همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: اولین شهید مشروطه در حیاط این مدرسه و مسجد تیر می‌خورد. اردشیر آل‌عوض، محقق فرهنگ عامه درباره این مسجد و رویدادهای حول آن در دوران مشروطه ما را به سال ۱۲۸۵می‌برد: «شیخ محمد واعظ اصفهانی بالای منبر مطالبی را علیه عین‌الدوله مطرح می‌کند. این سخنان باعث می‌شود که عین‌الدوله در ۱۹تیرماه۱۲۸۵ فوج عظیم قزاق‌ها را برای دستگیری او روانه محله چال‌میدان کند. شیخ را نزدیک مدرسه میرزا قنبرعلی دستگیر می‌کنند و به طرف گذر امامزاده یحیی می‌برند تا به خانه عین‌الدوله منتقل کنند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید
وقتی قزاق‌ها با شیخ از مقابل مدرسه معمارباشی رد می‌شوند، طلاب مدرسه متوجه موضوع می‌شوند و طی یک درگیری می‌خواهند مانع این کار شوند. درگیری بالا می‌گیرد و در کشاکش آن، طلبه جوان ۲۲ساله‌ای به‌نام سیدعبدالحمید تیر می‌خورد. پیکر نیمه‌جان سیدعبدالحمید روی دست طلبه‌های دیگر وارد مدرسه می‌شود. او نخستین شهید مشروطه است. با شهادت او مردم عصبانی‌تر می‌شوند، پیراهن سیاه او را بر سر چوب می‌زنند، به حکم پرچم و جنازه او را روی دست می‌گیرند و به‌سمت مسجد جامع بازار حرکت می‌کنند.»
اردشیر آل عوض ادامه می‌دهد: «این حرکت سرآغاز تحصن مسجد جامع بزرگ بازار تهران می‌شود. به‌دنبال این تحصن، کشتار بزرگ متحصنین رقم می‌خورد و بعد از آن خروج اعتراضی علما از تهران به سمت قم شکل می‌گیرد. بعد از خروج علما، متحصنین، به نشانه اعتراض، مقابل سفارت انگلیس بست می‌نشینند تا اینکه سرانجام فرمان مشروطیت در ۱۴مرداد۱۲۸۵ صادر می‌شود.»
ورودی این مسجد و مدرسه مذهبی محله در کوچه امامزاده یحیی واقع است و مانند همه بناهای مذهبی و قدیمی هشتی زیبا و دالانی نیمه‌تاریک دارد که شما را به حیاط می‌رساند. این مدرسه هم مانند همه مدارس مذهبی، ویژه مردان بود و خدمات آموزشی در آن ارائه می‌شد. معماری بنا ساده، اما در عین حال بسیار زیباست و کمترین تزیینات معماری را می‌توان در مجموع آن به چشم دید. تنها قسمتی که با شیشه‌های رنگی آراسته شده است شبستان مسجد مدرسه است که در قسمت جنوب غربی حیاط دیده می‌شود. حیاط مدرسه هم با حوض بزرگی که در میانه‌اش قرار گرفته صفایی خاص به مجموعه بخشیده است.