همشهری آنلاین_مژگان مهرابی: در کوچه‌پسکوچه‌های آن، بناهای تاریخی زیادی واقع شده که قدمت برخی از آنها به چند صدسال پیش برمی‌گردد. مصداق بارز این گفته، مسجد بقیه‌الله دولاب، حسینیه تکیه چال، بقعه چهل تن و ده‌ها بنای دیگر است که عمرشان را ۷۰۰ تا ۸۰۰ سال تخمین زده‌اند. اما در کنار آنها، درست در همسایگی‌شان، کلیسایی است که می‌توان گفت در زمره قدیمی‌ترین کلیساهای تهران قرار دارد.
«کلیسای مادور». نامش کمی ناآشناست و شاید کمتر کسی از پایتخت نشین‌ها از وجودش باخبر باشد. این مکان مقدس در دل آرامستان روس‌ها قرار گرفته و در واقع نمازخانه این مکان مذهبی به شمار می‌آید. طبق تحقیق تهران‌شناس‌ها، این بنا در دوره قاجار ساخته شده است. البته به جز سرایدار آرامستان روس‌ها کسی از تاریخچه کلیسا خبر ندارد و او هم می‌گوید که بعد از کلیسای تاتائوس، این کلسیا از همه قدیمی‌تر است. البته این مکان مقدس از مدت‌ها پیش عاری از رفت‌وآمد شده چراکه دیگر کسی در آرامستان دفن نمی‌شود. و حالا به جز سرایدارش مهمان دیگری ندارد. سری به آن زده و گزارشی از این بنای تاریخی تهیه کرده‌ایم.
انتهای خیابان تاجری درست در فاصله چند قدمی آرامستان ارامنه، آرامستان روس‌ها واقع شده است. روی در طوسی رنگ آن، صلیبی شکسته نقش بسته که پرده از هویت اموات این آرامستان برمی‌دارد. اغلب‌شان ارتدوکس‌های روسی هستند. در آرامستان بدون هماهنگی به روی هیچ‌کس باز نمی‌شود و این کار پروسه اداری خودش را دارد.
«متانت» سریدار آنجا تنها کسی است که شب و روز خود را در این مکان سپری می‌کند و این مسئولیت را از پدرش به ارث گرفته است. راه را نشان می‌دهد. انتهای آرامستان، درست در ضلع جنوبی آن، کلیسای «مادور» قرار گرفته، ساختمانی نه چندان بزرگ با نمایی عاری از هرگونه تزیینات مذهبی به چشم می‌خورد. بنایی که قدمت دیرینه‌ای دارد و احتمال زیاد از همان بدو شکل‌گیری آرامستان ایجاد شده است.
طبق نوشته اعتمادالسلطنه در کتاب مرات البلدان، در سال ۱۳۱۷ قمری، کریمخان زند دستور می‌دهد تا سنگ‌تراشان ارامنه در محلی به نام دولاب جمع شوند و این بهانه‌ای می‌شود برای تأسیس این گورستان. این احتمال هم می‌رود در همان زمان کلیسا ساخته شده است. با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت، قدمت کلیسا به بیش از ۱۰۰ سال پیش برمی‌گردد.
- جایی برای خلوت کردن با خدا
کلیسای مادور سال‌ها، پنهان از چشم دیگران در فضای دنج آرامستان روس مکان عبادت و راز و نیاز هم‌محله‌ای‌های مسیحی بوده است. بالای بام مخروطی‌اش، علامت صلیب شکسته دیده می‌شود. ظاهرش اگرچه سیمانی و بدون تزیینات امروزی است اما داخلش تا دلتان بخواهد متفاوت دارد. حال و هوای عبادت و نیایش دارد. انگار همه خانه‌های خدا همین حس و حال را دارند. مسجد یا کلیسا فرقی نمی‌کند.
سالن کلیسا خیلی بزرگ نیست. درونش صندلی یا نیمکتی که در دیگر کلیساهای شهر وجود دارد دیده نمی‌شود. به گفته متانت، بعد از کلیسای تاتائوس قدیمی‌ترین کلیسای تهران به شمار می‌آید. تابوتی نمادین میان سالن گذاشته شده و روی میزی که بالای سر تابوت قرار دارد، مجسمه حضرت مسیح به صلیب کشیده قرار دارد. دیوارها مزین به تصاویر عیسی مسیح(ع) و مریم مقدس هستند. این تزیینات در کلیسای کاتولیک‌ها بیشتر و در کلیسای پروتستان‌ها دیده نمی‌شود. چند قدم بعد از تابوت جایگاه استقرار کشیش است. جایگاه به واسطه سکویی از سالن جدا می‌شود و همین نشان‌دهنده آن است که کسی نمی‌تواند پا به آن جا بگذارد. متانت می‌گوید: «در آیین کلیسای مادور، بانوان اجازه رفتن به جایگاه کشیش را ندارند. زن‌ها باید با حجاب وارد شوند و مردها هم کلاهی به سر نداشته باشند.»
- تنها مهمان کلیسا
انتهای سکو به یک دیوار منتهی می‌شود. دیواری که توسط یک در چوبی مشبک به اتاقکی کوچک راه پیدا می‌کند. طرفین در، ۲ پنجره چوبی و ۲ طاق‌نمای زیبا دیده می‌شود. البته جلوه و نمای خود دیوار هم کم دلربا نیست. روی زمینه سفید آن گل و بوته‌های رنگی نقش بسته که چشمنوازی دیوار را دوچندان می‌کند.
متانت درباره اتاقک پشتی می‌گوید: «این جا محل تعویض لباس کشیش است و به جز خودش کسی نمی‌تواند پا به این حریم بگذارد.» داخل اتاقک چیزهای ارزنده دیگری هم وجود دارد. چند شمعدانی و مجسمه فلزی که شبیه به کلیسا است. اما آنچه بیشتر از همه با دل بازی می‌کند، تصویر حضرت مسیح و حضرت مریم است که در طاق‌نماها نقاشی شده‌اند. تماشای آنها حال خوشی را به مخاطب منتقل می‌کند. به گفته متانت سال‌هاست کسی در اینجا دفن نمی‌شود. با این حال متانت هر روز در کلیسا را باز کرده و آن را آب و جارو می‌کند تا مبادا رد غباری روی در و دیوار این مکان معنوی بنشیند.
- ۴ کلیسا در شرق تهران
کلیسا، نماد دین مسیحیت و مکانی برای عبادت هموطنان مسیحی است. در ایران ۶۰۰ کلیسا وجود دارد که قدیمی‌ترین آن، کلیسای ننه مریم یا «مریم مقدس» است که در ارومیه قرار دارد. برخی از تاریخ‌شناسان این کلیسا را دومین کلیسای بزرگ جهان پس از کلیسای «بیت‌الحم» فلسطین می‌دانند. کلیسای «ننه‌مریم» نه نیمکت دارد و نه جایگاهی برای اعتراف و وعظ کشیش. در ورودی به صحن، کم‌ارتفاع است. به نحوی که هنگام ورود بایستی سر خود را به پایین خم کرد. اما در مورد کلیساهای تهران، طبق آمار به دست آمده، ۳۱ کلیسا در شهر تهران وجود دارد که از این تعداد، ۴ کلیسا در محدوده شرق پایتخت واقع شده است.
کلیسای «تارگمانچانس» در خیابان زرکش و منطقه ۸ قرار گرفته و از مکان‌های دیدنی و قدیمی به شمار می‌آید. کلیسای «استپانوس» هم در خیابان خاوران و آرامستان منطقه ۱۵ واقع شده است. نکته جالب اینکه در منطقه ۱۴ که بافتی مذهبی دارد و تعداد مساجد و حسینیه‌های آن نسبت به دیگر مناطق چشمگیرتر است هم ۲ کلیسا وجود دارد. یکی کلیسای مادرو در آرامستان روس‌ها و دیگری کلیسای گریگوری در آرامستان ارامنه. البته به جز کلیسای تارگمانچانس که همیشه در آن به روی هم‌محله‌ای‌های مسیحی باز است دیگر کلیساهای شرق تهران در آرامستان‌ها قرار دارند و فقط برای مراسم تدفین از آنها استفاده می‌شود.