همشهری آنلاین _ سارا جعفرزاده: یکی از آنها، گذری در محله لشکر است که اهالی همچنان آن را با نام قدیمی‌اش، یعنی گذر «سوسن آب» می‌شناسند. این گذر در قلب محله لشکر واقع شده و با توجه به اینکه اسامی بسیاری از معابر اطراف این گذر تغییر کرده اما اهالی، سوسن آب را به همان نام قدیمی می‌شناسند. البته سوسن آب در محله لشکر شرقی قرار دارد اما امروزه دیگر همه این محله را به نام لشکر می‌شناسند و محله لشکر غربی را به نام سبلان. این محله از شمال به خیابان گلبرگ و پادگان حشمتیه و از جنوب به خیابان شهید مدنی منتهی می‌شود و محدوده شرقی و غربی این محله به‌ترتیب با مسیل باختر و خیابان شهید حیدری تقارن دارد و بیشترین تمرکز جمعیت در این محله به سال‌های ۱۳۲۸ و ۱۳۳۰ برمی‌گردد. برای بررسی هویت «سوسن آب» راهی محله لشکر شدیم.
روزگاری در محله لشکر تا چشم کار می‌کرد، باغ بود و قنات و سرسبزی که به وجود چشمه‌های متعدد آب بر می‌گشت. همچنین آب روانی در مسیل باختر جاری بود و زیبایی محله را دوچندان می‌کرد. اما امروزه محله لشکر دستخوش تغییرات بسیاری شده است. رودخانه مسیل باختر در سال‌های نه چندان دور خارج از محدوده محله بود اما با گسترش ساخت‌وساز و تصرف زمین‌های بیشتر امروزه این مسیل از قلب محله لشکر می‌گذرد. همچنین تا چند سال پیش محله لشکر به بخش‌های شرقی و غربی تقسیم‌بندی شده بود که امروزه دیگر خبری از آن نیست. درست در شرق بزرگراه امام علی(ع) و نرسیده به این بزرگراه وجود دارد که از گذشته تاکنون همگان این گذر را به نام گذر «سوسن آب» می‌شناسند. بعد از رد شدن مسیل باختر از قلب محله، این محدوده به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شد اما در گذشته به‌صورت یکپارچه بوده است. باغی در مقابل حمام سوسن آب قرار داشت که به دلیل وجود شاهراه آب در این باغ، صاحبش نام آن آب جاری را سوسن آب گذاشته بود. البته عده‌ای از اهالی می‌گویند که صاحب باغ میر آب بوده و ابتدا با گاری و بعد با ماشین این آب را به نقاطی که آب نداشتند می‌برده است.
- سوسن آب قناتی در قلب باغ
در نگاه اول نام «سوسن آب» شبهه‌ای برایمان ایجاد می‌کند که شاید ملکی یا قناتی به نام شخصی در محله لشکر وجود داشته اما این‌گونه نیست. «هوشنگ ابوالحسنی» شورایار محله لشکر که ۶۰ سال است در این محله سکونت دارد، در خصوص وجه تسمیه سوسن آب می‌گوید: «در گذشته مسیل باختر مانند امروزه پرآب نبود بلکه روخانه‌ای خاکی بود که جریان آب محدودی داشت و ۱۲ شب به بعد راه آب صبح باز می‌شد و به داخل جوی‌ها در کوچه‌ها می‌آمد و از طریق این جوی‌ها به آب‌انبار خانه‌ها برای مصارف خانگی می‌رفت. البته اهالی در طول روز هم می‌توانستند لباس و ظرف و ظروف خود را در رودخانه مسیل باختر بشویند. اما در این میان در نبش گذر سوسن آب که بعدها به نام شهید «عزیز نوروزی فرد» نامگذاری شد، باغی مقابل حمام قرار داشت که شاه لوله‌ای از رودخانه به سمت این باغ کشیده شده بود. با توجه به اینکه این باغ پر از گل ودارودرخت بود صاحبش نام این آبی که به سمت باغش می‌رفت را سوسن آب گذاشته بود. حتی اهالی حمام قدیمی محله را به نام حمام سوسن آب می‌شناختند و به مروز زمان این باغ تخریب و جایش ساختمان‌های مسکونی ساخته شد.»
- ساکنان اولیه و فعلی
بخش زیادی از سکنه خیابان شهید نوروزی فرد فعلی یا همان سوسن آب سابق را اراکی‌ها تشکیل می‌دهند. «ابوالفضل عبدالله‌زاده» که بیش از ۴۰ سال است در این محله سکونت دارد، در این‌باره می‌گوید: «ازسال ۱۳۲۰ به بعد نخستین گروه از سکنه این خیابان اراکی‌ها بودند که به‌صورت طایفه‌ای در محله لشکر به‌ویژه در گذر سوسن آب ساکن شدند. بعد از آن نوبت به حضور سبزواری‌ها در محله رسید که تعدادشان هم کم نبود اما بعد از آن پای مهاجران ترک زبان از نقاط مختلف کشور به این محله باز شد و امروزه آذری‌ها هم در این محله سکونت دارند. در حال حاضر شاهد سکونت سه گروه اراکی‌ها، سبزواری‌ها و آذری زبان‌ها در این محله هستیم.» او به تعداد زیاد اراکی‌ها در سوسن آب اشاره می‌کند و می‌گوید: «چشممان را که باز کردیم دیدیم سوسن آب مملو از سکنه اراکی است. یادم می‌آید به خاطر اینکه تعداد اراکی زیاد بود و طایفه‌های مختلف آنها به محله و محیط مسلط شده بودند، سایر اهالی برای شوخی به گذر سوسن آب، سفارت اراک می‌گفتند البته ناگفته نماند که همچنان هم تعداد زیادی از اراکی‌ها در این خیابان ساکن هستند.»
- حسینیه ورچه ای‌ها
از بناهای شاخص گذر سوسن آب می‌توان به حمام قدیمی که در نبش خیابان شهید «عزیز نوروزی فرد» و حسینیه ورچه‌ای‌ها در کوچه «نیکوبشمنی» قرار دارد، اشاره کرد. با توجه به اینکه نخستین گروه از سکنه گذر سوسن آب اراکی‌ها بودند، اغلب آنها از اهالی روستای ورچه در ۱۰ کیلومتری شهرستان خمین هستند که سال‌ها قبل به این محله مهارجرت کرده‌اند و در حال حاضر هم حسینیه‌ای در این محله به نام حسینیه ورچه‌ای‌ها دارند. دیگر بنای شاخص این محله که وسعت زیادی دارد و روزگاری برای خودش پاتوق اهالی بوده است، حمام قدیمی سوسن آب است که در نبش خیابان نوروزی فرد جنوبی واقع شده و اکنون متروکه است. یکی از کوچه‌های زیبای گذر سوسن آب کوچه شهید «حبیب‌الله آذر شب» است که عده‌ای آن را به نام کوچه آشتی‌کنان می‌شناسند. این کوچه یادآور دوران بچگی اهالی محله است؛ کوچه‌ای باریک با ساختمان‌های قدیمی که هنوز هم می‌توان رد پایی از گذشته در آن پیدا کرد. با آنکه بیشتر خانه‌های این کوچه رنگ و لعاب شهری به خود گرفته اما با وجود خانه‌های کلنگی نقلی، محدوده همچنان اصالتش را حفظ کرده است. بنای شاخص این کوچه که قدمت طولانی دارد و طی سال‌های اخیر نوسازی شده، مسجدعلی تقوی است که در انتهای کوچه آذر شب قرار گرفته است. البته ناگفته نماند که مسجد بزرگ دیگری هم در همین محدوده به نام مسجد حضرت سجاد(ع) وجود داردکه پاتوق مذهبی اهالی است.»
- تعدد کاسبان شیر فروش و میرآب
محله لشکر از قدیم به نام «قلعه» هم معروف بود که شاید به دلیل نزدیکی با پادگان عشرت‌آباد این نامگذاری صورت گرفته باشد اما وجود آب‌انبارها، تلمبه‌های فشاری آب، موتورهای آب، قنات و حمام‌های متعدد نشانگر قدمت محله است. این محله آب فراوان داشته و بیشتر لشکریان پادگان عشرت‌آباد برای استحمام و تأمین مایحتاج خود به محله لشکر می‌آمدند. وجود همین آب‌انبارها باعث رواج شغل میرآب می‌شد. میرآب‌ها در گذشته وظیفه تأمین آب شرب اهالی را برعهده داشتند. البته چون بیشتر اراکی‌ها به‌صورت طایفه‌ای در این محله حضور و وحدت و همبستگی داشتند، غالباً شغل بیشتر ورچه‌ای‌ها شیرفروشی بود که با موتور و دوچرخه شیر در محله توزیع می‌کردند. محله لشکر به دلیل وجود آب فراوان، آباد بوده و رونق داشته و اصنافی مانند میوه‌فروشی، مغازه‌های خوار بارفروشی و حمام‌داری در این محله رواج داشته است.