همشهری آنلاین _ رضا نیکنام : اکنون مناطق بیست‌ودوگانه شهر تهران برای مدرن شدن و به روز شدن در حوزه حمل و نقل عمومی با هم مسابقه گذاشته‌اند و می‌توان به راحتی رد و نشان‌هایی از آنها در شهرمان پیدا کرد. برای نمونه توسعه حمل‌ونقل عمومی و بویژه افزایش خط‌های اتوبوس‌های تندرو، منطقه ۱۶ را از نظر سرعت جابه جایی مسافران و میزان رضایت‌مندی آنان در وضع خوبی قرار داده است.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
بادها خبر از تغییر فصل می‌دهند!
می‌توان برای تفسیر دقیق وضع حمل‌ونقل عمومی و راه پر و پیچ‌وخم آن عبارت «بادها خبر از تغییر فصل می‌دهند» را به‌کار برد. اکنون منطقه ١٦ ایستگاه‌های اتوبوس‌های تندرو زیادی دارد و در وضعیت مطلوب. اما این موفقیت به همین راحتی به دست نیامده و برای همین در این گزارش نگاهی اجمالی انداخته‌ایم به تاریخچه شکل‌گیری حمل و نقل عمومی و سامانه اتوبوس‌های تندور در شهر مان در ۱۰۰ سال گذشته.
١٢٩٠ : معین التجار که یک تاجر بنام ایرانی بود با سفر به کشور بلژیک با اتوبوس که وسیله نقلیه‌ای بسیار اقتصادی و کارا بود آشنا شده و ۵٠٠ دستگاه آن را به کشوروارد می‌کند. آن زمان هزینه جابه‌جایی با اتوبوس‌های معین التجار به ازای هر نفر ٣ شاهی تعیین می‌شود.
١٢٩٨ : نبود مدیریت و نظارت بر سرویس‌های اتوبوسرانی آن زمان باعث شد تا مردم اقبال خودشان را به استفاده از این وسیله کم‌کنند و به سراغ وسایل سنتی نظیر کالسکه و گاری بروند. مسئولان وقت با درک این شرایط اداره بلدیه را تاسیس کرده و در وهله اول ساماندهی رانندگان و مسافران اتوبوس را به آن واگذار کردند.
١٣٢٠ : وثوق الدوله موفق شد تا با ورود ١٠٠ دستگاه اتوبوس که ٩٠ دستگاه آن بنز بود اولین شرکت خصوصی حمل مسافر شهری را تاسیس کرده و نخستین پلاک عمومی را دریافت کند. او برای جلوگیری از مشکلات گذشته و به‌منظور کنترل اوضاع برای هر خط یک ناظر تعیین کرد.
١٣٣١ : بازرگانی به نام سهیلی موفق شد با شرکت «زایس» روسی قرار داد خرید اتوبوس امضا کند. در همین سال قانون ساماندهی ناوگان اتوبوسرانی درون شهری نیز تصویب شد.
١٣٣۵ : با تجمیع همه شرکت‌های حمل مسافر درون شهری پایتخت شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه در این سال کار خود را آغاز کرد. این شرکت اولین خط مسافری خود را با ٩٠ دستگاه اتوبوس در مسیر بازار – میدان امام حسین دایر کرده و چندی بعد کار خود را با بکارگیری ١٧٣ دستگاه اتوبوس در ۵ خط ادامه داد.
١٣٤٠ : کارخانه ایران‌ناسیونال ضمن امضای تفاهمنامه مشترکی با بنز آلمان ساخت نخستین اتوبوس شهری خود را موسوم به O. P آغاز کرد. این اتوبوس پس از ساخت بلافاصله تحویل شرکت واحد شد. O. P در مقایسه با نمونه‌های روسی و آمریکایی سرو صدای کمی داشت و زمستان‌ها بسیار گرم و راحت بود.
١٣٤٨ : پس از ورود گسترده اتوبوس‌های دوطبقه لیلاند انگلیسی نمونه مشابهی در ایران ساخته شد که دو برابر اتوبوس‌های معمولی می‌توانست مسافر سوار کند. اما به دلیل قدرت پایین موتور، این اتوبوس نتوانست در مسیرهای مرتفع شهرتردد کند و از این‌رو خیلی زود بازنشسته شد.
١٣۵١ : در این سال بسیاری از خیابان‌ها و محله‌های اصلی تهران بویژه در قسمت مرکزی شهر به ایستگاه‌های اتوبوس مجهز شدند و با بلیت‌های ٢ ریالی مسافران را جابجا می‌کردند اما بااین‌حال سرویس‌دهی این اتوبوس‌ها همچنان نامنظم و آشفته بود.
١٣۵۵ : افزایش جمعیت پایتخت و نیاز مبرم به استفاده از اتوبوس به‌عنوان یک وسیله نقلیه ارزان و در دسترس سبب شد تا موضوع راه‌اندازی خطوط سریع السیر شهری مطرح شود و به‌صورت آزمایشی در چند مسیر شمالی و مرکزی شهر نمونه‌ای از این خطوط را دایر کنند اما این طرح پیش از اجرا بلافاصله شکست خورد و فراموش شد.
١٣٦٠ : پس از پیروزی انقلاب و با آغاز جنگ تحمیلی کشور با مسئله کمبود سوخت همراه بود به همین دلیل اتوبوس جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد و تا حد زیادی از مشکلات گذشته آن کاسته شد.
١٣٦۵ : فرسودگی اتوبوس‌ها بیشتر شده و به همین دلیل مسافران بی‌شماری هر روز در گوشه خیابان‌ها سرگردان می‌شدند. در این زمان لایحه نوسازی ناوگان اتوبوسرانی شهری تهران به مجلس رفت اما به سبب اوضاع جنگی آن زمان هرگز مطرح نشد و اتوبوس‌ها با همان شرایط تا سال‌های بعد به‌کار خود ادامه دادند.
١٣٧١ : تراکم جمعیت در مرکز شهر و افزایش ترافیک باعث شد تا شرکت واحد با همکاری شرکت اشکودای کشور چک نخستین خط ویژه اتوبوس برقی را از مبدا میدان امام حسین (ع) به سمت‌ترمینال شرق دایر کند. کشیدگی بدنه این اتوبوس‌ها و جدابودن مسیر حرکت آنها از سایر اتومبیل‌ها باعث شد تا مردم در ابتدای امر این سامانه را با مترو اشتباه بگیرند.
١٣٧٢ : اولین و بزرگ‌ترین خط تندرو اتوبوسرانی تهران در این سال افتتاح شد و برای نخستین بار اتوبوس‌های ٢ کابین و ٣ کابین شهری ساخت مشترک روسیه و کارخانه ایکاروس مجارستان در این مسیر تردد کردند. مبدا خطوط این اتوبوس‌ها میدان آزادی و مقصد نهایی آنها میدان امام حسین (ع) بود.
١٣٧٤ تا ١٣٧٦ : در فاصله این سال‌ها شبکه اتوبوسرانی شهر تهران گسترش یافت و بلافاصله خطوط سریع السیر از مبادی میدان انقلاب، میدان ولی‌عصر (عج)، خیابان آزادی و میدان راه‌آهن فعالیت خود را آغاز کردند.
١٣٨٠ : بهسازی ناوگان اتوبوسرانی شهری موضوعی بود که در این سال موردتوجه مسئولان کشور قرار گرفت و شهرداری مکلف شد تا برای اصلاح ساختار گذشته سفارش ساخت اتوبوس‌های جدید را به‌کارخانه‌های ایرانی یا خارجی بدهید. همچنین در این سال بلیت‌های فصلی شرکت واحد معرفی شدند.
١٣٨٤ : شورای اسلامی شهر تهران مصوبه طرح جامع توسعه حمل‌ونقل عمومی تهران را تصویب کرد و بلافاصله مقدمات اجرایی شدن آن در دستور کار مدیریت شهری قرار گرفت. این مصوبه به توزیع مناسب شبکه اتوبوسرانی در گلوگاه‌های پرترافیک و حساس شهر تاکید می‌کرد.
١٣٨٦ : نخستین خط مدرنیزه شده اتوبوسرانی تندرو تهران موسوم به سامانه BRT پس از ٣ ماه کار فشرده و با بکارگیری ٧٠ دستگاه اتوبوس در محدوده پایانه آزادی تا پایانه تهران‌پارس فعالیت خود را آغاز کرد. این اقدام بلافاصله مورد استقبال شهروندان قرار گرفت.
١٣٨٧ : در این سال فعالیت خط ٢ سامانه اتوبوسرانی تندرو از مبدا پایانه آزادی آغاز شده و تا پایانه خاوران امتداد پیدا کرد. هم‌اکنون اتوبوس‌های این مسیر در طولانی‌ترین خط BRT تهران محدوده جنوب غرب تا جنوب شرق پایتخت را پوشش می‌دهند.
١٣٨٨ : خط ٣ اتوبوس‌های تندرو این‌بار از مرکز شهر به سمت شمال رفت و به‌طور کامل محدوده خیابان ولی‌عصر (عج) تا ابتدای پل پارک وی را پوشش داد و باعث شد در مدت کوتاهی سرعت سفر از میدان ولی‌عصر (عج) تا شمال تهران به ٢ برابر افزایش یافته و زمان سفر به حدود ٣۵ دقیقه برسد. خط ۵ این سامانه نیز کار خود را در مسیر پایانه آرژانتین به طرف دانشگاه علم و صنعت پی گرفت.
١٣٨٩ و ٩٠ : مدیریت شهری برای تکمیل پوشش اتوبوس‌های تندرو در همه مبادی اصلی شهر طرح راه‌اندازی خط ٤ BRT را در دستور کار قرار داد. این خط در چند فاز در دست راه‌اندازی است و درنهایت ارتباط کامل جنوب به شمال پایتخت را برقرار می‌کند و بزودی بهره‌برداری از آن آغاز می‌شود.
از سال ۱۳۹۰ به بعد و اکنون در سال ۱۴۰۲ : سامانه اتوبوس های تندرو با ۱۰ خط و چندین و چند ایستگاه از شمال تا جنوب، از شرق تا غرب را در بر گرفته است و روزانه میلیون‌ها سفر درون شهری در پایتخت را پوشش می دهد.
- نقشه خطوط اتوبوس‌های تندرو تهران در ۱۰ خط و ایستگاه‌های آن را ببینید