مسیحیان ایران از آغاز مسیحیت در ایران همواره شامل دو قوم آشوری و ارمنی بوده‌اند. آشوریان معتقدند که مسیحیت را حضرت «توما»، یکی از حواریون، پس از سال 33 میلادی در میان آنان تبلیغ و ترویج کرده و کلیسای حضرت مریم شهر ارومیه را به او نسبت می‌دهند.
ارامنه هم بر این اعتقادند که مسیحیت را تاتاووس، یکی دیگر از حواریون در میان آنان انتشار داده و بنای کلیسای تاتاووس (قره کلیسا) واقع در چالدران را به او نسبت می‌دهند. امسال از سوی شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی سال «میراث‌دینی ، اماکن مقدس» نام گرفته است و سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز در پیروی از این شعار عنوان «ایران؛سرزمین مقدس» را برای امسال در نظر گرفته است. از آنجا که ایران مأمن دینداران بسیاری بوده تاریخی غنی در زمینه زندگی مومنان بزرگ دارد که از این جمله تعدادی نیز غیر مسلمان بوده‌اند و در ادامه می‌توانید با سفر به کلیساهای شمال‌غربی ایران بیشتر با زندگی برخی از آنها آشنا شوید.
مسیر مقدس
امسال، نهمین اثر میراث جهانی ایران که در فهرست یونسکو به ثبت رسید، شامل کلیساهای مربوط به ارامنه ایران است. مسیر گردشگری دیدار از این کلیساها یک مسیر جذاب است. مسافری که مسیر گردشگری از ارومیه تا تبریز را طی می‌کند، علاوه بر زیبایی‌های طبیعی و فرهنگی و تاریخی استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی، می‌تواند کلیساهای موجود در این مسیر و همچنین سبک زندگی مسیحیان ایران آشنا شود. این مسیر به قرار زیر است: ارومیه، سلماس، خوی، چالدران، شوط، ماکو، پلدشت، جلفا، مرند، تبریز.در تصویر، نمازخانه چوپان در نزدیکی جلفا را می‌بینید که با وجود ثبت در فهرست آثار ملی به هیچ عنوان مورد مرمت و محافظت قرار نگرفته و طی 3 سال اخیر قسمت ناقوسخانه آن تخریب شده است.
ارومیه: ارومیه مرکز استان آذربایجان‌غربی است که نام آن همواره یادآور دریاچه‌ای به همین نام است. دریاچه ارومیه یکی از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، یعنی همان دو استانی که مسیر گردشگری در آنها طراحی شده، به شمار می‌رود.
کلیساهای ارومیه بیشتر شامل کلیساهای آشوری‌هاست، البته کلیسای مربوط به ارامنه (کلیسای قره باغ) هم در نزدیکی این شهر دیده می‌شود. مهم‌ترین کلیساهای ارومیه، کلیسای حضرت مریم معروف به ننه مریم است. این کلیسا در مرکز شهر ارومیه و در خیابان خیام قرار گرفته و بنای اولیه آن مربوط به قرن اول میلادی است و از آن به‌عنوان کهن‌ترین کلیسای ایران یاد می‌شود.از دیگر کلیساهای شهرستان ارومیه (مربوط به آشوری‌ها) می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: کلیسای «ماریوحنا» در 24 کیلومتری شمال ارومیه و در داخل روستای «آده» واقع شده است. بنای موجود، در سال 1901 میلادی بر بقایای کلیسایی از دوران ایلخانی بنا شده است. قابل ذکر است که کلیسای دیگری به نام کلیسای «ماریوحنا» در 40 کیلومتری شمال ارومیه بر بلندترین نقطه کوه و مشرف بر روستای «گویلان» ساخته شده است.
کلیسای «ماردانیال» متعلق به دوران ساسانیان، در 25 کیلومتری شمال ارومیه و بر بالای یک تپه باستانی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد بر ساحل رودخانه «نازلو چای» بنا شده است. کلیسای «مار صبر یشوع» در 30 کیلومتری شمال ارومیه و در روستای «موشی آباد» بر ساحل دریاچه ارومیه واقع شده است. کلیسای «مارگیور کیس» در 35 کیلومتری شمال ارومیه در روستای «سپرغان» قرار دارد. در نزدیکی این کلیسا، کلیسای «حضرت مریم» و کلیسای «حضرت سرکیس» نیز قرار دارند. کلیسای دیگری نیز به نام کلیسای «مارگیور کیس» در 8 کیلومتری شرق ارومیه و در روستای «گلپاشین» دیده می‌شود.
در 45 کیلومتری شمال ارومیه کلیسای «مارت خنه» در روستای «جمال آباد» واقع شده که متعلق به دوره ساسانیان است.کلیسای «پطروسوپولس» در 10 کیلومتری جاده ارومیه ـ بندر گلمخانه واقع شده و قدمت آن به قرن هشتم میلادی می‌رسد که توسط «مربختی‌شوع»، از پزشکان معروف هارون‌الرشید، خلیفه عباسی، بنا شده است. کلیسای «مار سرکیس» در 5کیلومتری جنوب شهر ارومیه و در روستای «کلیسا کندی»، قرار دارد.کلیسای «مارتوما» در 30کیلومتری غرب شهر ارومیه در روستای «بالولان» واقع شده و تاریخ آن مربوط به دوران ساسانیان است. کلیسای حضرت مریم کلیسای دیگری است که در 32کیلومتری غرب شهر ارومیه در روستای «موانا» قرار دارد. کتیبه‌ای به خط آرامی، تاریخ بنای این کلیسا را به سال 1879 میلادی نسبت می‌دهد.
سلماس: در مسیر ارومیه به سلماس می‌توان از برخی از کلیساهایی که در شمال شهر ارومیه قرار دارند و نامشان را ذکر کردیم، دیدار کرد. در 3کیلومتری جنوب شهر سلماس و در داخل روستای «هفتوان»، کلیسایی به همین نام قرار دارد. این کلیسای ارامنه در زلزله سال 1930 میلادی خسارات سنگینی دید و پس از این تاریخ بازسازی شد.کلیسای آشوری‌های سلماس به نام کلیسای «مارگیور کیس» در 6 کیلومتری غرب شهر و در روستای «خسروآباد» واقع شده و بنای اولیه آن مربوط به دوره ساسانیان است. برخی عقیده دارند که صلیب مقدس حضرت مسیح که توسط خسرو پرویز از اورشلیم آورده شده بود، در این کلیسا نگهداری می‌شده است.
خوی: یکی از دلایل اهمیت شهر خوی برای کسانی که به این شهر سفر می‌کنند، وجود مقبره منسوب به شمس تبریزی و همچنین میل شمس است. اما وجود کلیسای ارامنه «سورپ سرکیس» که در محله قدیمی شهر خوی، معروف به کهنه محله قرار دارد و قدمت آن به قرن 12 میلادی می‌رسد، برای مسافر مسیر سفر ما، بسیار حائز اهمیت است.
کلیسای «فنائی» مربوط به دوران صفویه است و در حومه شهر خوی قرار دارد. کلیسای «مهلذان» در 10 کیلومتری جاده خوی- ایواوغلی در روستایی به نام «مهلذان» واقع شده است. مسافری که قصد دارد از خوی به سمت چالدران برود، می‌تواند از کلیسای «قریس» در 40 کیلومتری جاده خوی ـ فیرورق ـ چالدران، واقع شده در روستای «قریس» دیدار کند.
چالدران: در دشت چالدران بود که شاه اسماعیل صفوی در مقابل عثمانی‌ها جنگید و ایران آن دوران، سربازان وفادارش را در این منطقه از دست داد. گردش در این شهر و دیدار از مکانی که به یادبود جان باختگان نبرد چالدران ساخته‌اند، در مقابل زمانی که صرف می‌کنید، می‌ارزد.قره کلیسا در شمال شرقی چالدران (سیه چشمه) و در مسیر چالدران ـ شوط ـ ماکو قرار دارد. این کلیسا اکنون به‌عنوان نهمین اثر ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو جای دارد.
تاتاووس که نام کلیسا از آن گرفته شده، یکی از حواریون حضرت مسیح است که به مناسبت سالگرد وی، هر ساله مراسمی در این کلیسا برگزار می‌شود. در این ایام، بسیاری از هموطنان ایرانی و همچنین ارامنه دیگر کشورها به سوی قره کلیسا می‌روند و فرایض دینی خود را به جای می‌آورند. زمان برگزاری این مراسم، کاملا مشخص نیست، به‌طوری که این مراسم در سال 1386هجری شمسی در تاریخ 28 الی 30 تیر برگزار شد و در سال 1387 از 13 تا 15 تیر.مراسم مربوط به قره کلیسا سه روز است که مهم‌ترین روز آن، آخرین روز است. در روز اول و دوم، ارامنه‌ای که قصد دارند در مراسم شرکت کنند از ایران و کشورهای دیگر به مکان مورد نظر می‌آیند و چادرهایشان را نصب می‌کنند و برای روز آخر آماده می‌شوند.
ماکو: مسافری که تا چالدران آمده، بعید است که بخواهد دیدار از ماکو، این شهر مرزی را از دست بدهد. ماکو شهری است با موقعیت سوق‌الجیشی که در یکی از مسیر‌های جاده ابریشم و در دره‌ای میان دو کوه واقع شده است. عمارت کلاه فرنگی، حمام قدیمی و قلعه‌های مشرف به شهر از جاذبه‌های ماکو هستند. در مسیر ماکو ـ مرز بازرگان، می‌توان از باغ زیبای باغچه جوق و عمارت‌های پر نقش و نگارش هم دیدار کرد.
جلفا: ادامه مسیر از ماکو به پلدشت و از پلدشت به سمت جلفاست. رود و دریاچه سد ارس در سمت چپ جاده‌ای است که از پلدشت به سمت جلفا می‌رود و خود از جاذبه‌های مسیر هستند. کلیسای سنت استپانوس در همین جاده واقع است، کلیسایی که به «وانک استپانوس» شهرت دارد. وانک به معنی «دیر» است.این کلیسا از آن دیرهایی است که در یک مکان کاملا خلوت و البته خوش آب و هوا بنا شده و مانند یک دژ دفاعی است. بد نیست بدانید که این کلیسا هم در پرونده قره کلیسا و همراه با آن، ثبت جهانی شده است.
مرند: روایت است که نام مرند از نام د‌ختر ترسایی به نام «مار»، «ماریا» و یا «ماریانا» گرفته شده و سنگ بنای این شهر به د‌ستور وی گذاشته شده است. او کلیسایی در این محل ساخت که اکنون به مسجد تبد‌یل شده است. کلیسای «موجومبار» ارامنه که به نام کلیسای «سنت هریپ سیمه» هم شهر ت دارد در مسیر مرند به تبریز قرار دارد. کلیسای «هوانس مقدس» نیز از کلیساهای کاتولیک ارامنه به شمار می‌رود که از نام «یوحنا»، یکی از حواریون حضرت مسیح گرفته شده و در 40 کیلومتری شمال غربی تبریز، در نزدیکی صوفیان روی تپه‌ای مشرف به روستای «سهرقه» یا «سهرل» واقع شده است. قدمت بنای فعلی این کلیسا به سال 1840 میلادی بر می‌گردد که در آن زمان توسط معماران روسی و فرانسوی بازسازی شده است.
تبریز: تبریز شهری است که باید چندین روز را برای دیدار از جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی آن اختصاص داد. از طرفی مرکز خلیفه گری ارامنه آذربایجان و چند کلیسای قدیمی و تاریخی ارامنه در تبریز واقع شده‌اند که عبارتند از: کلیسا و زیارتگاه مریم مقدس، کلیسای سرکیس مقدس و کلیسای شوغاگات مقدس.
