همشهری آنلاین_راحله عبدالحسینی: «بهزاد لیان» یکی از هم‌محله‌ای‌های دارآبادی ما چند سالی است برای جمع‌آوری اسناد و عکس‌ها و نقشه‌ها و حتی آداب و رسوم و خلاصه هر آنچه در سینه اهالی دارآباد نهفته است همت گماشته. لیان معتقد است که در این گذر بی‌وقفه سرعت و تکنولوژی باید ایستاد و از گنجینه خاطرات اهالی راه و رسم زندگی آموخت.
او که بعد از گردآوری تمام اسناد و عکس‌های مربوط به شمیران از کتابخانه ملی، موزه مجلس، موزه ملک و هر کتابخانه و موزه‌ای که فکرش را بکنید، آنها را با دقت تمام طبقه‌بندی کرده تا برای همه اهالی قابل استفاده و مجموعه‌ای ماندگار باشد. به بهانه ۱۹ اردیبهشت روز اسناد ملی و میراث مکتوب، تعدادی از این اسناد و عکس‌ها را در این صفحه با هم می‌بینیم و به گذشته سفر می‌کنیم.
«هر دریچه‌ای از علم که به روی آدمی گشوده می‌شود به جهان‌بینی فرد کمک می‌کند و زمینه‌ساز آشنایی با علوم دیگر می‌شود.» لیان که در رشته مهندسی عمران تحصیل کرده، همواره به تحقیق و پژوهش در علوم مختلف پایبند بوده‌است. علاقه او به اسناد و تاریخ به‌ویژه تاریخ شمیران هم از همین علاقه‌مندی نشأت می‌گیرد. او از آغاز دهه ۸۰ تحقیق درباره شجره‌نویسی خاندان دارآباد را آغاز کرد و در این مسیر پرپیچ و خم به گردآوری اسناد و عکس‌های قدیمی درباره محله پرداخت. می‌گوید: «اوایل کارم فقط روی محله دارآباد متمرکز بودم و اهالی اسناد را در اختیار من قرار می‌دادند.»
سندی که به خط زیبای میرزا خلیل سلمان در سال ۱۲۹۹ هجری شمسی نوشته‌شده. میرزا خلیل سلمان، فرزند ملا سلمان روحانی و دفتردار دارآباد بود.
- شهر به شهر به دنبال اسناد
همین کندوکاو درباره اسناد و شجره‌نامه دارآبادی‌ها باعث شد تا به اسناد دیگری درباره محله‌ها یا به عبارتی‌آبادی‌های دیگر شمیران هم دست پیدا کند و کم‌کم مطالعات تاریخی‌اش را گسترش دهد و به این اسناد رشته اتصالی پیدا کند. این پژوهشگر هم‌محله‌ای برای گردآوری اسناد راه درازی را پیموده‌است و به هر جایی که بتواند به سندی درباره شمیران دست پیدا کند سر می‌زند. می‌گوید: «سند تخفیف ابدی مالیات و عوارض دیوانی اهالی دارآباد توسط ناصرالدین شاه در قبال واگذاری قنات اقدسیه را در موزه کجور در کندلوس بعد از مرزن‌آباد پیدا کردم.
کتابی از موزه خریدم و این سند را در آن کتاب دیدم.» گشت‌وگذار در اسناد موزه ملی ملک و کتابخانه ملی از جمله اماکن دیگری است که اسناد شمیران را در آن جست وجو می‌کند. لیان می‌گوید: «تعدادی از اسناد مربوط به کامران میرزا نایب‌السلطنه که اراضی کامرانیه شمیران از نام او گرفته‌شده را در موزه ملی ملک پیدا کردم.»
او که در روزهای کرونایی به عضویت کتابخانه دیجیتال کتابخانه ملی درآمده است ادامه می‌دهد: «در بخش دیجیتال کتابخانه ملی با دریایی از اسناد روبه‌رو شدم که پیدا کردن اسنادی درباره شمیران از میان آنها وقت و زمان زیادی می‌طلبد.» جمع‌آوری این اسناد به خودی خود ارزشمند است.
اما دسته‌بندی و آرشیو آن برای دسترسی آسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. کاری که می‌تواند استفاده از اسناد را برای همه افراد از جمله دانشجویان، علاقه‌مندان یا پژوهشگران امکانپذیر کند. لیان، آرشیو دقیقی هم از مستندات خود دارد. می‌گوید: «کتابخانه مجلس بیشتر روی نسخ خطی تأکید دارد و کتابخانه را دیجیتال نکرده است. به همین دلیل هنوز از کتابخانه مجلس به سندی درباره شمیران دسترسی پیدا نکرده‌ام.»
تعزیه در تکیه کامران میرزا نایب‌السلطنه در سال ۱۲۷۳ هجری شمسی.
- دسته‌بندی موضوعی
اهالی شمیران و علاقه‌مندان اسناد جمع‌آوری‌شده درباره شمیران و محله‌هایش را درکانال تلگرامی «شمیران به روایت اسناد» که از سوی لیان راه‌اندازی شده است می‌بینند. لیان می‌گوید: «برای جذابیت بیشتر و استفاده مخاطبان، اسناد به فراخور موضوع در کانال منتشر می‌شود. چون انتشار اسناد خام، کار تاریخی و ارزشمندی نیست. البته تاریخ‌پژوهان در لابه‌لای آن به نکات زیادی دست پیدا می‌کنند. اما برای عموم مردم، حوصله سر بر است. به همین دلیل اسناد با یک موضوع خاص را منتشر می‌کنم. در واقع موضوعی مطرح می‌شود و بعد سند آن موضوع منتشر می‌شود. »
سندی مربوط به سال ۱۲۸۷ هجری شمسی به مهر و امضای بزرگان روستاهای شمیران. این سند مربوط به تنگه دارآباد است.
- مستندسازی تاریخچه محله
اعتماد اهالی به هم‌محله‌ای خود باعث شده تا لیان اسناد زیادی را در اختیار داشته باشد: «بعد از اسکن، سند را به صاحبش بازمی‌گردانم. البته برخی هم هستند که اسناد قدیمی‌شان را به من ندادند. نه به خاطر اعتماد بلکه به این دلیل که می‌خواهند سند قدیمی فقط در انحصار خودشان باشد. برخی از هم‌محله ای‌ها هستند که فیلم آپارات قدیمی از زمان خرمن‌کاری و درو کردن دارند ولی ترجیح می‌دهند فقط در اختیار خودشان باشد. از دیدگاه من، این اسناد قدیمی باید در اختیار همگان باشد و هر کسی بنا به دانش خودش از هویت و فرهنگ و آداب و رسوم گذشتگان اطلاعات کسب کند. به‌عنوان مثال من از زبان قدیمی‌ها شنیده‌بودم که قنات اقدسیه را ناصرالدین شاه گرفت و به جای آن مالیات را بخشید. ولی الان سند این حرف را پیدا کردم. با این حساب تاریخچه محله مستندسازی شده. »
عکس گروهی. از راست: ناشناخته، بی‌بی خاور اسفندیاری بختیاری (دختر محمدجواد خان سردار اقبال)، بی‌بی اختر اسعد (دختر دا ماطلا و محمدتقی خان امیر جنگ)، ناشناخته، بی‌بی افسر اسعد (دختر دا ماطلا و محمدتقی خان امیر جنگ)، بهمن اسعد (پسر بی‌بی هما و محمدتقی خان امیرجنگ)، بی‌بی کبری اسعد (دختر دا فاطمه و محمدتقی خان امیرجنگ)، و نازی (بی‌بی ناز بیگم، دختر بی‌بی خورشید و نجف‌قلی خان صمصام‌السلطنه).
- رد پای وقایع کلان در مقیاس محلی
تاریخ‌نگاران بیشتر سراغ افراد مشهور و صاحب‌نام هر دوره تاریخی رفته و محله‌ها در این میان گمنام مانده‌اند و حالا باید رد پای محلی را در میان اسناد و تصاویر جست وجو کرد. لیان می‌گوید: «پادشاهان قاجاری با محله‌های شمیران ارتباط تنگاتنگی داشتند و از این نظر، محله‌ها اهمیت پیدا می‌کرد. حال فکر کنیم که اصلاً حرفی از آن پادشاهان قاجاری هم نبود، تاریخ محله بخشی از تاریخ مملکت ماست. این موضوع در نگاه کلان هم اهمیت پیدا می‌کند. به همین دلیل به اعتقاد من، این تاریخ‌نگاری محلی خود به نوعی تاریخچه کشورمان است.»
نقشه دارآباد و روستاهای اطراف آن‌که از رودخانه دارآباد سهم آب داشتند.