همشهری آنلاین - حسن حسن‌زاده: شاید تصورش سخت باشد اما همین کیسه‌های زباله کوچکی که برخی شهروندان و گردشگران به دل رودخانه‌ها می‌ریزند در صورت لایروبی نشدن مسیل‌ها می‌توانند زمینه‌ساز طغیانی شدن رودخانه‌ها، مسیل‌ها، کانال‌ها و انهار شهر شوند. در این بین، رودخانه‌ها و روددره‌های شمال و جنوب‌غرب تهران، همزمان با بارش‌های شدید بهاری و پاییزی گهگاه طغیان می‌کنند و خیابان‌های اطراف‌شان را آب فرا می‌گیرد.
خواندنی بیشتر را اینجا دنبال کنید
سیلابی شدن و شیب رودخانه‌ها
برای بررسی میدانی این موضوع سراغ شماری از محله‌های درگیر با این معضل دردسرساز می‌رویم. با یک نگاه اجمالی به مناطق مختلف تهران، منطقه یک در تعداد مسیل‌ها و رودخانه‌ها در میان مناطق ۲۲گانه شهر رکورددار است. رودخانه‌ها و روددره‌هایی که از دل محله‌های این منطقه می‌گذرند از دل ارتفاعات شمال شهر به پایین‌دست جاری می‌شوند و سر راه خود از محله‌ها و مناطق جنوبی شهر می‌گذرند. منطقه یک ۱۱ مسیل و رودخانه دارد که می‌توان آنها را به ۲ دسته رودخانه‌های دائمی مثل گلابدره، دارآباد، دربند و رودخانه‌های فصلی از جمله جمشیدیه، مسیل ولنجک و... تقسیم کرد. از ۱۱ مسیل و رودخانه منطقه یک، ۸ رودخانه سرشاخه شامل دربند، ولنجک، دارآباد، درکه، سعدآباد و... محسوب می‌شوند و مستقیم از کوهپایه سرچشمه می‌گیرند.
«سعید سلطان مرادی» رئیس اداره مسیل‌ها و قنوات شهرداری منطقه یک از مهمترین دلایل سیلابی شدن این رودخانه‌ها و مسیل‌های این منطقه می‌گوید: «سیلابی شدن و طغیان رودخانه‌ها و روددره‌های منطقه یک دلایل مختلفی دارد. اگر از بارش بیشتر باران در شمال تهران بگذریم، شیب رودخانه‌های این منطقه هم از دیگر مناطق شهر بیشتر است. این دو عامل وقتی دست به دست هم می‌دهند، زمینه افزایش سرعت فرسایش خاک و در نتیجه سرازیر شدن حجم انبوهی از رسوبات را به مسیل‌ها و طغیان رودخانه‌ها را فراهم می‌کنند.»
راهکار مدیریت شهری برای جلوگیری از طغیان این رودخانه‌ها، لایروبی به موقع مسیل‌ها و تخلیه حوضچه‌های رسوب‌گیر است تا از آبگرفتگی معابر و سیلابی شدن خیابان‌های محله‌های مجاور جلوگیری شود.
گردشگران زباله می‌ریزند، رودخانه طغیان می‌کند
اما سیلابی شدن مسیل‌ها و آبگرفتگی معابر شمال شهر به جز رسوبات واریزی کوه‌ها در هنگام افزایش بارندگی، دلیل دیگری هم دارد. در این منطقه از تهران، وجود مراکز تفریحی، رستوران‌ها و بوستان‌های گردشگرپذیر حاشیه روددره‌ها، زمینه انباشت زباله در رودخانه‌ها و در نتیجه مسدود شدن کانال‌های هدایت آب شهری را در پی دارد.
شهروندان و به ویژه گردشگرانی که کیسه‌های زباله را در رودخانه‌ها و مسیل‌ها رها می‌کنند، بی‌آنکه بدانند به طغیان رودخانه‌های این منطقه در هنگام افزایش بارش‌ها دامن می‌زنند. رستوران‌های حاشیه روددره دربند، درکه و مراکز تفریحی گردشگرپذیر بوستان‌های حاشیه روددره‌های دارآباد، گلابدره و رودخانه فصلی جمشیدیه، همواره زمینه‌ساز معضل انباشت زباله در رودخانه‌ها و آبگرفتگی کانال‌های هدایت آب شهری محسوب می‌شوند. به عنوان مثال محله درکه و مسیر زیبای کوهپیمایی آن که به ارتفاعات جنوبی البرز راه دارد، همواره پذیرای گردشگرانی از نقاط مختلف شهر است.
اما متأسفانه انباشت زباله در حاشیه این رودخانه که نتیجه بی‌توجهی برخی از گردشگران است نه تنها چهره این مسیر سبز و پردار و درخت را مخدوش می‌کند، بلکه می‌تواند انسداد کانال‌های آب در پایین‌دست و آبگرفتگی معابر را در پی داشته باشد.
«فرهاد کریمی» یکی از اهالی درکه می‌گوید: «برخی گردشگران، رستوران‌دارها و حتی شماری از ساکنان بدون توجه به شرایط زیست محیطی زباله‌ها را در رودخانه رها می‌کند. زباله‌گردها هم به این موضوع دامن می‌زنند و در نهایت با وجود تلاش پاکبان‌ها و شهرداری، زباله‌ها در نهایت از کانال‌های آب سر درمی‌آورند.»
از لاستیک کامیون تا کاناپه در کانال آب بلوار ارتش
با وجود این، تلاش‌های شهرداری برای رفع انسداد کانال‌ها و جلوگیری از سیلابی شدن رودخانه‌ها و معابر ادامه دارد. در منطقه یک، تنها در ۳ ماه اخیر حدود چهار هزار و ۵۰۰ تن رسوبات واریزی کوه‌ها از ۱۲ حوضچه رسوبگیری که در ابتدای رودخانه‌های سرشاخه قرارگرفته‌اند تخلیه شده است. سلطان مرادی درباره تخلیه روزانه یک تن زباله از هر رودخانه و مسیل این منطقه می‌گوید: «معضل زباله‌های رها شده در رودخانه‌ها و مسیل‌ها یک معضل جدی است. به طوری که در رودخانه‌هایی مثل مقصود بیک، دربند و... که مراکز گردشگرپذیر و پرتردد در اطراف خود دارند، روزانه یک تن زباله از کف رودخانه‌ها جمع‌آوری و تخلیه می‌کنیم. در پاییز برگ درختان هم به این زباله‌ها اضافه می‌شود و در صورت تخلیه نشدن زباله‌ها طغیانی شدن مسیل‌ها را در پی خواهد داشت.»
در این بین، تخلیه زباله از کانال‌های هدایت آب شهری هم چالش دیگری است. سلطان مرادی می‌افزاید: « ۱۲ کانال مدفون به طول ۲۵ کیلومتر در محدوده منطقه یک قرار دارد. کانال‌های هدایت آب شهری که زباله‌های رها شده برخی افراد بی‌توجه در نهایت سر از این کانال‌ها در می‌آورد و اگر زباله‌ها از کانال‌ها استخراج نشود منجر به آبگرفتگی و سیلابی شدن معابر خواهد شد. به عنوان مثال در کانال بلوار ارتش، کاناپه، تشک، لاستیک کامیون و... از کانال خارج کردیم که مسیر آن را مسدود کرده بود.»
شکار لاستیک و مبل از کف رودخانه اوین
همزمان با افزایش شدت بارش‌ها و البته در دیگر فصل‌های سال، تصویر کارگرانی که به زحمت یک کاناپه غول‌پیکر یا حلقه‌های لاستیک خودرو را از کف رودخانه بیرون می‌کشند، صحنه تکراری رودخانه اوین – درکه است. اینجا در مسیل‌ها و رودخانه‌ها و کانال‌های هدایت آب شهری منطقه ۲ هم زباله‌ها سهم بزرگی در طغیانی شدن رودخانه و سیلابی شدن کانال‌ها و معابر محله‌های مجاور رودخانه‌ها دارند.
ماجرا در حاشیه رودخانه اوین – درکه تنها به رستوران‌ها، مراکز تفریحی و و زباله‌هایی که گردشگران در رودخانه رها می‌کنند، ختم نمی‌شود. دلیل وجود انبوه لاستیک‌های خودرو در کف این رودخانه که توسط نیروهای کارگری شهرداری تخلیه می‌شود را باید در فعالیت صنف تعمیرکاران خودور در بالادست رودخانه جست‌وجو کرد.
«علی کمالی» یکی از اهالی این محله می‌گوید: «سال‌هاست که تعمیرگاه‌های فروان حاشیه روددره اوین، زباله‌ها و تایرهای خودرو که ارزشی برای آنها ندارد را در رودخانه رها می‌کنند. همین لاستیک‌ها در پایین دست رودخانه در ورودی کانال‌ها و کف رودخانه گیر می‌کند و باعث بالا آمدن سطح آب و سیلابی شدن مسیل می‌شود.»
روزانه ۹ تن زباله از کانال آب منطقه ۲ تخلیه می‌شود
رها کردن تایر خودرو و کیسه‌های زباله در رودخانه اوین – درکه، زحمات نیروهای کارگری شهرداری را برای تخلیه مسیل‌ها و کانال‌های آب دوچندان کرده است. «محسن طالبی» رئیس اداره قنوات و مسیل‌های شهرداری منطقه ۲ از تخلیه روزانه ۶ تا ۹ تن زباله از کانال‌های هدایت آب شهری این منطقه می‌گوید: «در حاشیه روددره فرحزاد، جایی که رستوران‌ها و مراکز گردشگرپذیر تمرکز دارند، زباله‌ها توسط برخی گردشگران به رودخانه ریخته می‌شود. همین کیسه‌های زباله کوچک وقتی با زباله‌های حجیم‌تر گیر می‌کند، انسداد کانال‌های پایین‌دست و سیلابی شدن معابر را در پی دارد.»
او می‌افزاید: «این معضل هنگام بارش‌های شدید در حاشیه بزرگراه شیخ فضل‌الله، میدان صنعت، تقاطع بزرگراه‌های یادگار امام(ره) و حکیم، حاشیه رودخانه اوین – درکه و... زمینه‌ساز آبگرفتگی معابر می‌شود. اما اگر از این زباله‌ها بگذریم، لوازم و اثاثیه غیرقابل استفاده منزل را هم از کف رودخانه و ورودی کانال‌ها استخراج می‌کنیم. برخی از اهالی در حاشیه رودخانه اوین – درکه، مبل، کاناپه، صندلی و دیگر لوازم بدون استفاده خود را کنار خیابان می‌گذارند و این لوازم توسط معتادان سر از رودخانه درمی‌آورد. ظاهرا آنها لوازم مورد نیاز و قابل فروش را برمی‌دارند و مبل و کاناپه را به رودخانه می‌اندازند. همین زباله‌ها زحمات نیروهای کارگری شهرداری را دوچندان می‌کند و در صورت تخلیه نشدن از ورودی کانال‌ها باعث آبگرفتگی معابر خواهد شد. معضل زباله‌ها و نقش آنها در سیلابی شدن معابر آنقدر پررنگ است که برای جلوگیری از انسداد کانال‌ها روزانه ۶ تا ۹ تن زباله از کانال‌ها تخلیه می‌کنیم.»
از بالادست زباله می‌آید
از محله‌های شمال شهر که فاصله بگیریم و سراغ محله‌های شرق و جنوب شرق تهران برویم، باز هم زباله‌هایی که در رودخانه‌ها و کانال‌ها رها می‌شود، یکی از مهمترین عوامل سیلابی شدن مسیل‌ها، و آبگرفتگی معابر به شمار می‌روند. روزهای بارانی پاییز و بهار، اهالی محله تهرانپارس در محدوده منطقه ۴ با آبگرفتگی خیابان آیت‌الله خوشوقت که میادین اصلی این محله را به هم وصل می‌کند خو گرفته‌اند. «علی رمضانی» یکی از اهالی تهرانپارس می‌گوید: «روزهایی که بارش باران شدت بیشتری می‌گیرد، جوی‌های این محدوده پر از آب شده و در برخی نقاط به پیاده‌رو و حاشیه خیابان سرریز می‌کند. کارگران شهرداری تمام وقت مشغول خارج کردن کیسه‌های زباله از مسیر جوی‌ها هستند اما حجم زباله‌ها گاهی آنقدر زیاد است که از دست آنها هم کاری بر نمی‌آید.»
اوضاع در محدوده منطقه۱۳ در شرق تهران هم تفاوت چندانی ندارد و زباله‌ها به ویژه در زمان افزایش بارش‌ها و نزولات جوی دردسرهای بسیاری برای مدیریت شهری ایجاد می‌کند. در ماه اخیر، شهردار منطقه۱۳ از لایروبی مسیل‌ها و کانال‌های این منطقه برای جلوگیری از سیلابی شدن معابر خبر داده است: « با توجه به آغاز فصل بارش تمهیدات لازم در راستای لایروبی و پاکسازی کانال‌های روباز و بسته و مسیل‌ها انجام شده است و این اقدامات به طور مستمر تا پایان این فصل انجام خواهد شد تا شاهد آبگرفتگی در معابر نباشیم. به عنوان مثال، تنها در مهر ماه از کانال پیروزی، حدفاصل دهقان تا میدان شهدا به طول ۴ هزار و ۱۰۰ متر، حدود ۲۵ هزار و ۱۰۰ کیلوگرم زباله تخلیه شده است.»
در مناطق جنوبی‌تر، زباله‌ها و رسوبات واریز مناطق بالادست، هم به زباله‌هایی که در مسیر در رودخانه‌ها و مسیل‌ها ریخته می‌شود اضافه شده و زحمات نیروهای کارگری شهرداری را برای لایروبی کانال‌ها و مسیل‌ها دوچندان می‌کند. علی‌احمدی شهردار منطقه۱۳ دراین‌باره گفته است: «پس از بارندگی‌های اخیر، حجم بسیاری از رسوبات از مناطق بالادست وارد کانال‌ها و شبکه‌های اصلی منطقه شده که اداره مسیل‌های منطقه، مستمر و مداوم نسبت به پاکسازی کانال‌ها و حوضچه‌ها اقدام می‌کند و مستمر لایروبی کانال‌ها و مسیل‌ها انجام می‌شود. پاکسازی و لایروبی جوی‌ها و کانال‌ها با هدف جلوگیری از آب‌گرفتگی‌های احتمالی توسط شهرداری انجام خواهدشد، اما برای پیشگیری و رفع تمام مشکلات، شهروندان نیز باید همکاری و همراهی لازم را داشته باشند و از ریختن زباله و ضایعات ساختمانی در معابر و جوی‌ها خودداری کنند تا در زمان بارندگی بدون مشکلات آبگرفتگی نظاره‌گر بارش رحمت الهی باشند.»
- چرا نخستین کارخانه تبدیل زباله به برق خاک می‌خورد؟ | کاهش پسماندهای ورودی آرادکوه با «هاضم»
- پسماندهای خطرناک ۳۵۰۰مرکز درمانی پایتخت کجا می‌روند؟ |جمع‌آوری مبهم۷۵۰۰ مرکز تولید زباله عفونی
- زباله‌گردها در کوچه‌های آشتی‌کنان به دنبال چه می‌گردند؟ | مشقت‌های جمع‌آوری زباله از کوچه‌های پلکانی
- ایستگاه پسماند با مشکلات تفکیک‌نشده زیست‌محیطی | روزانه ۷۰۰تن زباله در اینجا تخلیه می‌شود
- چگونه زباله در خلازیر به مصیبت لاینحل تبدیل می‌شود