دبیرستان البرز پس از 133 سال

همان‌طور که در خبرها آمده بود، وزرای آموزش‌وپرورش و علوم،تحقیقات‌وفناوری رضایت خود را نسبت به این مسأله ابراز کرده‌اند اما در مقابل، جمع کثیری از فارغ‌التحصیلان البرز و علاقه‌مندان این دبیرستان قدیمی نسبت به خبر واگذاری البرز واکنش نشان دادند و این روزها با تمام وجود تلاش می‌کنند تا نماد آموزش متوسطه ایران، همچنان برقرار بماند. درباره واگذاری دبیرستان البرز گزارشی تهیه شده است که در پی می‌آید.
مسأله واگذاری دبیرستان البرز به دانشگاه صنعتی امیرکبیر، این روزها یکی از مهمترین بحث‌های متداول محافل فرهنگی در ایران شده است. دبیرستان البرز به رغم آنکه در این سال‌ها دیگر شکوه و عظمت گذشته خود را ندارد، اما کانون فارغ‌التحصیلان این دبیرستان و مدیریت کنونی آن و نیز شماری از دانش‌آموختگان البرز تأکید دارند که میراث این دبیرستان باید بنا به قوت خود باقی بماند چرا که معتقدند آثار فرهنگی به‌جا‌مانده از گذشته، می‌تواند هویت آنان را برای نسل‌های آینده، محفوظ نگه دارد.
از سوی دیگر یک منبع آگاه در آموزش‌وپرورش در گفت‌وگو با همشهری تصریح کرد که جدا از میراث فرهنگی، نسل آینده نیازمند فضای آموزشی وسیع‌تر و نظام کارآمدتر است؛ سازوکاری که می‌تواند در آینده پاسخگو و حلال مشکلات نظام تعلیم و تربیت باشد. وی گفت: اینکه بخواهیم از میراث‌مان دفاع کنیم، به تنهایی کافی نیست. باید برای نسل کنونی راهی بیابیم که بتواند آینده بهتری را رقم بزند.
با این وجود، گزارش‌های رسیده نشان می‌دهد که واگذاری این دبیرستان به دانشگاه امیرکبیر، مراحل پایانی خود را طی می‌کند و امیدی برای بازپس‌گیری‌ آن نیست. دکتر محمدعلی‌ اسلامی‌ندوشن- یکی از دانش‌آموختگان این دبیرستان و نویسنده شهیر ایران‌شناس- در گفت‌وگوی کوتاه با ما خاطرنشان کرد: «امیدی برای حفظ دبیرستان البرز نیست و از اخبار حاصله اینگونه برمی‌آید که اقدامات ما چندان تأثیری نداشته است».
وی از ادامه گفت‌وگو خودداری کرد چرا که معتقد بود جامعه محصلان دبیرستان البرز با یک عمل ازپیش‌تعیین‌شده روبه‌رو شده‌اند و به نظرم بزرگان قوم باید به کمک این دبیرستان بیایند. در غیر این صورت، کوشش ما چندان مؤثر نخواهد بود.
اما کوشش‌ها طی دو هفته اخیر در سطوح مختلف همچنان با شدت ادامه داشته است.
دکتر عباس امانت- دانش‌آموخته دبیرستان البرز که اینک در کانادا به سر می‌برد- کوشش‌ها و تلاش‌های جدیدی را آغاز کرده و امیدوار است که در روزهای آینده بتواند حق تضییع‌شده این دبیرستان را بازپس گیرد.
نویسنده کتاب «ناصرالدین شاه، قبله عالم» اخیراً در تماس‌هایی با دیگر دانش‌آموختگان ایرانی مقیم اروپا و آمریکا در پی آن است که اجماعی برای حفظ میراث البرز ایجاد کند.
از دیگر سو، کانون فارغ‌التحصیلان دبیرستان البرز با ارائه گزارشی به عباس‌پور- رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی- خواستار پیگیری مجلس در خصوص وضعیت دبیرستان البرز شده‌اند.
کانون فارغ‌التحصیلان البرز اعلام کرده است آنچه امروز ما در پی آن هستیم، بررسی مجدد پرونده حقوقی این دبیرستان است. ما می‌دانیم و یقین داریم که اگر یک کارشناسی دقیق نسبت به دفاتر ثبتی این دبیرستان انجام گیرد، قطعاً حقایق قابل درکی آشکار خواهد شد.
دکتر بهزاد اشتری که در جمع گروهی از دانش‌آموختگان این دبیرستان سخن می‌گفت، یادآور شد که ما در روزهای آینده با طوماری در داخل دبیرستان البرز به جمع‌آوری امضا‌ها خواهیم پرداخت تا گام بعدی فعالیت‌های خودمان را مستحکم‌تر برداریم.
وی گفت: البته ما نامه‌هایی نیز به دفتر ریاست‌جمهوری، مجمع تشخیص مصلحت نظام و دیگر نهادهای ذی‌ربط فرستاد‌ه‌ایم که امیدواریم مسئولان طی روزهای آینده به ما پاسخ دهند.
حسین محجوبی- نقاش -  نیز در گفت‌وگو با همشهری گفت:  خاطره‌ای را خود دکتر مجتهدی می‌گفت که در ذهن ما ملکه شده بود. او تعریف می‌کرد که در دوران تحصیل در پاریس، یک روز دیر به محل تحصیل رسیده بود که مدیر مؤسسه می‌گوید که شما که نمی‌توانید نظم و انضباط این مؤسسه را جامه عمل بپوشانید، هرگز نمی‌توانید به کشورتان خدمت کنید.
وی در ادامه گفت: من نمی‌دانم به چه دلیل و پشتوانه‌ای دست به چنین کاری می‌زنند، اما دبیرستان البرز طی سال‌های طولانی ده‌هاهزار دانش‌آموخته تربیت کرده است که همه مومن و معتقد به ایران هستند که اینها پشتوانه عظیمی برای مملکت به شمار می‌روند. بنابراین، من در شگفتم که البرز با این تربیت و پرورش که زبانزد عام و خاص بود و اینچنین فرزندانی را به جامعه جهانی تحویل داده، چگونه می‌شود نام آن را از بین برد.
هوشنگ طالع- عضو دیگر این کانون- می‌گوید: دبیرستان البرز نماد آموزش متوسطه کشور است. تا پیش از این دبیرستان، دانش‌آموزان پس از دوره ابتدایی وارد دوره متوسطه می‌شدند، اما پس از تأسیس دبیرستان، دانش‌آموزان پس از ابتدایی وارد راهنمایی و سپس متوسط می‌شوند.
وی گفت: این دبیرستان کم و بیش 160هزار فارغ‌التحصیل به کشور تحویل داده است که همه آنها از افتخارات این کشور هستند. بنابراین باید این نماد آموزش متوسطه را حفظ کرد. من تعجب می‌کنم که در همه نقاط دنیا برای نهادهای علمی و فرهنگی خود نمادسازی و تاریخ سازی می‌کنند. در تاریخ غرب می‌بینیم که چند صومعه و مدرسه علمیه را چنان حفظ می‌کنند که تا 200سال بعد بگویند که اینها کمبریج و آکسفورد است اما، ما هرچه که داریم، آن را نابود می‌کنیم. وی خاطر‌نشان ساخت: همین دارالفنونی که ما داریم، دانشگاه به سبک جدید است. این نهاد، اولین نماد علمی مدرن در آسیاست، اما ما نتوانستیم بقایای آن را حفظ کنیم. در صورتی که لازم بود این نهاد قدیمی و علمی را تبدیل به یک نهاد دانشگاهی می‌کردیم مانند دانشگاه هوا فضا یا دانشگاه تکنولوژیک.
وی سابقه دانشگاه امیرکبیر را بسیار کوتاه و مختصر دانست و گفت: فلسفه وجودی دانشگاه امیرکبیر به دو دبستان دخترانه و پسرانه منوچهری بازمی‌گردد که در سال‌های دهه 30و40 به این نتیجه می‌رسند که برای ارتقاء و توسعه این دبستان دست به تأسیس یک مدرسه علمی بزنند که امکانات و ظرفیت یک دانشگاه را داشته باشد. کمی بعد این دبستان تبدیل به پلی‌تکنیک می‌شود. وی گفت: من تعجب می‌کنم که وزیر آموزش و پرورش دست به چنین اقدامی می‌زند که چنین جواهری را به سهولت تحویل آموزش عالی می‌دهد. وی در ادامه تصریح می‌کند:  آموزش و پرورش قاعدتاً نمی‌تواند که دبیرستان البرز را به وزارت علوم ببخشد. به هر حال البرزی‌ها، اولیاء و دوستان البرز اجازه چنین کاری را نخواهند داد. بهتر آن است نگذارند کار به جاهایی برسد که آن وقت معلوم بشود البرزی‌ها دارای چه تعداد فارغ‌التحصیل، چه امکانات و چه قدرتی هستند وچگونه در برابر این کار ایستادگی می‌کنند.
توران میرهادی یکی از پیشکسوتان آموزش در ایران، اینک یکی از مراجع گرانقدر این آب و خاک است که تجربیات او بیش از گذشته مورد استفاده اهالی فرهنگ قرار گرفته است. وی در گفت‌وگو با همشهری گفت: اصرار در احیای چنین بناهایی شاید به خودی خود تأثیر چندان ارزشمندی به دنبال نداشته باشد و حتی اثرات سوء در کارکرد ما بگذارد. من معتقدم که اهالی فرهنگ بیش از آنکه به دنبال میراث مادی دبیرستان البرز باشد باید به دنبال اقتباس فرهنگی از الگوی آموزش این محیط باشد. وی خاطر نشان ساخت: ما اینک در برابر این واقعیت قرار گرفته‌ایم که نه دانش‌آموز البرز همان دانش‌آموز است و نه سیستم آموزشی آن همان سیستم است و نه مدیریت آن متعلق به مجتهدی است بنابراین تأکید در حفظ آن بنا شاید خالی از معنی نباشد، اما به خودی خود اهمیت ندارد. شاید درچنین موقعیتی توسعه دانشگاه امیرکبیر مهمتر از حفظ میراث فرهنگی باشد. اسفندیار معتمدی مؤلف کتاب‌های درسی و مدرس فیزیک در دبیرستان‌های تهران و مراکز آموزش عالی گفت: ما امروز در برابر یک بنای آموزشی یک صد ساله هستیم که به ما ایرانیان فخر و مباهات ارزانی داشته است. ما نباید اجازه دهیم که چنین قدمت و سابقه‌ای قربانی توسعه طلبی یک دانشگاه شود.
فیض‌الله ارض‌پیما یکی دیگر از محصلین این دبیرستان که عمده تجربیات و فعالیت‌های خود را در سالهای دهه 40 و50 در این دبیرستان سپری کرده با ذکر یاد و نام مردان و زنانی که در بهروزی و سعادت این دبیرستان تلاش وافر از خود بروز داده‌اند گفت:یکی از ویژگی‌های مدیریت البرز این بود که برای آموزش دانش‌آموزان این آب و خاک بسیار اهمیت می‌داد. حتی دکتر مجتهدی برای انتخاب مدرسین از بسیاری از شهرهای دور معلم جذب می‌کرد. در آن جا معلمینی که تدریس می‌کردند از زبده‌ترین آموزگاران این کشور بودند.
وی گفت: مرحوم موسوی ماکویی و جناب خسروی از سال 23 تا سال 57 پا به پای دکتر مجتهدی آمدند و اهتمام داشتند که خود را به تمامی وقف این بچه‌ها کنند. بنابراین نه اینها که همه اینطور عادت کرده بودند که به تمامی خود را در اختیار آموزش به دانش‌آموزان قرار دهند.
وی گفت: من پیشنهاد می‌کنم تا زمانی که بسیاری از دانش‌آموزان زنده و در قید حیات هستند یک کار تحقیقاتی ترتیب دهند که این الگوی آموزشی را بیشتر مورد بررسی قرار دهیم. البته من هم یک کتابی درباره معلمین و دست‌اندرکاری مجتهدی می‌نویسم که انشاءالله در مراحل پایانی آن هستیم و امیدوارم بخشی از ناگفته‌های این دبیرستان را منعکس کنیم. دکتر مرتضی ثابت‌فر نویسنده و مترجم  نیز در مصاحبه با همشهری یادآور شد: در شرایطی که ما بحران سد سیوند را داریم که در ماه بهمن مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت، مدرسه البرز شاید چندان مهم نباشد. شما شاید می‌دانید که ما پس از آنکه سیوند زیر‌آب برود، چه آثار باستانی را از دست خواهیم داد. آثاری که پس از سالیان سال هنوز کشف نشده‌اند. اگرچه من نمی‌خواهم اهمیت این مدرسه را نادیده بگیرم، اما آنچه که ما از آثار معنوی‌مان غافل شده‌ایم زیانبارتر از آثار مادی نیست.
وی افزود: از مجموع این نادیده انگاشتن‌های تاریخی امروز به این آمار می‌رسیم که مرکز آمار می‌گوید که پس از معتادان، زندانیان مهریه در بالاترین رتبه زندانیان ما قرار دارند. این به معنی آن است که ما دچار فقر فرهنگی هستیم من اعتقاد دارم آنچه که به شدت ما را به سقوط و زوال نزدیک می‌کند، نادیده گرفتن همین روابط انسانی و معنوی است.
وی گفت: دبیرستان البرز طی یکصد سال اخیر به خوبی و به نحو احسن این نقش را ایفا کرده است اما آن هم همانند دارالفنون عصر خود را سپری کرده است. ما باید براساس علم روز و تحولاتی که جهان امروز در حال تجربه آن است به الگوهای جدیدی روی آوریم. به نظر من هم امیرکبیر مسیر اشتباهی را پیش گرفته و هم کانون فارغ‌التحصیلان البرز. چون مسیر علم تا حدودی از اختیار و حیطه آموزش رسمی خارج شده و وارد فضاهای غیررسمی و مجازی شده است. دنیای امروز در حال تجربه جدیدی است.
دکتر محمود بهزاد استاد دانشگاه و دبیر سالهای دور دبیرستان البرز نیز با ارسال پیامی خواستار توقف این نوع توسعه‌طلبی شد. در بخشی از این پیام آمده است: آنچه که امروز از البرز و فضای آن می‌شنویم، حاصل فعالیت و تلاش‌های شبانه روزی دکتر مجتهدی است. او با گزینش بهترین برگزیدگان آموزش و نیز با شدیدترین سخت‌گیری‌ها دانش‌آموزانی را تربیت کرد که امروز ثمره آن را در کشور می‌بینید. اگرچه بسیاری از این دانش‌آموختگان راه و مسیر غرب را پیش گرفته‌اند اما در سالهای اخیر بسیاری از مدیریت‌های کلان کشور از دست‌پرورده‌های همین دبیرستان است. به نظرم این مدرسه امروز و نیز در آینده نیز باید مستقل بماند.
دکتر حسین انیسی‌پور معاون ارشد فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوران میرسلیم نیز با یادآوری و هشدار از این تعدی تأکید کرد: این دبیرستان جزو میراث فرهنگی است و نمی‌تواند به شخص، نهاد یا وزارتخانه‌ای واگذار شود.
وی گفت: این دبیرستان در سال 1377 با همت و تلاش همین کانون فارغ‌التحصیلان به ثبت سازمان میراث فرهنگی رسیده و مدارک و لوح آن هم موجود است.
وی با اعلام اینکه شماره ثبت میراث فرهنگی این دبیرستان رقم 2000 است، از مراجع ذی‌ربط خواست تا نسبت به عواقب این رفتار غیرقانونی هشدار دهند.