همشهری آنلاین - راحله عبدالحسینی: مسجد الجواد سال ۱۳۴۵ در زمینی به مساحت هزار و ۵۰۰ مترمربع در محله امجدیه توسط مهندس ابراهیمی ساخته شد. فضای داخلی مسجد، هشت ضلعی است و شبستان مسجد به صورت مخروطی از اضلاع متقاطع تشکیل شده که از رأس به طرف قائده پهن‌تر می‌شود. معماری این مسجد با الگوی معماری بناهای مسجد در ایران فاصله بسیاری دارد و از نوع معماری آن نمی توان حدس زد که این بنا مسجد است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید.
مسجدی که گنبد و مناره ندارد
آن روزها معماری خانه‌ها و مساجد طبق سبک و سیاق معماری ایرانی بود و کمتر از معماری مدرن صحبتی به میان می‌آمد. اما نوع معماری مسجد الجواد چگونه است که در قیاس با دیگر مساجد پایتخت، مدرن به حساب می‌آمد؟ موضوع را با «محمد منصور فلامکی» استاد معماری گروه هنر دانشگاه تهران در میان می‌گذاریم که بیش از ۴ دهه است در همین حوالی مسجد الجواد زندگی می‌کند. دفتر کارش هم همین‌جاست.
خانه استاد در کوچه عبدالکریم شریعتی مربوط به دوران پهلوی دوم است و ۴ سال پیش در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسید. او که از ساختمان‌های کوچک و بزرگی که بعد از ساخت مسجد در اطراف مسجد ساخته شدند، دل خوشی ندارد، می‌گوید: «نوع معماری مسجد الجواد به شکلی است که عابران باید بتوانند از ۴ جهت ساختمان را تماشا کنند تا معماری خاص و زیبای آن را ببینند. مسجد از طرف شرق و جنوب به ساختمان‌های غریبه با نوع معماری مسجد وصل شده و از جذابیت بنا کم کرده‌است.»
متهم ردیف اول، برای کور کردن نمای مسجد پل مکانیزه عابر پیاده است که نمای ظاهری مسجد را از نگاه عابران پنهان کرده است. فلامکی می‌گوید: «البته تا قبل از اینکه پل سرپوشیده شود گاهی اوقات می‌دیدیم بعضی از شهروندان فقط برای تماشای ساختمان مسجد از پله‌های پل بالا می‌رفتند. با سرپوشیده شدن پل عابر این امکان هم دیگر وجود ندارد.»
مسجد الجواد، گنبد و مناره ندارد و تلفیقی از معماری ایرانی و معماری مدرن است.البته این روزها بنای مدرن از دیدگاه مخاطب بنایی است که امکانات مدرن از جمله پارکینگ و دیگر تجهیزات به روز را همراه داشته باشد و مدرن بودن فقط در معماری خلاصه نمی‌شود.
نمایی سفید و ضد آلودگی
مسجد مدرن پایتخت از امکان دیگری نیز بهره‌مند است؛ رنگ سفید نما که تصفیه‌کننده هواست!
۶سال پیش نمای مسجد الجواد (ع) با رنگ تصفیه‌کننده هوا رنگ آمیزی شد و حالا نه تنها اولین مسجد با معماری مدرن پایتخت است بلکه، با عنوان نخستین مسجد در جهان با قابلیت تصفیه‌هوا نیز شناخته می‌شود. در دنیای امروز رنگ‌ها و مصالح ساختمانی هم هوشمند شده‌اند. پوشش‌ها می‌توانند آلودگی خود را از بین ببرند و ضد باکتری باشند و مهم‌تر از آن آلودگی هوا را تصفیه کنند. ناکسوت اولین رنگ تصفیه کننده هوا در جهان، از نوع محصولات فتوکاتالیست بوده که با انرژی ماورای بنفش فعال شده و ذرات اکسیدهای نیتروژن‌دار موجود در هوا و مواد آلی فرار را به مواد بی‌ضرر تبدیل می‌کند. از این تکنولوژی در پروژه‌های گوناگون شهری در کشورهای دیگر استفاده شده‌است. برای مثال اولین بیمارستان تصفیه‌کننده هوا در شهر مکزیکوسیتی و یک کلیسا در ایتالیا از این تکنولوژی بهره برده‌اند.
یادی از دورهمی مبارزان انقلابی در مسجد
در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، استاد مطهری از منبر و تریبون مسجد الجواد مطالبی بیان می‌کرد که رنگ و بوی مخالفت علیه رژیم داشت. برای همین نیروهای امنیتی پهلوی به مسجد الجواد یورش و بخشی از نوارهای جلسات تفسیر قرآن استاد مطهری را از بین برد. شهید مطهری هم در اعتراض به این رفتار به مسجد الجواد نرفت و مسجد به دستور شاه تعطیل شد، اما سازمان اوقاف اعلام کرد که مسجد الجواد به دلیل اختلاف هیئت مدیره تعطیل شد. با همه تهدیدها فعالیت مسجد الجواد با پیروزی انقلاب اسلامی دوباره از سر گرفته و این مسجد به محلی برای ائتلاف گروه‌های مبارز تبدیل شد. با پایان جنگ تحمیلی مسئولان مسجد الجواد تصمیم گرفتند برای فعالیت‌های فرهنگی چند ساختمان کوچک و بزرگ دیگر به این مسجد متصل کنند. با کمک‌های مردمی کانون فرهنگی و کتابخانه جدید مسجد راه اندازی شد. کتابخانه حالا بیش از ۲هزار عضو دارد که از کتاب‌هایی در حوزه‌های متنوع و نیز تازه‌های نشر بهره می‌برند.