این کتاب را که درست در اوج بحث‌های مربوط به بزرگداشت شمس و مولانا به بازار آمد، نشر مروارید به قیمت 9500تومان به شکلی کم‌وبیش شکیل ارائه و بهانه خوبی را برای پرداختن به این موضوع داغ فراهم کرد.
«به حضرت حق تضرع می‌کردم که: «مرا به اولیاء خود اختلاط ده و هم صحبت کن» به خواب دیدم که مرا گفتند که «تو را با یک ولی هم صحبت کنیم.» گفتم: «کجاست آن ولی؟» شب دیگر دیدم که گفتند، «در روم است» چون بعد چندین مدت بدیدم گفتند که، وقت نیست هنوز» [از زبان شمس تبریزی قبل از مواجهه با مولوی.]
امروزه نام مولوی به عنوان شاعری بزرگ و عارفی شوریده در زمان‌ها و مکان‌های مختلف نیازی به معرفی ندارد. سنت مولوی پژوهی اگرچه در غرب در قرون 18 و 19 آغاز شده بود ولی از نیمه اول قرن بیستم بود که شکل نظام‌مند و مسنجمی پیدا کرد که البته در این راه باید سهم ویژه‌ای برای خدمات نیکلسون در 3 قلمرو تصحیح، ترجمه و شرح قائل شویم.
اما در میان تمام آثاری که در کشورهای مختلف به زبان‌های مختلف در ادامه سنت مولوی‌پژوهی منتشر شد باید گفت چیز زیادی درباره شمس تبریزی که «دریای وجود مولانا را به جنبش و تلاطم درآورد» نوشته نشد. ادبیات مربوط به شمس آن‌قدر اندک بود که حتی در وجود تاریخی او تردید شد.
در ایران در سال 1369، مقالات شمس به طور کامل تحصیح و منتشر شد. محمدعلی موحد که مصحح و محقق این اثر بود در سال 1375 عمدتا برپایه این تصحیح از مقالات شمس، کتابی در شرح زندگی و احوال شمس منتشر ساخت. موحد در سال 1377 گزیده‌ای از مقالات شمس به نام «خمی از شراب ربانی» تهیه کرد.
تا اینکه ویلیام سی. چیتیک در سال 2003 برای نخستین بار بخش اعظم «مقالات شمس» را به انگلیسی ترجمه کرد که با عنوان «من و مولانا» در سال 2004 انتشار یافت و شهاب‌الدین عباسی آن را به فارسی برگرداند.
کتاب «من و مولانا» که مورد توجه محققان و نویسندگان غرب قرار گرفته است و در سال 1383 نیز جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را در بخش بهترین کتاب‌های خارجی از آن خود کرده است، در 3 بخش به معرفی شخصیت شمس تبریزی می‌پردازد: 1- سال‌های من بدون مولانا 2- راهم به سوی خدا 3- روزگارم با مولانا.
ویلیام سی. چیتیک در سال 1943 در شهر میلفورد از ایالت کنتیکت آمریکا در خانواده‌ای پروتستان زاده شد. در سال 1966 به ایران آمد و در دانشگاه تهران به تحصیل دوره دکترای زبان و ادبیات فارسی پرداخت و پس از اخذ دکترا در این رشته به تدریس در رشته ادیان در دانشگاه صنعتی شریف مشغول شد.
عمده مطالعات و تحقیقات وی بر محور ادبیات، اندیشه و عرفان اسلامی شکل گرفته است. آثار و تحقیقات وی را می‌توان تحت 4 عنوان دسته‌بندی کرد: الف) تصوف و عرفان اسلامی ب) اسلام‌پژوهی ج) تشیع د) علم و فلسفه اسلامی. ترجمه و توضیح مقالات شمس با عنوان «من و مولانا» از ارزشمند‌ترین کارهای پژوهشی وی در این حوزه است.
دکتر چیتیک یادآور می‌شود که «مولوی بود که هاله‌ای اسطوره‌ای به شمس بخشید و بزرگ‌ترین اثر مولوی مثنوی مشهورش نیست بلکه مجموعه شعرهای عاشقانه و تغزلی است که به دیوان شمس تبریزی معروف است. دیوان شمس بعدها به نام شمس نام‌گذاری شد؛ زیرا مولوی تقریبا یک‌سوم 3200 غزل دیوان را به نام شمس سروده است...»
با این اقوال شناختن شخصیت شمس چه از لابه‌لای آثار مولوی و چه از مقالات شمس ذوقی مضاعف در خواننده می‌آفریند؛ شمس که بود که توانست چنین در دریای جان مولوی توفان برپا کند. مولوی تا قبل از مواجهه با شمس محققی متین و جاافتاده بود و به گروه کوچکی از شاگردانش فقه و کلام درس می‌داد اما ورود شمس او را به دوستدار و دل سپرده موسیقی و سماع و شعر بدل کرد و بعد از آن مولوی همواره نام شمس را با ستودن او و ذکر نام او در شعرش در مقام تجسم معشوق الهی جاودان ساخت.
و اما شمس از لابه‌لای مقالات؛ نکته مهمی که لازم است راجع به مقالات شمس به یاد داشته باشیم آن است که مقالات، نوشته شمس نیست، بلکه یک یا چند تن از حاضران در محافل خصوصی وقتی شمس سخن می‌گفت و اغلب- اما نه همیشه- مولوی هم حضور داشت سخنانش را یادداشت می‌کردند. دست‌نوشته‌هایی که این سخنان را ثبت کرده‌اند باقی مانده‌اند اما هرگز ویرایش و تنقیح نمی‌شدند.
با تمام این اوصاف متون تحقیقی درباره مولوی، وجود مقالات شمس را تصدیق کرده‌اند و چندین نسخه دست‌نوشت از این مقالات نیز در ترکیه وجود دارد.
ویلیام چیتیک بعد از مدت‌ها تحقیق و پژوهش بر متون مختلف و تصحیح آنها با تمام دشواری‌های راه در سپتامبر 2001 ترجمه این مقالات را آغاز می‌کند که حاصل نهایی دوسوم مقالات شمس را به دست می‌دهد.
دکتر چیتیک مقالات را در 3 بخش تنظیم کرده است: 1) زندگی شمس پیش از روبه‌رو شدن با مولوی 2) تعالیم او 3)زندگی او در قونیه.
وی در اغلب موارد، اصطلاحات یا تعابیر محاوره‌ای را به صورت تحت‌اللفظی به انگلیسی برگردانده است و برای آنها معادل‌های (مفهومی) انگلیسی قرار نداده است. متن اصلی کتاب علاوه بر 3 بخش اصلی که کار ترجمه و پژوهش‌های چیتیک است شامل پیشگفتاری از پروفسور آنه‌ماری شیمل و مقدمه‌ای از مولف است که البته در ترجمه فارسی و در ادامه سخن مترجم، نوشته دیگری از شیمل برکتاب افزوده شده است و ترجمه یکی از مقالات دکتر چیتیک به نام عرفان در اسلام با کمی تلخیص آورده شده است.
مطالب بعدی کتاب بدین قرار است: 1) فهرست منابع
2) یادداشت‌ها 3) معنی واژه‌ها و عـــبارات 4) فــهـــرست آیات
5) فهرست احادیث 6) واژه‌نامه توضیحی
7) فهرست نام‌ها، موضوعات و اصطلاحات.
در انتهای کتاب در کنار متن اصلی دوزبانه (فارسی- انگلیسی) در فهرست‌های پایانی کتاب آیات و احادیث را به صورت سه‌زبانه (عربی- انگلیسی با ترجمه فارسی) آورده که می‌تواند برای مترجمان و سایر علاقه‌مندان مفید باشد.
آنه‌ماری شیمل در پیشگفتاری بر کتاب تاکید می‌کند که ویلیام چیتیک در «من و مولانا» دوسوم مقالات شمس را به انگلیسی برگردانده و آن را به‌گونه‌‌ای تنظیم و تدوین کرده که معنی و زمینه متن آنها به روشنی پیش‌روی خواننده قرار می‌گیرد.
شیمل می‌گوید: «ما برای اولین بار در منابع غربی بدون وساطت مولوی و اسطوره‌پردازان به شمس دسترسی پیدا کرده‌ایم. شمس به صورت انسانی ناآرام و بی‌قرار، هوشیار و جدی، صریح و نکته سنج، خشن و آرام، دانا و بی‌پروا و مهم‌تر از همه تجسم حضور زنده خداوند ظاهر می‌شود.»
کتاب در طراحی جلد مناسب و کیفیت مطلوب از طرف انتشارات مروارید با ترجمه هاب‌الدین عباسی چاپ شده است. چاپ اول این کتاب در مهر 1386 و چاپ دوم آبان 1386 است.
شاید بحق بتوان گفت که کتاب من و مولانا تصویر قالبی که ادبیات درجه دوم به وجود می‌آورده‌اند می‌زداید و ما را به آن شخصیت جذاب و سرزنده و پرشور نزدیک می‌کند که بسیار نزدیک‌تر از آن چیزی است که بتوان از نوشته‌های تذکره‌نویسان انتظار داشت.
