همشهری آنلاین - سمیراباباجانپور: یحیی ذکاء در کتاب تاریخچه ساختمان‌های ارگ سلطنتی تهران تاریخ ساخت تکیه دولت را سال ۱۲۸۵-۱۲۹۰ ذکر کرده و ساخته شدن آن را به دوستعلی خان معیّرالممالک و به فرمان ناصرالدین‌شاه نسبت داده که ۳۰۰ هزار تومان خرج ساخت آن شد. معماری زیبا و منحصربه‌فرد تکیه دولت در زمان خود موجب شده است برخی از پژوهشگران از آن به‌عنوان اولین آمفی‌تئاتر ایرانی یاد کنند. البته شکوه و عظمت این بنا خیلی‌ها را به تحسین واداشته بود.
قصه‌های تهران را اینجا دنبال کنید
ساموئل بنجامین اولین سفیر ایالات‌متحده در سفرنامه خود مشاهدات خود را از تکیه دولت این‌چنین آورده است*: تردیدی ندارم که اگر این تکیه یا آمفی‌تئاتر به‌جای آجر، مانند آمفی‌تئاترهای روم قدیم از سنگ مرمر هم ساخته می‌شد باز به‌هیچ‌وجه بر زیبایی و عظمت آن افزوده نمی‌گشت. واقعاً توصیف زیبایی طاق‌ها و سردرهای هلالی شکل تکیه امکان‌پذیر نیست.
تکیه دولت بنا بر اقوال حدود ۳ هزار مترمربع مساحت داشت که در ۳ یا ۴ طبقه بنا شده بود. در طبقه اول وزرا و حاکمان ولایات، طبقه دوم بانوان حرم ساکن می‌شدند که ناصرالدین‌شاه هم در این طبقه جایگاه داشت و در طبقه سوم هم نقاره‌چی‌ها حضور داشتند.
از برکناری احمدشاه تا ساخت بانک ملی در زمین تکیه دولت
این تکیه با اتفاقات تاریخی نیز پیوند جالبی دارد و شاید کمتر کسی از آن باخبر باشد. از اهمیت این مکان همین بس که جنازه مظفرالدین شاه را قبل از انتقال به عتبات طی مراسمی در تکیه دولت چرخاندند و در سوگ او عزاداری مفصلی گرفتند. جالب اینکه مجلس مؤسسانی که ۱۵ آذر ۱۳۰۴ برای برکناری احمدشاه و نشاندن رضاشاه به حکومت موقت برپا شد در همین تکیه دولت بود. بد نیست بدانید منبر تکیه دولت هم دارای شهرت و اعتبار خاصی بود. این منبر که نقل است به سفارش معیّرالممالک در یزد ساخته شده بود دارای ۲۰ پله بود و به‌اندازه یک طبقه تکیه دولت ارتفاع داشت. در زمان مشروطیت این منبر را به میدان توپخانه منتقل کردند که شیخ فضل‌الله نوری بر روی آن سخنرانی می‌کرد.
به قراری که مرحوم اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات ناصرالدین‌شاه در روزنامه ایران نوشته است**: تکیه دولت از بناهای بسیار عالی دولتی است که مدور و چهار طبقه ساخته‌شده و همه از آجر است و هشت دایره از چوب‌های کلفت و آهن برای سقف آن ساخته‌اند که در صنعت نجاری آن مهارت بسیار به‌کار رفته است. در ایام محرم پارچه‌ای از کرباس به روی آن طاق‌های چوبی می‌کشند که از آسیب باران و آفتاب مصون باشند و در اطراف تکیه هم بعضی بناهای عالی ساخته‌اند و این بنا و تکیه در میان شهر همچون کوه عظیمی است. از پنج فرسنگی تهران این آثار پیداست.
با این حال سرنوشت تکیه دولت برخلاف بسیاری از بناهای تاریخی از دودمان قاجار فراتر نرفت و پس از روی کار آمدن پهلوی به فراموشی سپرده شد و پس از مخروبه شدن آن در سال ۱۳۲۵ بیشتر عرصه آن را به ساخت شعبه بانک ملی بازار اختصاص دادند.
پانویس:
* بنجامین، ساموئل. سفرنامه بنجامین، ترجمه محمدحسین کردبچه، علمی - جاویدان، چاپ اول، ۱۳۶۳.
** اعتمادالسلطنه. الأثر والآثار، شرکت انتشارات اساطیر، چاپ اول، ۱۳۶۳.