همشهری آنلاین_سارا جعفرزاده: در این خصوص، یکی از مباحثی که شهرداری در چند سال اخیر روی آن تمرکز کرده، بحث آموزش «کودکان کار» است. مسئولان شهرداری معتقدند حضور در سرچهارراه‌ها وکار کودکان، نباید آنها را از تحصیل باز دارد. برای این منظور، شهرداری شرایطی را در مناطق پایتخت ایجاد کرده که کودکان‌کار بتوانند به تحصیل خود هم ادامه بدهند.
یکی از مناطقی که در بحث کودکان‌کار این روزها به‌صورت جدی فعالیت دارد، منطقه ۱۵ یعنی جایی در جنوب‌شرق تهران است که تعداد زیادی از کودک‌کار را در خودجای داده است. ۵ مرکز پرتو ویژه آموزش کودکان‌کار در این منطقه فعال است و تنها در یکی از این مراکز پرتو در محله اتابک حدود ۴۵۰ کودک‌کار در حال آموزش و یادگیری دروس هستند.
- پاتوق کودکان کار
سرای محله اتابک مقصد مستقیم بسیاری از کودکان‌کار است. جایی که مرکز شکوفایی استعدادهای کودکان‌کار در آنجا قرار دارد. ساعت حدود ۱۱ صبح است و یک به یک کودکان‌کار از خیابان «خوب‌بخت» وارد سرای محله اتابک می‌شوند. خوشحال و خندان هستند اما لبخندشان تلخ است؛ تلخی که حالمان را دگرگون می‌کند. وارد سرای محله اتابک می‌شویم. چند پسربچه به همراه ۲ دختربچه وارد کلاس استعدادیابی کودکان در طبقه دوم می‌شوند.
مربی سر کلاس حاضر است و از آنها می‌خواهد کتاب ادبیات خود را باز کنند. حدود ۵ کودک سر کلاس حاضر هستند. یکی از دانش‌آموزان داوطلب روخوانی کتاب فارسی است. به قدری درس را درست و دقیق می‌خواند که مربی در کمال تعجب از او می‌پرسد در این مدت کرونا، به‌صورت آنلاین درس خوانده‌ای؟ کودک با لحنی آرام می‌گوید: «من شناسنامه ندارم و در مدارس عادی نمی‌توانم ثبت‌نام کنم. گوشی موبایل هم ندارم فقط گاهی در خیابان بعد از فروش گل‌هایم، جلو دکه روزنامه‌فروشی می‌ایستم و روزنامه‌ها را سریع می‌خوانم. اما خیلی دوست دارم به مدرسه بروم. دوست ندارم در آینده مانند پدرم زباله جمع‌کن باشم. بلکه دوست دارم درس بخوانم و خلبان شوم.» مربی لبخند می‌زند و تصمیم پسرک را تحسین می‌کند.
جسم تک تک کودکان‌کار خسته اما نگاهشان پر از امید است. از اینکه ساعتی را فارغ از دنیای بزرگ‌ترها فقط درس می‌خوانند خوشحال هستند چون فقط در این ساعات است که می‌توانند به کار در خیابان فکر نکنند.
- از خانه به درس پناه می‌برم
یکی از مشکلاتی که کودکان حاضر در مراکز پرتو با آن مواجه هستند، اختلافات خانوادگی است. بیشتر این کودکان برای اینکه ساعات کمتری را در کنار خانواده خود بگذرانند، دوست دارند در مراکز پرتو حضور داشته باشند و درس بخوانند. «مسلم هوشمند» کودک‌کار ۱۴ ساله‌ای است که چنین تجربه‌ای را در زندگی دارد و می‌خواهد برای رهایی از مشکلات زندگی خانوادگی به درس و حضور در مراکز پرتو پناه بیاورد.
او در مورد زندگی خانوادگی خود این‌گونه می‌گوید: «از زمانی‌که چشم بازکردم و پدرم را شناختم، او اعتیاد داشته و مادرم هم سر این موضوع مدام با او درگیر است. کمی بزرگ‌تر که شدم خانواده‌ام من را به خیابان فرستادند و با دادن چند شاخه گل از من خواستند که مخارج خانواده را تأمین کنم. من در حال حاضر ۷ سال است که سر چهارراه‌ها گل می‌فروشم. تمام روز را زیر آفتاب سختی می‌کشم اما تنها امیدم به این است که در این سرای محله می‌توانم ساعتی را دور از اختلافات و دعوای خانواده مشغول درس خواندن شوم. درواقع من از خانه به درس پناه آورده‌ام و امید دارم همین درس روزی ناجی من باشد.»
- خانه دومم اینجاست
مرکز استعدادیابی اتابک تنها یک مرکز استعدادیابی نیست بلکه در این مرکز آموزش‌های مختلف درسی و روان‌شناختی هم به کودکان‌کار ارائه می‌شود. محمد یکی از کودکانی است که از ابتدای کرونا تاکنون در این مرکز به‌صورت غیرحضوری توانسته پایه‌های دوم و سوم ابتدایی را به پایان برساند و این روزها برای رفتن به مدارس عادی آماده می‌شود. او می‌گوید: «تنها دلخوشی من این است که در این مرکز درس می‌خوانم. در ایام کرونا تا چند وقت مدارس پرتو تعطیل بود و همیشه بعد از کار مجبور بودم به خانه‌مان که در محدوده کوه گچی میدان شوش است بروم.
من به همراه ۷ خواهر و برادرم در یک اتاق ۱۲ متری اجاره ای زندگی می‌کنم. پدر و مادرم در یک تصادف فوت شدند و بعد از آن هرکدام از خواهر و برادرهایم خودشان خرج خودشان را با گل‌فروشی، دستمال‌فروشی و اسفند دود کردن سر چهارراه در می‌آورند. من هم پا به پای آنها کار می‌کنم اما نمی‌خواهم این کار را ادامه بدهم. یک روز که از فرط تشنگی وارد سرای محله اتابک شدم تا آب خنک بخورم به‌صورت اتفاقی با مرکز استعدادیابی کودکان‌کار آشنا شدم. حالا اینجا خانه دوم من است و دوست دارم درسم را ادامه بدهم. امسال به یاری خداوند در یک مدرسه عادی می‌خواهم ثبت‌نام کنم و عصرها هم سرکار بروم.»
- درس خواندن با ابتدایی‌ترین امکانات
تجربه کرونا، شیوه درس خواندن آنلاین را به همه دانش‌آموزان آموخت و کمتر دانش‌آموزی را می‌بینیم که لپ‌تاپ یا گوشی موبایل نداشته باشد. اما در حال حاضر شرایط کودکان‌کار به گونه‌ای است که با کمترین امکانات ممکن درس می‌خوانند. «مژده حسینی» یکی از مربیان مرکز پرتو در محله شوش، در این‌باره می‌گوید: «در حال حاضر ۹۰ دانش‌آموز در مرکز پرتو محله شوش مشغول تحصیل هستند.
شرایط تحصیل برای این دانش‌آموزان مشابه دانش‌آموزان عادی نیست و تفاوت زیادی دارد. امروزه هر دانش‌آموزی با وسایلی از جمله موبایل، لپ‌تاپ و تبلت سرکار دارد اما کودکان کار، مسافت زیادی را از نقاط مختلف منطقه ۱۵ به مرکز پرتو شوش می‌آیند تا پای تخته‌سیاه بنشینند و آموزش ببینند. در واقع ابزار درس خواندن آنها همان تخته‌سیاه و کاغذ و قلم است. شور و اشتیاق آنها برای آموختن درس مثال‌زدنی است با توجه به اینکه اکثر آنها بی‌سرپرست و بدسرپرست هستند، اما همچنان برای ادامه تحصیل مصمم هستند و خوشبختانه شهرداری در مراکز پرتو به‌ویژه در ایام کرونا شرایطی را برای این کودکان به وجود آورده‌اند که از تحصیل جا نمانند.»
- شهرداری سنگ تمام گذاشته
باتوجه به اینکه بحث کودکان‌کار مربوط به سازمان بهزیستی و خدمات اجتماعی است اما همچنان شهرداری منطقه ۱۵ وارد عمل شده و این کودکان را در مراکز کوثر ساماندهی کرده است. «بتول نجفی» یکی ازاهالی خیابان اتابک در این‌باره می‌گوید: «قبل از راه‌اندازی مرکز استعدادیابی کودکان در محله اتابک، همواره شاهد تردد کودکان‌کار در کوچه و خیابان بودیم. گاهی این کودکان را تا کمر درون سطل‌های زباله می‌دیدیم. اما در حال حاضر هر روز صبح صدای کودکان را از کلاس‌های سرای محله می‌شنویم. شاید این کودکان همچنان مشغول کار در خیابان باشند اما حضور در کلاس درس به آنها شخصیت می‌بخشد و آنها کم‌کم به راه درس کشیده می‌شوند. در واقع می‌توان گفت شهرداری با اختصاص امکانات آموزشی به کودکان کار، سنگ تمام گذاشته است.»
- ارزیابی مقدماتی کودکان‌کار
با توجه به اینکه منطقه ۱۵ محله‌هایی با بافت فرسوده و کم برخوردار دارد و غالباً در این محله‌ها خانواده‌های نیازمند زندگی می‌کنند، طبعاً در این فضا کودکان‌کار زیادی به چشم می‌خورند. در واقع می‌توان به کودکان‌کار به‌عنوان یکی از آسیب‌های این منطقه نگاه ویژه‌ای داشت. دکتر
«مریم محمدی» مدیر پایگاه خدمات اجتماعی شهرداری منطقه ۱۵ در این‌باره می‌گوید: «هدف ما از ارائه آموزش‌های تحصیلی به کودکان‌کار این است که رفته رفته این افراد به درس و تحصیل علاقه‌مند و وابسته شوند و از کار در خیابان و دوری از درس و مشق فاصله بگیرند. با توجه به شرایط کرونا در طول روز حدود ۲۰ کودک‌کار مورد ارزیابی مقدماتی قرار می‌گیرند. ما در جلسه اول بیشتر در صدد هستیم با وضعیت خانواده کودک، وضعیت تحصیل کودک، سلامت کودک و وضعیت معیشت آنها آشنا شویم.» محمدی ادامه می‌دهد: «در این طرح کودکان‌کار به چند گروه مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند، کودکان بی‌سرپرست، کودکان بدسرپرست و کودکانی که دارای خانواده‌های نیازمند و کم برخوردار هستند.»
۵ مرکز پرتو در منطقه ۱۵ فعال است.
۸۵۲ کودک‌کار درمراکز پرتو منطقه ۱۵ مشغول به تحصیل هستند.
۴۵۰ کودک در مرکز استعدادیابی کودکان اتابک و رضویه آموزش می‌بینند.
۱۴۲ کودک در مرکز پرتو خاوران آموزش می‌بینند.
۱۷۰ کودک در مرکز صبح رویش حضور دارند.
۹۰ کودک‌کار در مرکز پرتو شوش به تازگی به ادامه تحصیل پرداخته‌اند.
۴۰۰ سبد ارزاق میان خانواده‌های نیازمند کودکان‌کار توزیع شده است.
۸۰ کودک مورد معاینه چشم پزشکی قرار گرفته‌اند.
۱۰۰۰ پرس غذای گرم در یک ماه گذشته میان کودکان‌کار توزیع شده است.
- کمک به ادامه تحصیل کودکان‌کار
کودکان کارِ بازمانده از تحصیل و آسیب‌دیده و در معرض آسیب اجتماعی، از خدمات پیشگیری، روان‌شناختی و توانمندسازی در مراکز پرتو منطقه ۱۵ بهره‌مند می‌شوند. «اکبر مختاری» معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه ۱۵ با یادآوری این موضوع، در خصوص تعداد قابل توجه کودکان‌کار در ۵ مرکز پرتو این منطقه می‌گوید: «به‌صورت کلی ۸۵۲ کودک در مراکز پرتو از خدمات مختلف بهره‌مند شده‌اند.
در حال حاضر ۱۴۲ کودک در مرکز خاوران، ۱۷۰ کودک در مرکز صبح رویش، ۴۵۰ کودک در مراکز شکوفایی استعدادهای کودکان اتابک و رضویه ۹۰ دانش‌آموز در مرکز شوش(یاران عشق) مشغول به تحصیل هستند.» او ادامه می‌دهد: «مراکز پرتو با مشارکت و همکاری سازمان‌های غیردولتی تخصصی حوزه کودک مدیریت و راهبری می‌شود. در این مراکز خدماتی نظیر برگزاری کلاس‌های سوادآموزی، روان‌شناسی و مشاوره، مددکاری، کلاس‌های آموزشی هنری، توزیع صبحانه، یک وعده غذای گرم، کفش، لباس، و وسایل کمک آموزشی ارائه می‌شود. همچنین توزیع ۴۰۰ سبد ارزاق، انجام معاینات چشم پزشکی ۸۰ دانش آموز، ارائه مشاوره تحصیلی، توزیع ۱۰۰۰ پرس غذای گرم و توزیع اقلام بهداشتی شامل ماسک و مواد ضد عفونی طی ماه گذشته در مراکز پرتو انجام شده است.»
- آماده‌سازی کودکان برای حضور در مدارس عادی
یکی از مشکلاتی که برای ادامه تحصیل کودکان‌کار در مدارس عادی وجود دارد، نبود مدارک هویتی است. معاون اجتماعی و فرهنگی شهردار منطقه ۱۵ دراین‌باره توضیح می‌دهد و می‌گوید: «با توجه به اینکه اکثر کودکان‌کار مدارک هویتی و تجربه تحصیل در مدارس را ندارند، ثبت‌نام آنها در مدارس عادی با مشکل مواجه می‌شود و به همین دلیل یکی از مزایای حضور کودکان‌کار در این مراکزکوثر، آماده‌سازی آنها برای حضور در مدارس عادی است.
در حال حاضر آموزش تحصیلی به کودکان بازمانده از تحصیل در مقاطع پیش‌دبستانی و دبستان تا نهم قابل ارائه است و از طرفی شرایطی در مراکز کوثر برای کودکان‌کار ایجاد شده است که به راحتی بتوانند بعد از گذران دوره‌های آموزشی در مراکز کوثر، در مدارس عادی حضور داشته باشند.» به گفته مختاری، کودکان‌کار برای حضور در مدارس عادی نیازمند آموزش‌های اولیه و پایه هستندکه خوشبختانه در مراکز کوثر این آموزش‌ها توسط مربیان و کارکنان مجرب ارائه می‌شود.