همشهری آنلاین_فاطمه عسگری‌نیا: محله پامنار یکی از محله‌های قدیمی شهر تهران است که مرور تاریخش حکایت از آن دارد که این محله علاوه بر اینکه محل سکونت اعیان و درباریان و بزرگان حکومتی بوده، لوطی‌های جوانمرد و مذهبیون زیادی را هم در خود جای داده و غلبه وجه دینی و مذهبی محله بر تمامی جنبه‌های اجتماعی دیگر آن زبانزد بوده است. به همین سبب، این محله در ایام محرم و صفر یکی از محله‌های شلوغ است و هنوز که هنوز است چراغ هیأت‌های قدیمی آن در این ایام روشن و پذیرای عزاداران اباعبدالله‌الحسین(ع) هستند. حسینه‌ها و هیأت‌های شیرازی، زائران کربلا و مسجد دونگی مصداقی بر این سخن است.
تهران و هیأت‌های مذهبی‌اش همیشه جذابیت‌های خود را داشته و دارد. خیلی وقت‌ها گردشگران خارجی صرفاً برای مشاهده آیین و رسوم این هیأت‌ها در دهه نخست محرم راهی تهران می‌شدند. البته این روند تا قبل از کرونا هم به همین شکل دنبال می‌شد. هرساله از ۱۰ روز مانده به ماه محرم بیرق‌های سیاه و علم و کتل‌های عزاداری ماه محرم در خیابان و معابر محله ردیف می‌شود. هیأت‌های قدیمی سال‌های سال است که توسط اهالی محل، شور حسینی در محله به پا می‌کنند. زن و مرد و کودک و جوان همه و همه در صحنه هستند. هر چند در یکی دو سال گذشته کرونا تجمعات عزاداران حسینی را نسبت به سال‌های گذشته کمتر کرده است، اما همچنان محرم در محله‌های قدیمی، به‌خصوص محله پامنار، حال و هوای دیگری دارد.
- حسینیه ۱۵۰ ساله شیرازی
تنوع آداب و رسوم عزاداری در تهران بزرگ به حضور فرهنگ‌های مختلف مردم در اقصی نقاط این شهر هم بر می‌گردد. تعدد حسینیه‌ها و تکایا در شهر تهران باعث شده تا عزاداری ماه محرم حال و هوای دیگری در پایتخت داشته باشد. حسینیه شیرازی یا به عبارتی حسینیه حاج علی‌اکبر شیرازیان، در کوچه شهید صوفیانی، یکی از این حسینیه‌های قدیمی پامنار است که به گفته اهالی ۱۵۰ سال قدمت دارد. وارد حسینیه که می‌شویم در ابتدا حیاط بزرگ و بنا قرار دارد. دورتادور این حیاط زیبا را اتاق‌های پنج‌دری پوشانده است.
درست روبه‌روی اتاق پنج‌دری، عکس بانیان اصلی حسینیه شیرازی‌ها دیده می‌شود.
حاج علی‌اکبر شیرازیان که تاجر پارچه بوده است، بانی اصلی این حسینیه است. او قبلاً در این خانه زندگی می‌کرد و قبل از مرگ وصیت می‌کند این خانه به‌عنوان حسینیه خانگی در دهه اول و دوم ماه محرم برای عزاداری اباعبدالله‌الحسین(ع) مورد استفاده قرار گیرد. حتی برای تأمین و اداره هزینه‌هایش نیز موقوفاتی را تعیین کرده بود. حالا نواده‌های او این هیأت را در ماه محرم اداره می‌کنند.
حسینیه شیرازی مأمن دورهمی‌های حسینی و عزاداری زنان محله پامنار است. «معصومه طهماسبی»، از قدیمی‌های محله پامنار، می‌گوید: «زنان محله ارادت خاصی به این حسینیه دارند و در دو ماه محرم و صفر با برگزاری مجلس روضه و نذری ارادت خود را به شهدای کربلا نشان می‌دهند. از قدیم‌الایام این‌گونه بوده است و به خاطر کوچکی خانه‌های محله و بافت قدیمی آن، هر خانواده‌ای که نذری داشت به حسینیه می‌آورد و همه زنان با هم مقدمات آماده‌سازی این نذورات را در دورهمی‌های صمیمی‌شان فراهم می‌کردند.»
- حسینیه زائران کربلا
حسینیه زائران کربلا در محله پامنار هم یکی دیگر از حسینیه‌های قدیمی این شهر است. به گفته «سید حسین عباسی»، از اهالی محله، این حسینیه قدمتی ۹۳ ساله دارد و مردم از آن به‌عنوان تکیه زائران کربلا یاد می‌کنند: «این تکیه سال ۱۳۵۰ قمری به همت سید سیف‌الاشراف افجه‌ای در چهارراه سرچشمه، روبه‌روی قنادی بهار، در کوچه شهید سنجری برپا شده است.»
قصه شکل‌گیری این هیأت یا تکیه قدیمی هم در محله پامنار شنیدنی است: «سال ۱۳۰۷، حاج حبیب و جمعی از اهالی محله، اعم از حاج سید علی قادری، حاج سید احمد گیره‌فروش، حاج محمدحسین راسخ، حاج محمدحسین رفعت، حاج مرتضی گیاهی، حاج مرشد عباسعلی اسلامی، حاج محمود محجوب، حاج سید عباس افجه‌ای، حاج محمدتقی قناد، حاج محمدحسن اخوان و حاج علی‌اصغر خرازی، برای زیارت بارگاه امام حسین(ع) راهی عراق می‌شوند. در حرم امام حسین(ع) قول و قرار راه‌اندازی این هیأت را با هم می‌گذارند و به محض برگشتن به ایران، بستر ایجاد آن را فراهم می‌کنند. از آنجا که فکر ایجاد این هیأت در کربلا شکل می‌گیرد، نامش را هیأت زائران کربلا گذاشتند و این نام با هیأت ماندگار می‌شود.»
دوره‌ای که بنای این هیأت مذهبی در محله پامنار گذاشته می‌شود، همزمان بود با دوره‌ای که رضاخان ممنوعیت جلسات مذهبی را اعلام کرده بود. به همین دلیل، در ماه محرم و صفر اغلب ایرانی‌ها در کربلا و نجف گرد هم جمع می‌شدند و ۶ ماه آنجا اتراق می‌کردند. سال ۱۳۵۳ قمری، مصادف با ۱۳۱۰ شمسی، طلسم این ممنوعیت‌های عزاداری شکست و اعضای هیأت زائران کربلا مراسم خود را در تهران برگزار کردند.
- سفره‌های نذری اکبرخان
پای حرف‌های اهالی محله پامنار درباره هیأت‌های قدیمی که می‌نشینیم، با تعصب خاصی درباره این هیأت‌ها سخن می‌گویند. مثلاً وقتی از دسته طیب می‌گویند چنان با دقت به تمام ویژگی‌های این هیأت و شور و حالش اشاره می‌کنند که حکایت از تعلق خاطر آنها دارد. «محمد جعفری» از اهالی این محله است. او عمری را زیر بیرق و علم هیأت‌های قدیمی پامنار گذرانده است: «در این محله، علاوه بر حسینیه شیرازی‌ها و هیأت مذهبی زائران کربلا، هیأت عزاداری زنجیرزنان اکبرخان پامناری وجود داشت. این هیأت، مانند دسته طیب، طول و عرض زیادی داشت و معمولاً در روزهای تاسوعا و عاشورا به همراه دسته‌های دیگر به سمت بازار حرکت می‌کردند و پس از طی مسیر پامنار، به سمت چهارسوق بزرگ می‌رفتند و بعد از آن در تکیه رضاقلی‌خان پذیرایی می‌شدند.»
او از سفره‌های نذری محله چنین می‌گوید: «اکبرخان یک از لوطی‌های بامعرفت محله پامنار بود، آدمی دست‌ودل باز که در روزهای عزاداری سفره برای دسته‌های عزادار پهن می‌کرد.» اکبرخان قلدر بود. او از آن لوطی‌هایی بود که رضاخان را همیشه عصبانی می‌کرد: «یک بار در مراسم عزادرای ماه محرم، دسته سینه‌زنی قزاق‌ها با دسته سینه‌زنی اکبرخان مواجه شد. آن زمان هر دسته‌ای که پیش می‌افتاد، هم احترام داشت و هم زودتر از چهارسوق خارج می‌شد. در این بین، اکبرخان به سردسته‌شان می‌گوید زودتر از قزاق‌ها حرکت کنند و مانع ورود آنها به چهارسوق شوند. این موضوع به رضاخان گران آمد و کمر به قتل اکبرخان بست. به همین دلیل، او مدتی از تهران متواری شد تا آب‌ها از آسیاب بیفتد.»
قدیمی‌های این هیأت امروز در مسجد دونگی هرساله مراسم عزاداری حسینی را برگزار می‌کنند.