سازمان همکاری‌های شانگهای (Shanghai Cooperation Organisation) سازمانی بین دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی بنیان گذاشته شد.
سازمان همکاری‌های شانگهای (SCO) در حقیقت ترکیب جدید سازمان شانگهای ۵ است که در سال ۱۹۹۶ تأسیس شده بود، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به سازمان همکاری شانگهای تغییر داده شد.
علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان و هند به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند. در سال ۲۰۲۱ ایران رسما به عضویت این سازمان درآمد.
این سازمان که از زمان تاسیس تاکنون در منطقه افزایش یافته است؛ بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به شمار نمی‌رود.
سازمان همکاری‌های شانگهای از دل رقابت قدرت‌های بزرگ برسر منطقه ژئوپلیتیک آسیای میانه ظهور کرد. هدف اولیه تاسیس این سازمان، غیرنظامی کردن مرز بین چین و شوروی بود.
گروه شانگهای ۵ در ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ با امضای توافقنامه‌ای به منظور تعمیق اعتماد نظامی در مناطق مرزی توسط رهبران وقت کشورهای قزاقستان، چین، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان به وجود آمد. این کشورها مجدداً در تاریخ در ۲۴ آوریل ۱۹۹۷ توافقنامه‌ای به منظور کاهش نیروهای نظامی در مناطق مرزی در مسکو به امضا رساندند.
سران کشورهای عضو در ژوئن ۲۰۰۲ در شهر سنت‌پترزبورگ روسیه گرد آمدند تا جزئیات اساسنامه سازمان را که شامل اهداف، ساختار و راهکارهای سازمان بود به بحث و بررسی بگذارند. پس از این توافقنامه موجودیت سازمان عملاً از نظر حقوق بین‌المللی رسمیت پیدا کرد.
همکاری در مسایل امنیتی، همکاری‌های اقتصادی و همکاری‌های فرهنگی بین اعضا نیر از دیگر ویژگی‌های سازمان همکاری‌های شانگهای به شمار می‌آید.
اساسنامه سازمان همکاری‌های شانگهای بر شفافیت عملکرد و بی‌طرفی نظامی آن تاکید می‌کند. سازمان همکاری های شانگهای نقش موازنه دهنده‌ای در صحنه بین‌المللی خصوصاً در مقابل پیمان ناتو و ماجراجویی‌های نظامی ایالات متحده آمریکا ایفا می‌کند. برای مثال، ایالات متحده آمریکا درخواستی جهت عضویت به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری های شانگهای ارائه کرده بود، اما این درخواست در سال ۲۰۰۵ از طرف سازمان رد شد.
عضوهای اصلی
- چین
- روسیه
- قزاقستان
- قرقیزستان
- تاجیکستان
- ازبکستان
- پاکستان
- هند
- ایران
عضوهای ناظر
- مغولستان
- افغانستان (تاجیکستان با حضور نماینده طالبان در نشست شانگهای موافقت نکرد)
- بلاروس
شرکای بحث و گفتگو
- ارمنستان
- جمهوری آذربایجان
- کامبوج
- نپال
- ترکیه
- سری‌لانکا
نهادهای بین‌المللی مدعو
- انجمن ملل آسیای جنوب شرقی
- کشورهای مستقل همسود
- ترکمنستان
- سازمان ملل متحد
ایران رسما عضو سازمان شانگهای شد | تبریک روسای جمهور روسیه، چین و هند
آخرین بروزرسانی Jul ۷, ۲۰۲۳ - جمعه ۱۶ تیر ۱۴۰۲