همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: نوروفیدبک نوعی روش درمانی است که با استفاده از ثبت امواج الکتریکی مغز و دادن بازخورد به شخص از راه صدا یا تصویر می‌توان متوجه شد که آیا تغییر مناسبی در فعالیت امواج مغزی فرد ایجاد شده است یا خیر.
در مورد نوروفیدبک، سوالات و ابهامات زیادی مطرح است؛ اینکه دقیقا چه کاری در مغز انجام می‌دهد، برای چه سنی مناسب است، چرا هنوز آنچنان فراگیر نیست که همه با آن آشنایی داشته باشند و...
در مورد استفاده از این روش درمانی، پزشکان و متخصصان نظرات مختلفی دارند و اغلب آن را درمان قطعی و روش مقرون به صرفه‌ای نمی‌دانند و تایید نمی‌کنند. البته هیچ کدام از این موارد هنوز کاملا اثبات نشده است. ضمن آنکه تا امروز هیچ اثر منفی هم از نوروفیدبک گزارش نشده و معمولا تمام تحقیقاتی که در مورد تاثیرات آن انجام شده مثبت بوده است.
به نظر می‌رسد در بدترین حالت، نوروفیدبک نتواند تغییری در بیماری فرد ایجاد کند. البته با تشخیص پزشک، روش درمانی نوروفیدبک با مصرف دارو همراه خواهد بود و در اغلب موارد هم تاثیر داروها را بیشتر خواهد کرد؛ به گونه‌ای که پس از مدتی و به مرور پزشک می‌تواند داروها را قطع کند.
نوروفیدبک؛ فاقد تاییدیه سازمان غذا و دارو آمریکا
دکتر فرامرزذاکری، متخصص اعصاب و روان و روان‌پزشک در مورد نوروفیدبک می‌گوید: «در روش‌درمانی نوروفیدبک، حسگرهایی که الکترود نامیده می‌شوند، بر پوست سر بیمار قرارمی‌گیرند و فعالیت الکتریکی مغز فرد را ثبت و در قالب امواج مغزی به او نشان می‌دهند.»
به گفته او، نورو فیدبک نوعی از روش‌های درمانی است که هنوز تاییدیه سازمان غذا و دارو FDA آمریکا را ندارد. ولی در ایران و کشورهای دیگر استفاده زیادی از آن می‌شود. یعنی در کشورهایی مانند انگلیس، استرالیا یا آمریکا کاربرد دارد، ولی با توجه به هزینه بالای آنها در این کشورها، ایرانیانی که در این کشورها زندگی می‌کنند اغلب از این روش درمانی در ایران استفاده می کنند.
درمان بیش‌فعالی، میگرن و لکنت
ذاکری می‌گوید با وجود اینکه اغلب پزشکان متخصص مغز و اعصاب چندان روش درمانی نوروفیدیک را قبول ندارند؛ ولی او سال‌هاست از این روش درمانی استفاده می‌کند، تجربه خوبی در این زمینه دارد و تاکنون بازخورد بیماران هم در این زمینه خوب بوده است.
یکی از مهم‌ترین اختلالاتی که به این روش درمانی پاسخ خوبی داده، اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه و تمرکز در کودکان است. ضمن آنکه مشکلات دیگری مانند نقص در تکلم، لکنت و میگرن هم می توانند توسط این روش درمان شوند.
روش درمانی تحلیل رفتار کاربردی
به گفته ذاکری، بیش‌فعالی بیش از بیماری‌های دیگر بازخورد و پاسخ مثبتی نسبت به نوروفیدبک داشته است. برای درمان بیش‌فعالی با استفاده از نوروفیدبک از رویکرد و روش درمانی به نام «تحلیل رفتار کاربردی» (ABA) استفاده می‌شود.
ABA به معنی استفاده از اصول انگیزشی و یادگیری برای آموزش موثر است و نکته اصلی در این روش آن است که پیامدهای کاری که بیمار و به ویژه کودکان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی انجام می‌دهند، بر چیزی که یاد میگیرند و کاری که قرار است در آینده انجام دهند اثر میگذارد و به این ترتیب، مشکلی که کودک دارد بررسی می‌شود. به‌طور مثال کودکان بیش‌فعال نمی‌توانند به اصطلاح یک جا بند شوند و تمرکز و توجه داشته باشند.
او می‌گوید در این روش این مورد به خوبی بررسی و تلاش می‌شود که کودک یک جا بشیند و مشق بنویسد. ولی کودک ابتدا این کار را انجام نمی دهد و نمی تواند یک جا بنشیند.
ذاکری می‌گوید به همین دلیل فرصت دیگری به او می دهیم و بار دوم، برای او تقویت در نظر می‌گیریم. تقویت می‌تواند یک جایزه یا شکلات باشد که در صورتی که کودک بتواند آرام بنشیند به او تعلق می‌گیرد.
در مرحله سوم، دوباره مرحله اول یعنی مرحله A تکرار می‌شود؛ اما این بار، کودک بدون تقویت هم تمرکز می‌کند و می نشیند. سپس در مرحله بعد، مرحله B دوباره بیشتر تقویت می‌شود. یعنی زمانی که قرار است کودک بنشیند بیشتر می‌شود و به جای یک شکلات هم دو شکلات به او تعلق می‌گیرد. این روش معمولا جواب می‌دهد؛ ضمن اینکه باعث می‌شود کودک زمان بیشتری تمرکز داشته باشد.
به عقیده این پزشک می‌توان این روش را با استفاده از نوروفیدبک انجام داد. یعنی کودک ابتدا می‌نشیند و دستگاه به سر او وصل می‌شود و فیلمی را نگاه می‌کند که با تمرکز او و بزرگ شدن تصویر، کودک امتیاز می‌گیرد.
این روش برای ایجاد تمرکز بسیار مناسب است و کودکان بیش‌فعال بدون داروی ریتالین هم می توانند بهبود پیدا کنند.
تنظیم نورون‌های مغزی
ذاکری می‌گوید در واقع نوروفیدیک نورون های مغزی را تنظیم می کند و نوعی ورزش برای مغز به حساب می آید. یعنی همان گونه که افراد برای متناسب بودن بدن خود ورزش می کنند؛ مغز هم می تواند با استفاده از دستگاه های مخصوص نوروفیدبک ورزش کند. همان گونه که ورزشکاران هم از نوروفیدبک و بیو فیدبک استفاده می‌کنند.
بیوفیدبک
بیوفیدبک روش درمانی است که در آن افراد به حسگرهای الکتریکی وصل می‌شوند؛ حسگرهایی که اطلاعاتی را در مورد اعصاب، عضلات و فعالیت‌های خودمختار بدن اندازه‌گیری و پردازش می‌کنند و نتیجه نیز در قالب فیدبک صوتی یا تصویری نشان داده می‌شود.
از نوروفیدبک و بیوفیدبک برای کاهش اضطراب و استرس و همچنین تمرکز بیشتر استفاده می‌شود. همچنین بعضی ورزشکاران و خلبانان هم برای داشتن تمرکز و توجه بیشتر از این روش استفاده می‌کنند.
دستگاه نقشه مغزی یا نوار مغز کمی
ذاکری می‌گوید دستگاه نقشه مغزی یا نواز مغز کمی (QEEG) روشی تشخیصی برای کارکرد و عملکرد نورون‌های مغزی است.
یعنی نوار مغز وارد نرم‌افزار «نوروگاید» (Neuroguide) می‌شود که آن را تفسیر می‌کند و به‌صورت «نقشه مغزی» یا «لورتا» (LORETA) تحویل می‌دهد که رواقع نوعی سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرای سرپایی به حساب می‌آید که برای تشخیص ساختار مغزی است و به وسیله آن می‌توان از بزرگ یا کوچک بودن مغز با اطلاع شد و به مشکلات ایجاد شده در مغز پی برد.
نقشه مغزی کارکرد و عملکرد نورون‌های مغزی را می‌سنجد و با استفاده از آن می‌توان متوجه شد که فرد بیش فعالی، افسردگی، وسواس یا اوتیسم دارد یا نه و در صورت ابتلا بیماری او در چه حد پیش رفته است.
درواقع در تشخیص بسیاری از بیماری‌ها می‌توان ازاین روش استفاده کرد؛ ضمن آنکه می‌توان با استفاده از نقشه مغزی تشخیص داد که مثلا کودکان بیش‌فعال می‌توانند از داروی ریتالین استفاده کنند و بدن آنها به این نوع درمان پاسخ خواهد داد یا خیر.
چون ریتالین در بعضی بیماران نه تنها جواب نمی‌دهد؛ بلکه برعکس جواب عکس می‌دهد و مشکلات بیمار را حادتر می‌کند. مثلا باعث تیک، اضطراب شدید و بی‌قراری می‌شود.
نکته قابل توجه در استفاده از این وسیله آن است که خواندن نقشه مغز کاری آسانی نیست و باید درست، دقیق و حتما توسط متخصص انجام شود.
دستگاه RTMS؛ درمانی برای افسردگی، اضطراب و آلزایمر
ذاکری می‌گوید دستگاه RTMS دستگاهی است که وظیفه آن تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز است که باعث فعال شدن عملکرد نورون‌های مغزی و همچنین ترشح هورمون‌هایی در مغز می‌شود که توسط آن مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب، آلزایمر یا پارکینسون درمان خواهد شد.
البته گاهی در بعضی موارد مانند وسواس‌های فکری و عملی، طول درمان بیشتر خواهد بود. اما با توجه به بعد فراگیر این گونه مشکلات در زندگی خود بیمار و خانواده هایشان؛ گذاشتن وقت برای درمان می تواند نتیجه بخش باشد و ارزش صرف وقت و هزینه درمان را خواهد داشت.