در هر عرصه و موضوعی می‌توان کار متفاوت انجام داد، به شرطی که آدمی به آن موضوع اشراف داشته و تمامی زوایا وخبایای آن کار را مورد بررسی و تحلیل قرار داده باشد. این گونه است که کاری نو متولد می‌شود که به لحاظ جنس کار و شیوه ارائه تفاوت‌های اساسی و بنیادی با کارهای پیش از خود دارد.
کتاب«راهیاب ایران» را از این زاویه باید تحلیل کرد. این که نیازی در جامعه گردشگر ایران وجود داشت و تاکنون هیچ کتابی نتوانسته بود به این نیاز در یک بسته یا کتاب با ویژگی‌ها و استانداردهای مطلوب پاسخ دهد. البته شاید برخی از کتابها اطلاعات پراکنده و از هم گسیخته‌ای را در خود داشته باشند که به کار افراد و گردشگران بیاید، اما تا کنون کتابی به زبان فارسی و درباره ایران منتشر نشده بود که بتواند مجموعه این اطلاعات را به شیوه ای کاربردی و با زبانی روان و داستان گونه در اختیار افراد( به خصوص گردشگران) قرار دهد.
راهیاب ایران از این منظر یک اتفاق است و حیف که دست اندرکاران کتاب‌فصل از کنار این رخداد به سادگی گذشتند و آن را نادیده گرفتند. همچنانکه دست اندرکاران میراث فرهنگی و گردشگری هم تا کنون این اثر را جدی نگرفته‌اند.چرا؟ به دلیل آنکه این کار را یک ناشر در بخش خصوصی انجام داده است،و بخش خصوصی همچنانکه در بسیاری از عرصه‌ها مظلوم و فراموش شده است، در حوزه فرهنگ هم بیش از گذشته بر رویش خاک پاشانده‌اند و به فراموشی‌اش سپرده‌اند. شاید اگر نهادی دولتی روی چنین پروژه‌ای سرمایه‌گذاری می‌کرد، اکنون تبلیغات درباره این اثر بام و برزن‌ها را در می‌نوردید.
این یک اتفاق ساده است؟
انتشار راهیاب ایران یک اتفاق ساده در عرصه کتاب و گردشگری ایران نیست. بلکه نتیجه یک جست و جو و البته نگاه متفاوت به نیازی است که نتیجه پیوند یک ناشر جست و جو گر و یک مولف، نویسنده و روزنامه‌نگاری است که خود سال‌هاست گردشگری و اکو توریست، دغدغه‌اصلی وی به شمار می‌رود و سفر و گردش در اقصای ایران را همه گاه جزو لوازم زندگی خویش قرار داده است.
دغدغه و نیاز ناشر را می‌توان از همان مقدمه کوتاه و تاثیر گذارش دریافت، آنجا که از سفر سال‌ها پیشش به ترکیه و دیدار از موزه توپکاپی مینویسد و انواع کتاب‌های گردشگری را بر پیشخوان کتابفروشی روبروی موزه( آیا در ایران روبروی هر موزه مهم یک کتابفروشی وجود دارد، که چنین آثاری را در اختیار گردشگران قرار دهد؟ ) می بیند و حسرت می خورد که « چرا در کشور ما ، با این همه پیشینه فرهنگی و تاریخی درخشان، و نیز وجود آثار و بناهای دیدنی نامدار و موزه‌های معروفی همچون ایران باستان ، کاخ گلستان و... کتابی راهنما برای گردشگران ایرانی نداریم؟»
این پرسش آغازی بود برای رسیدن به کتابی به نام « راهیاب ایران» ، اگر چه ناشر برای پاسخ دادن به این پرسش ابتدا تمامی کتاب‌های موجود منتشر شده را تورق کرده و بعد به دنبال فرد و گروهی می‌گردد تا توانایی و ظرفیت چنین کار متفاوتی را داشته باشد.
ناشر مینویسد که «در این زمینه در ایران کتاب‌هایی منتشر شده‌اند که هر یک به فراخور محتوای خود گامی بر داشته و گرهی را گشوده‌اند» اما مشکل این بود که این کتابها به نیازهای اساسی‌ای که مورد نظر ناشر این کتاب و گردشگر ایرانی پاسخ مطلوب نمی‌دادند. آن نیازها چه بود؟ اینکه« گردشگر بتواند در سفر به راحتی همراه خود داشته باشد، و با کمک آن بداند به کجا برود،چه مسیرهایی را انتخاب کند، چه جاهایی را ببیند، کجا اقامت کند، چه سوغاتی بخرد و امثال اینها»
کاربردی بودن این کتابها هم از جمله دغدغه‌های دیگری بود که متاسفانه در کتاب‌هایی که تا پیش از این کتاب در این زمینه منتشر شده بودند ، کمتر بروز و ظهور داشت.
«آنچه در این نوع کتابها اهمیت ویژه دارد، کاربردی بودن آنهاست و البته کیفیت چاپ، قطع و اندازه مناسب، صفحه آرایی زیبا و چشمگیر و همچنین دقت اطلاعات و سادگی و روانی زبان متن.»
به مصداق آن مثال معروف که « عاقبت جوینده یابنده بود»، بعد از سال‌ها،خداوند در و تخته را به هم می‌اندازد و انتشارات فرهنگ معاصر با نویسنده کتاب ، از طریق دوستی مشترک، آشنا می‌شود. نتیجه برپایی جلسات مختلف و در نهایت رسیدن به یک کار گروهی در واحد پژوهش موسسه فرهنگ معاصر است و تشکیل کارگروهی زیر نظر مولف کتاب(جناب ناصر کرمی) که بعد از چند سال نتیجه نخستین آن کتابی به نام «راهیاب ایران» است که حاصل جمع آوری منابع، اطلاعات و‌عکس‌هاست( ناشر کپی رایت عکس ها را هم خود به اختیار گرفته است، یعنی این که عکس‌های ارائه شده در این کتاب از اقصی نقاط ایران و ابنیه واماکن و مناظر منحصر به این کتابند و بس و ناشر حق رایت آن را از سه تن از عکاسان خریده است.)
بعد از جلسات مختلف بحث و بررسی و‌آنگونه که در مقدمه ناشر هم توضیح داده شده است، در نهایت نخستین کتاب از این مجموعه اواخر تابستان امسال بر پیشخوان کتابفروشی‌ها قرار می‌گیرد.
تفاوت ره از کجاست تا به کجا؟
مهمترین تفاوت کتاب را باید در شیوه ارائه اطلاعات آن دانست. جمع بست اطلاعات کتابخانه‌ای که در واحد پژوهش این اثر گرد آمدند، به همراه اطلاعات میدانی که نتیجه سفرهای چندین و چند ساله مولف اصلی کتاب بوده است، حاصلش می‌شود کتاب« راهیاب ایران» که باید در بسته بندی خاصی به خواننده ارائه شود.
مولف در همان ابتدای کار تکلیف خواننده و اصولا خریدار این کتاب را مشخص می‌کند و با تفاوت قائل شدن بین کتاب‌هایی که به شیوه سنتی برای گردشگری نوشته می‌شده‌اند با کتاب‌هایی چون «راهیاب» توضیح می‌دهد«نسل جدید کتاب‌های راهنمای گردشگری با مونوگرافی‌ها و گزارش‌های جغرافیایی چنان تفاوت یافته‌اند که در واقع بر خلاف دوره‌های پیشین ، دیگر اصلا نمی‌توان یکی را به جای دیگری به کار برد. البته شاید بتوان بین کتاب‌هایی که به طور معمول « راهنمای گردشگری» نامیده می‌شوند، با گزارش‌های جغرافیایی قرابتی نسبی پیدا کرد،اما کتاب‌های «راهیاب» که صرفا به عنوان « کتابچه صحرایی» و با اهداف کاربردی توسط جهانگردان مورد استفاده قرار می‌گیرند، قطعا شباهت چندانی با کتاب‌های «راهنمای گردشگری» ندارند، اگر چه از عناصر مشترک مانند نقشه و تصویر اطلاعات مشابه، از جمله گزارش‌های توپوگرافی و اقلیم شناسی منطقه‌ای استفاده کنند»(ص -12)
چند سطر پایین تر همین مقدمه مولف وجه ممیزه دیگر این کتاب با کتاب‌های دیگر را این گونه برمی‌شمارد« راه یاب، صرفا با زاویه دید گردشگر سرو کار دارد و اطلاعاتی را در اختیارش می‌گذارد که احتمالا در جایی از سفر حتما برایش مفید خواهد بود و بدون این اطلاعات شاید گردشگر در جایی دچار مشکل شود»
در واقع می‌توان گفت کتاب راهیاب به کار هر فردی می‌آید که بخواهد صفر کیلومتر و بدون هیچگونه اطلاعات و نقشه و راهنمایی به گردشگری در ایران بپردازد، این کتاب می‌تواند اطلاعات مسیر سفر را و اضح و شفاف سازد و آنچه مورد نیاز گردشگر است را دقیق و جامع ارائه دهد تا با اتکای به آن حتی یک گردشگر ناآشنا به زبان محلی نیز بتواند به آسودگی و البته با کمترین هزینه و بدون سرکیسه شدن توسط برخی تورگردانان، در هر سرزمین ناشناخته‌ای به سیر و سفر بپردازد.
این گونه است که می‌توان گفت اطلاعاتی که کتاب «راهیاب ایران» دراختیار خواننده و به خصوص گردشگر می‌نهد، به دلیل متکی بودن بر دو نوع پژوهش میدانی و کتابخانه‌ای و همچنین بسته بندی مدرن هر مدخل،می‌تواند به کار گردشگران بیاید و اصولا هر ایرانی هم می‌تواند و باید نسخه ای از این کتاب را در دست خود داشته باشد. چرا ؟ برای اینکه گرد‌آوری و توزیع اطلاعات درباره هر منطقه از ایران به قدری پراکنده و یا نوع ارائه آن به اندازه‌ای ناشیانه است که خواننده و یا مسافر و گردشگر را گیج و گمراه می‌کند و به ناچار وی به پرس و جو از اهالی و یا تورگردانان متوسل می‌شود.
هفت جاده و مسیر
«راهیاب ایران» برخلاف تمامی کتاب‌های موجود که اطلاعات را بر اساس شهرها ویا اماکن تاریخی بسته بندی کرده اند، اطلاعات را با مرکز یت قرار دادن تهران ( به دلیل آنکه بیشترین تورست ها و گردشگران از این نقطه به دیگر نقاط ایران سفر می‌کنند) هفت مسیر و جاده موجود که بیشترین تعداد گردشگران در این هفت مسیر تردد می‌کنند را محور بسته بندی اطلاعات خود قرار داد. چرا که برابرآمار و اطلاعات ،عمده جاذبه‌های گردشگری هم در این مسیرها وجود دارد که تقریبا هر کدام از آنها بخشی از ایران را به خود اختصاص داده است. مسیرهایی به نام : جاده ابریشم، شرق خاطره،خزر، هزار و یک شب، مارکوپولو، کوروش و مروارید.
در این هفت مسیر گردشگر با بیشترین امکانات خدماتی از قبیل هتلها ، رستوران‌های بین راهی، جاذبه‌های گردشگری و... روبرو است و کتاب در ضمیمه پرو پیمانی که دارد و از قرار در هر ویرایش اطلاعات آن( همانند نشانی و شماره تلفن و آدرس) ویرایش و روزآمد می‌شود، تمامی این اطلاعات را در خود دارد.
ویژگی دیگر این کتاب توجه به جاذبه‌های اکوتوریستی ایران است که به جرات می‌توانم بگویم برای نخستین بار است که یک کتاب راهنمای سفر به این بخش مغفول ، اما فوق العاده جذاب و روح فزا برای یک توریست اعتنا نشان داده و بهترین جاذبه‌های اکوتوریستی ایران را در این کتاب معرفی کرده و جا و نشان دقیق آنها را داده است.
به تاسی از هفت جاده و مسیر ، مولف در ابتدای کتاب به گردشگران و استفاده کنندگان از کتاب هفت توصیه کرده است که همه آنها کاربردی و مهم هستند. در این توصیه‌ها هم حقوق یک گردشگر در پی گیری مطالباتش، چون دریافت اطلاعات از اداره میراث فرهنگی وگردشگری منطقه(که وظیفه آنها است و نه لطفی که به گردشگر می‌کنند) یاد آوری شده است و هم تکلیف اداره اماکن در رسیدگی به شکایت از هتل و خدماتی که ارائه می‌کنند( مثل بهداشتی نبودن آشپزخانه و ...یا محل اقامت توریست...).
نیز به گردشگر توصیه شده است ، در صورت عدم دسترسی و نبود هیچ کدام از این امکانات چگونه از سفره بیکران وگشاده روستاییان ایرانی بهره مند شوند.
نگارنده به یاد دارد که تابستان امسال برای سفری چند روزه با اتفاق خانواده به شهر شهمیرزاد رفت. گمان اولیه من این بود که شهری با چنین سابقه و آب و هوا امکانات پذیرایی و هتل و غذایی درجه یک را در اطراف و اکنافش به وفور دارد. اما سرکشی چند ساعته در شهر گمانم را نقش بر آب کرد. اکنون که این کتاب را به دست گرفته‌ام در می‌یابم که حتی شهری همانند سمنان که مرکز استان هست، هتلی چهار ستاره و سه ستاره ندارد و برای دسترسی به چنین امکانی گردشگر یا توریست یا هر مسافری باید بیش از 180 کلیومتر راه برود تا به چنین امکانی دست یابد. باور می‌کنید که راقم این سطور به همین دلیل سفرش را نیمه کاره گذاشت و به زادگاهش ساری رفت؟ شاید فکر کنید که من خیلی سخت گیرم، به رغم آنکه هتلی که در اختیار داشتیم بسیار عالی بود،اما با نگاهی به آشپزخانه آن و نوع سرویس دهی خدمتکاران دریافتم که تا چه میزان امکاناتشان غیر بهداشتی است. شاید اگر چنین کتابی را قبل از سفر به دست می‌گرفتم، قطعا امکانات غذایی را از قبل مهیا می‌کردم و بعد به سفر شهمیرزاد می‌رفتم که آب و هوایی فوق العاده دارد. و یا حداقل به اداره اماکن شکایت می‌بردم و اطلاع می‌دادم که آشپزخانه این هتل نسبتا معروف در شهمیرزاد با چه اصول غیر بهداشتی اداره می‌شود.
نثر کتاب هم از جمله وجه ممیزه‌های این کتاب با سایر آثارمشابه( البته اگر مشابهی در ایران وجود داشته باشد!؟) است. مولف سعی کرده است زبانی روان و روایت گونه برای توضیح اطلاعات ارائه کند، کاری خطرخیز و البته دشوار که به گمان نگارنده در بدنه کار به خوبی نشسته و خواننده را گام به گام در محتوای اطلاعات ارائه شده فرو می‌برد. انتخاب و نحوه ارائه اطلاعات و چینش آنها و قطع کتاب و قرار گیری عکس‌ها و دیگر آگاهی‌ها ، همه از کار دقیق و حرفه‌ای خبر و نشان می‌دهد، کار در حد استانداردهای بالای نشر این گونه کتاب‌هاست و قطعا ویراسته‌های بعدی و ارائه ترجمه انگلیسی آن که به گمانم باید در دستور کار ناشر قرار بگیرد( چرا که این اطلاعات و کتاب به کار گردشگران خارجی‌‌می‌آید) اثر را سمتی سوق خواهد داد که با شاخص‌ترین کارهای این گونه به رقابت خواهد خواست.
درباره مزایای این کتاب و ویژگ‌های آن می‌توان با ذکر مثال‌هایی از متن کتاب ، خواننده را بیشتر در جریان آن قرار داد ، اما فضای روزنامه اجازه نمی‌دهدکه بیش از این بنویسم.
عیب می
کتاب البته با کاستی‌هایی روبرو ابست که با توجه نکات اشاره شده در مقدمه ناشر و مولف و سابقه کار انتشارات فرهنگ معاصر در ارائه ویراسته های تازه از کتاب‌هایی از این دست، به قطع و یقین باید کتابی کاملتر و جامع‌تر را در ویرایش دوم به انتظار بنشینیم.همچنانکه برای فرهنگ پویای انگلیسی فارسی دکتر محمد رضا باطنی و یا بسیاری از کتاب‌های دیگر این موسسه انتشاراتی که نیازمند بازنگری و روزآمد کردن اطلاعات بود، چنین اهتمامی صورت گرفته است.[حاصل 20 سال پژوهش؛گفت‌وگو با دکتر محمد رضا باطنی]
اول نبود یک نام‌نامه مکان ها و فهرست اعلام است که در پایان کتاب باید اضافه شود. به این معنا که اگر خواننده یا همان گردشگر، نداند که به فرض مثال قلعه الموت در چه استان و شهری است، چگونه باید آن را در این کتاب پیدا کند و درباره آن نکاتی را بداند. یا خواننده‌ای اصولا نداند که شهر تنکابن از توابع استان مازندران است، چگونه آن را دریابد و در کتاب پیدایش کند.در وضعیت فعلی خواننده باید تمامی استان‌ها را ، آن هم با توسل به هفت مسیری که بر آن اساس این مکان‌ها چینش شده‌اند، و یا با استفاده از بانک اطلاعات استان‌ها در انتهای کتاب، جست و جو کند تا مکان و یا ابنیه تاریخی مورد نظرش را پیدا کند، که این خود وقت و زمان فراوانی می‌برد.پس ارائه فهرست اعلام با ارجاع دقیق هر مدخل به صفحه مربوطه می‌تواند این کاستی را برطرف سازد.
نکته دیگر درباره برخی مکا‌ن‌های خدماتی است که به نظر می‌رسد در چاپ‌های بعدی باید اطلاعاتی چون میزان تقریبی هزینه هتلها هم به آن اضافه شود. این ، البته کاری دشوار است و نیازمند مدد رسانی برخی نهادهای دولتی چون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری که اطلاعات هتلها را در اختیار ناشر قرار دهد.
با تمامی این تفاضیل انتشار کتاب « راهیاب ایران» یک اتقاق در عرصه نحوه ارائه اطلاعات گردشگری ایران است.
اتقاقی که بابت آن برنامه ریزی و کار کارشناسی صورت گرفته است و ناشر و مولف با این هدف چنین اثری را تالیف کردند که به خواننده و استفاده کننده، به خصوص گردشگر را با تعریف علمی سفر( یعنی فرصت برنامه ریزی شده، برای تغییر حال و هوا» آشنا سازد و به وی این درک و دریافت را بدهد که با به دست گرفتن این کتاب و استفاده از اطلاعات آن می‌تواند در طول مسیر با خیالی آسوده تر سفر کند و دریابد که در این مسیر و از هر شهر و دیاری که می‌گذرد، غذاهای محلی‌آن چیست، جاذبه‌های توریستی و اکوتوریستی و تاریخی و محل‌های تفریح کدام است و سوغات محلی چه دارند و حتی با دستور پخت غذاهای محلی هر منطقه آشنا شود.
به گمان نگارنده داشتن این کتاب برای هر ایرانی که قصد سفر دارد واجب است، و ای کاش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بتواند با رایزنی با ناشر در ترویج استفاده از این کتاب برای مکان‌ها و هتلها سهمی مهم ایفا کند. چرا که تنها با دست در دست هم گذاشتن بخش دولتی و خصوصی است که می‌توان امور را آنگونه که باید و آرزو داریم به پیش ببریم.
راهیاب ایران: مولف: ناصر کرمی/ ناشر انتشارات فرهنگ معاصر/ 349 صفحه رنگی، مصور در قطع پالتویی/ قیمت: 9500 تومان.