جمله‌ای که همه ما از بدو کودکی بارها آن را شنیده‌ایم و مفهومش را در سال‌های اخیر که ذخایر آبی کشورمان کم شده و هیولای خشکسالی با گذر از روستاها تا نزدیکی کلانشهرها رسیده به خوبی درک کرده‌ایم. از این‌رو وقتی نم باران می‌زند و حال و هوای شهر دلچسب و شاعرانه می‌شود، دلمان غنج می‌رود. بارش‌های یکی، دو ساعته هم حالمان را جا می‌آورد چون این نوید را می‌دهد که بخشی از کمبود ذخایر سدها جبران شده و لازم نیست نگران خشکسالی باشیم.
اما شادی پس از بارش باران و طراوت هوا و پرشدن سدها یک روی سکه است و روی دیگر آن با تداوم بارش‌ها نمایان می‌شود. آن هم زمانی که به دلیل آماده نبودن زیرساخت‌ها و آبگرفتگی جوی‌ها و کانال‌ها، سیلاب در خیابان جاری شده و این نعمت خدادادی برای شهروندان به محنت تبدیل می‌شود. چون با آغاز فصل بارش و شروع بارندگی، معضل تکراری و بزرگ آبگرفتگی معابر شروع و تراژدی غم‌انگیزی برای مردم و مسئولان تکرار می‌شود و مشکلاتی به وجود می‌آورد. برای اینکه بدانیم مناطق پهنه شرق پایتخت چقدر برای مقابله با آبگرفتگی آمادگی دارد، زیرساخت‌ها و آبراهه‌های مناطق ۴، ۸، ۱۳، ۱۴ و۱۵ نقاط آبگیر هریک از این مناطق و علت و راهکارهای آبگرفتگی را بررسی کرده‌ایم.
- ۴۳ محل آبگیر
- منطقه ۴
وضعیت بزرگ‌ترین منطقه پهنه شرقی پایتخت، مصداق ضرب‌المثل «هر که بامش بیش، برفش بیشتر» است که ۱۹ کانال فرعی و اصلی و ۳ مسیل عبادی، ابوذر و محرابیان را در دل خود جای داده و برای پاکسازی این آبراهه‌ها و پیشگیری از آبگرفتگی، روزانه ۱۰ تن زباله توسط کارگران خدمات شهری منطقه از آنها خارج می‌شود.
«رضا معلم» معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه می‌گوید: «در این منطقه ۴۳ محل حساس و آبگیر هم پراکنده‌اند که بخشی با اصلاح هندسی رفع شده و بقیه با لایروبی و نظافت روزانه در زمان بارندگی کنترل می‌شود.» با این حال مهم‌ترین نقاط آبگیر منطقه۴ و علل آبگرفتگی آنها به این شرح است:
۱ـ خیابان بنی‌هاشم، ورودی بزرگراه شهید صیاد شیرازی
علت آبگرفتگی: وجود حوضچه
راهکار: لایروبی مستمر و استقرار کارگران در زمان بارش
۲ـ بزرگراه رسالت، حدفاصل خیابان‌های کرمان و شهید کرد
علت آبگرفتگی: شیب نامناسب نهر
راهکار: اصلاح هندسی (در حال انجام است)
۳ـ بزرگراه شهید زین‌الدین، نبش خیابان ریحانی شمالی
علت آبگرفتگی: تجمع زباله
راهکار: لایروبی مستمر و استقرار کارگر در زمان بارش
۴ـ خیابان فرجام، حد فاصل چهارراه حیدرخانی و خیابان شهید برادران باقری
علت آبگرفتگی: آب‌ماندگی به علت شیب نامناسب آسفالت
راهکار: بازسازی آسفالت
۵ـ بزرگراه شهید باقری، نبش خیابان ۱۹۶ غربی
علت آبگرفتگی: لوله‌گذاری نهر
راهکار: ایجاد نهر روباز
۶ـ خیابان شریعتی، حد فاصل خیابان کمیل تا ۱۳۷
علت آبگرفتگی: شیب نامناسب معبر
راهکار: اصلاح هندسی معبر
۷ـ خیابان هنگام، نبش خیابان وارباز
علت آبگرفتگی: کمبود ظرفیت نهر
راهکار: تعریض نهر
۸ـ بزرگراه شهید بابایی، مقابل دانشگاه امام حسین(ع)
علت آبگرفتگی: وجود چاه جذبی
راهکار: لایروبی دائمی
۹ـ تقاطع کندرو بزرگراه شهید زین‌الدین و خیابان استخر
علت آبگرفتگی: شیب نامناسب آسفالت
راهکار: اصلاح هندسی و آسفالت جدید
- آبگرفتگی در معابر پر تردد
- منطقه ۱۳
مسیل‌های سرخه‌حصار، منوچهری و جاجرود و ۴ کانال منتهی به این مسیل‌ها، مهم‌ترین مسیرهای آبراهی کوچک‌ترین تکه شرق پایتخت است. وجود این آبراه‌ها در کنار مسیرهای پر ترددی مثل بزرگراه شهید یاسینی، خیابان‌های پیروزی و میدان شهید کلاهدوز این منطقه را جزو نقاط حساس و آبگیر قرار داده است. از این‌رو به گفته«مهدی صالح‌زاده» معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه، فعالیت‌های عمرانی و اقدامات اصلاحی برای رفع گره‌های آبگیر انجام شده است. با این حال ۵ محل آبگیر در این منطقه وجود دارد.
۱ـ زیر پل شهید کلاهدوز مرز مشترک مناطق ۱۳ و ۱۴
علت آبگرفتگی: کمبود کشش نهر
راهکار: لایروبی روزانه، نصب حوضچه‌های زباله‌گیر و رسوب‌گیر
۲ـ خیابان پیروزی و معابر منتهی به آن
علت آبگرفتگی: تخلیه نخاله‌های ساختمانی در نهرهای این خیابان
راهکار: ایجاد رسوب‌گیر و حوضچه‌های زباله‌گیر (انجام شده)
۳ـ خیابان‌های کلینی و خشکبارچی
علت آبگرفتگی: تجمع زباله در نهرهای این خیابان
راهکار: لایروبی و پاکسازی روزانه
۴ ـ بزرگراه شهید یاسینی، نرسیده به میدان شهید کلاهدوز
علت آبگرفتگی: ارتباط نداشتن کانال‌های منتهی به این بزرگراه
راهکار: ایجاد کانال عرضی و چاه‌های جذبی (انجام شده)
۵ ـ اطراف پادگان نیروی هوایی
علت آبگرفتگی: تجمع زباله
راهکار: ساخت چاه‌های جذبی و نصب زباله‌گیر (انجام شده)
- منطقه‌ای با نقاط حساس
- منطقه ۸
همه معابر اصلی منطقه ۸ به شبکه هدایت آب‌های سطحی متصل شده و آب‌های جاری منطقه را به ۱۳ کانال این منطقه می‌ریزند. همچنین مسیل‌های کیاشمشکی، ابراهیم‌آباد، باختر (ابوذر) و تهرانپارس هم از این منطقه می‌گذرند. مسیل‌های ابراهیم‌آباد و باختر از ارتفاعات دارآباد و تجریش سرچشمه می‌گیرند و به دلیل وجود حفاظ در اطراف آنها امکان ریختن زباله وجود ندارد. از این‌رو در روزهای بارانی آبگرفتگی چندانی ندارند. با این حال به گفته«ناصر رضاپور» معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه، ۵ محل آبگیر این منطقه با اصلاح هندسی و لوله‌گذاری برطرف شده و ۱۲ نقطه پر تردد و حساس به آبگیری در منطقه وجود دارد که هنگام بارش‌ها با حضور مأموران خدمات شهری کنترل می‌شود. برخی از نقاط حساس به آبگیری در منطقه ۸ عبارتند از:
۱ـ تقاطع خیابان‌های گلبرگ و کرمان
علت آبگرفتگی: وجود کانیو (جوی کوچک)
راهکار: لوله‌گذاری و جمع‌آوری آب‌های سطحی (انجام شده)
۲ـ فلکه اول تهرانپارس
علت آبگرفتگی: وجود حوضچه آبگیر
راهکار: استقرار مأموران خدمات شهری هنگام بارش‌ها
۳ـ تقاطع خیابان‌های رسالت و چهارراه تیرانداز
علت آبگرفتگی: وجود جریان آب‌های سطحی از منطقه ۴ به دلیل همجواری
راهکار: لایروبی مداوم نهرها و استقرار مأموران خدمات شهری هنگام بارش‌ها
۴ـ راستگرد بزرگراه امام علی(ع) به خیابان گلبرگ
علت آبگرفتگی: نبود کشش نهر
راهکار: نصب لوله عرضی و هدایت آب به کانال ابراهیم‌نژاد
۵ـ خیابان دماوند تقاطع مسیل کیاشمشکی
علت آبگرفتگی: سرپوشیده بودن مسیل و وجود زباله
راهکار: روباز شدن مسیل و لایروبی (انجام شده)
۶ـ خیابان دماوند، نبش خیابان بخت‌آزاد
علت آبگرفتگی: وجود حوضچه رسوب‌گیر
راهکار: استقرار مأموران خدمات شهری هنگام بارش
- یک مسیل سرکش
- منطقه ۱۴
سهم این منطقه از راه‌های آبی ۳ کانال است که جریان هدایت شده آب‌های سطحی را از بالادست به مناطق پایین هدایت می‌کند. همچنین بخشی از مسیل ابوذر با گذر از مناطق۴، ۸ و۱۳ در این منطقه و حدفاصل خیابان‌های پیروزی و ده‌حقی قرار دارد و مهم‌ترین آبراهه این منطقه است.
طغیان این مسیل به علت آبگرفتگی بارش‌های مداوم و وجود زباله در آن در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ خبرساز شد. از این‌رو به گفته «علی مصطفوی» معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار، امسال علاوه بر لایروبی مداوم، با شروع بارش‌ها، مأموران خدمات شهری با تجهیزات لازم برای لایروبی مسیل به حالت آماده‌باش هستند. علاوه بر مسیل ابوذر، ۵ محل حساس به آبگیری در منطقه ۱۴ پراکنده است:
۱ـ شمال به جنوب بزرگراه امام علی(ع) حدفاصل خیابان شهید محلاتی تا خیابان خاوران
علت آبگرفتگی: کمبود کشش نهر و ایجاد فاصله زیاد میان دریچه‌های تعبیه شده در آن
راهکار: کم کردن فاصله میان دریچه‌ها و اصلاح آنها و لایروبی و تخلیه مستمر
۲ـ بزرگراه شهید محلاتی، تقاطع دوربرگردان بلوار ابوذر
علت آبگرفتگی: شیب زیاد و نامناسب بودن آسفالت
راهکار: ترمیم روکش آسفالت و ایجاد زباله‌گیر در نهرهای این محدوده (انجام شده)
۳ ـ خیابان ائمه اطهار(ع)، تقاطع خیابان مقداد
علت آبگرفتگی: نبود ظرفیت نهر و خرابی آسفالت
راهکار: مرمت و ترمیم آسفالت و ایجاد حوضچه رسوب‌گیر (انجام شده)
۴ـ خیابان رحمتی، حدفاصل کوچه یعقوبی تا کوچه استاد ابراهیم
علت آبگرفتگی: ریختن زباله و مواد زائد در نهرها توسط شهروندان
راهکار: نصب تله زباله‌گیر و هدایت آب‌های سطحی به داخل نهر
۵ـ خیابان لرستان، تقاطع خیابان حنیفی‌زاده
علت آبگرفتگی: نامناسب بودن آسفالت
راهکار: مرمت آسفالت خیابان (انجام شده)
- ۲۴ آبراهه در جنوب‌شرق پایتخت
- منطقه ۱۵
شیب ملایم تهران موجب می‌شود محله‌های جنوبی ناخواسته میزبان آب‌های سطحی محله‌های بالادستی شوند. منطقه ۱۵ هم که در جنوبی‌ترین بخش پهنه شرق پایتخت قرار دارد از این قاعده مستثنا نیست. از این‌رو ۲۳ کانال در منطقه ۱۵ برای جمع‌آوری آب‌های سطحی در این منطقه جانمایی شده‌اند.
همچنین امتداد مسیل ابوذر که از مناطق بالادست پهنه شرق سرریز می‌شود به این منطقه ۱۵ وارد شده و سپس از شهر خارج می‌شود. به گفته «سعید سرلک» رئیس اداره خدمات شهری منطقه ۱۵، ۱۴ نقطه آبگیر در اینجا وجود دارد که بیشتر این گرفتگی‌ها با انجام اصلاح هندسی رفع شده‌اند. با این حال مهم‌ترین این نقاط عبارتند از:
۱ـ خیابان ۱۷ شهریورجنوبی، پایین‌تر از تیر دوقلو
علت آبگرفتگی: به علت وجود رمپ پارکینگ، نیاز به لکه‌گیری دارد
راهکار: آسفالت‌ریزی(اجرا شده)
۲ـ خیابان خاوران، روبه‌روی فرهنگسرای خاوران
علت آبگرفتگی: شیب نامناسب پیاده‌رو
راهکار: اصلاح شیب پیاده‌رو (اجرا شده)
۳ـ کیانشهر، خیابان بشیر سلیمی
علت آبگرفتگی: شیب نامناسب آسفالت
راهکار: اصلاح هندسی (اجرا شده)
۴ـ بزرگراه بعثت، مسیرغرب به شرق، قبل از ورودی کیانشهر
علت آبگرفتگی: وجود آب‌های سطحی
راهکار: ساخت کانال و حوضچه (اجرا شده)
۵ـ مشیریه، بوعلی غربی
علت آبگرفتگی: کشش نداشتن نهر قدیمی
راهکار: ایجاد نهر جدید بتنی (اجرا شده)
۶ـ مسعودیه، ۲۰ متری مظاهر
علت آبگرفتگی: وجود زباله در نهر
راهکار: پاکسازی نهر
۷ـ مسعودیه، بالاتر از میدان میوه و تره‌بار
علت آبگرفتگی: وجود زباله در نهر
راهکار: پاکسازی نهر
۸ـ خیابان خاوران، بعد از فرهنگسرای خاوران، نبش کوچه شمس
علت آبگرفتگی: شیب نامناسب پیاده‌رو
راهکار: ایجاد کانیو، اصلاح شیب پیاده‌رو (در دست اقدام)
۹ـ بزرگراه آزادگان، مسیر غرب به شرق، پارک توسکا
علت آبگرفتگی: وجود آب‌های سطحی
راهکار: ساخت کانال و حوضچه (در دست اقدام)
- رفع مشکل آبگرفتگی در صدر درخواست‌های مردم
- حمیدرضا نصریان -رئیس سامانه مدیریت شهری ۱۳۷
موضوع آبگرفتگی معابر، مسیرها و نهرهای شهر در فصل پربارش از جمله مهم‌ترین مسائلی است که هر سال در شهر تهران مشکلات عدیده‌ای برای مدیریت شهری و شهروندان به وجود می‌آورد. زیرساخت‌های شهری هر منطقه براساس میانگین بارش‌های به دست آمده طراحی می‌شود و در صورت وقوع بارش بیش از میزان پیش‌بینی، منجر به آبگرفتگی معابر شده و در مواقع بحرانی نیز به سیلاب تبدیل می‌شود. در کلانشهر تهران گرچه زیرساخت‌های شهری از گذشته‌های دور با مشکلاتی روبه‌رو است اما در سال‌های اخیر مدیریت شهری هم بیکار نبوده و با اقداماتی مانند:
ساخت کانال‌های انتقال و نیز آبروهای زیرزمینی و... نسبت به رفع بسیاری از مشکلات ناشی از بارندگی اقدام کرده است. همچنین پاکسازی و لایروبی مسیل‌ها و کانال‌های فرعی و اصلی و اصلاح شیب‌بندی‌های عمرانی در کنار آموزش‌های اجتماعی به شهروندان از مهم‌ترین اقداماتی است که به‌صورت مستمر و منظم باید توسط مناطق انجام گیرد. هرچند آبگرفتگی و حتی وقوع سیلاب هنگام بارش‌های غیرقابل پیش‌بینی یکی از معضلات مدیریت شهری تمام کلانشهرهای جهان به شمار می‌آید اما از عوامل ایجاد آبگرفتگی در شهر تهران می‌توان به تخلیه زباله در مسیل‌ها و کانال‌های دفع آب‌های سطحی اشاره کرد که قسمتی از آن به دلیل بی‌دقتی پیمانکاران جمع‌آوری زباله و بخش دیگر نیز به وسیله مردم و مغازه‌دارها به داخل کانال‌ها ریخته می‌شود. اما در این میان، مناسب نبودن شیب طولی و عرضی بعضی از خیابان‌ها را نیز نباید نادیده گرفت.
بررسی درخواست‌های شهروندان از سامانه ۱۳۷ در مدت ۸ ماه سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷در موضوع آبگرفتگی در پهنه شرق تهران نشان می‌دهد، در ۸ ماه سال ۱۳۹۷حدود ۱۵هزار درخواست از طرف شهروندان تهرانی با موضوع آبگرفتگی در سامانه ۱۳۷ ثبت شده که با توجه به افزایش حدود ۳۰۰درصدی میزان بارندگی نسبت به سال گذشته، تعداد پیام‌های شهروندان درباره این موضوع نیز حدود ۲/۸% افزایش داشته است. آمار این درخواست‌ها به تفکیک نوع آبگرفتگی دیده می‌شود که نزدیک به نیمی از درخواست‌های گروه موضوع آبگرفتگی (۴۵%) مربوط به موضوع آبگرفتگی در جوی است.
از این تعداد سهم منطقه ۴ تهران هزار و۳۸۶ پیام بوده و ساکنان منطقه ۸ هم ۵۷۱ تماس ثبت کرده‌اند. این میان شهروندان منطقه۱۳با ۳۰۸ تماس مشکلات این بخش را در میان گذاشته‌اند. علاوه بر اینها اهالی منطقه ۱۴ با ۸۹۰ پیام و ساکنان منطقه ۱۵ نیز ۶۲۷ درخواست ثبت کرده‌اند. همچنین در ۸ ماه ابتدایی سال ۱۳۹۷ نیز نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته درخواست‌های مربوط به گروه موضوع آبگرفتگی در منطقه ۴ حدود ۷/۶% کاهش داشته است. این موضوع در منطقه ۸ با ۵/۲% افزایش همراه بوده و در منطقه ۱۳ نیز ۵/۱۳% کاهش یافته است. درخواست‌های آبگرفتگی ساکنان منطقه۱۴ هم ۳۳% افزایش و در مقابل پیام اهالی منطقه۱۵ حدود ۹/۲% کاهش داشته است.
- نقش شهروندان برای مهار آبگرفتگی
- زباله نریزید!
هر سال با فرا رسیدن فصل سرما و شروع بارندگی، شهرداری‌های مناطق اقدامات لازم برای پیشگیری از آبگرفتگی را انجام می‌دهند تا هجوم سیلاب در معابر شهروندان را غافلگیر نکند. پاکسازی و لایروبی شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی، مرمت جدول‌های فرسوده بتنی نهرها و کف نهرها، ترمیم روکش آسفالت و اصلاح شیب هندسی و... بخشی از این اقدامات است.
ولی با وجود این اقدامات هر سال شاهد آبگرفتگی در برخی معابر شهر هستیم. معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۸ دراین‌باره می‌گوید: «با وجودی که شهرداری موظف است با انجام فعالیت‌های عمرانی و جمع‌آوری و هدایت آب‌های سطحی، جانمایی مخزن‌های جمع‌آوری زباله به فاصله زیاد از نهرها و... مانع بروز آبگرفتگی معابر شود،
اما این فعالیت‌ها اگر با مشارکت شهروندان همراه نباشد تأثیر چندانی نخواهد داشت.» «ناصر رضاپور» می‌افزاید: «بیش از ۶۰ درصد از موارد آبگرفتگی معابر به علت مسدود شدن کانال و جوی با زباله است. این موضوع در محله‌های دارای تجمع واحدهای صنفی بیشتر است چون مغازه‌داران ضایعات و دورریز مغازه‌ها را در جوی‌ها خالی می‌کنند. انباشت زباله در آبراهه‌ها موجب مسدود شدن مسیر جریان آب شده و هنگام بارندگی با افزایش حجم آب در آبراهه‌ها، به خیابان سرریز می‌شود.
از این‌رو برای رفع آبگرفتگی اقدامات شهرداری به تنهایی کافی نیست و در این زمینه نیازمند فرهنگسازی و مشارکت شهروندان هستیم.» او ادامه می‌دهد: «بنابراین اگر شهروندان به این موضوع حساس باشند و با رعایت اصول اولیه و پرهیز از انجام کارهایی مثل اینکه زباله‌هایشان را در جوی مقابل خانه نیندازند و میوه‌فروش محله باقی مانده سبزی و جعبه‌های میوه‌اش را داخل جوی خالی و بقیه مغازه‌داران محله هم ضایعات و پسماند مغازه‌هایشان را داخل جوی پرتاب نکنند، بی‌تردید هنگام بارندگی کمتر شاهد گرفتگی جوی‌ها و غوطه‌ور شدن انواع و انبوه زباله در معابر شهری و محله‌ها خواهیم بود.»
نظر شما