همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: فهرست چنارهای کهنسال شمیران، فهرستی بلندبالاست؛ از چنارهای هزارساله جماران، ۱۳ چنار تنومند محله اوین، چنار هفت‌شاخه سوهانک، چنار تکیه درکه، چنار کهنسال روستای افجه، چنارهای قدبرافراشته آستان مقدس امامزاده قاسم(ع) که هنوز زینت‌بخش این محله‌اند، تا چنار کهنسال امامزاده صالح (ع) که اکنون دیگر به خاطره‌ها پیوسته.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید
درخت چنار از دیرباز نقشی پررنگ در آبادی‌های شمیران و پیوندی ناگسستنی با جریان زندگی روزمره ساکنان این پهنه داشت. «علیرضا زمانی»، تهران پژوه، به یکی از مهم‌ترین دلایل فراوانی چنار در گستره شمیران اشاره می‌کند و می‌گوید: «وجود نهرها، قنات‌ها و رودهای جاری فراوان در شمیران یکی از دلایلی بود که زمینه رشد بهتر چنار در این منطقه را فراهم کرد. بنابراین، در این محدوده از تهران علاوه بر چنارهای کهنسال، ردیفی طولانی از چنارهای جوان‌تر را هم در خیابان‌ها و کوچه‌ها مشاهده می‌کنیم. اما از آنجا که چنار از دیرباز نزد ایرانیان نماد برکت و مراددهی بود، احترام داشت و در جوار بقعه امامزادگان، تکایا و مساجد قدیمی روستا کاشته می‌شد. هرچند ممکن است، با توجه قدمت برخی چنارها، مساجد و تکایا را نیز در کنار این درختان کهنسال بنا کرده باشند.»
زمانی ادامه می‌دهد: «چنارهای کهنسال شمیران عمدتا عمری ۸۰۰ تا هزارساله دارند. با توجه به شمار امامزادگان و تکایا در شمیران و نیز چنارهایی که در کنار این اماکن مذهبی قرار داشته‌اند، می‌توان گفت یکی از دلایل دیگر فراوانی چنارهای کهنسال در این گستره، وجود بقاع متبرکه فراوان در شمیران است. چنار آستان مقدس امامزاده صالح(ع)، چنارهای محله امامزاده قاسم(ع)، چنار تکیه درکه، چنار سوهانک و... در این دسته قرار دارند.»
هر آبادی یک چنار
هر قدر به عمر چنار افزوده شود، تنه آن تنومندتر می‌شود و این ظاهر متفاوت، آن را به نماد ایستادگی تبدیل می‌کند. چنار در بسیاری از آبادی‌های شمیران به نماد سرآغاز آبادانی روستا و پاتوقی برای گردهمایی اهالی آبادی تبدیل شده بود. سید عباس صالحی، پزوهشگر تاریخ شمیران، شمار زیاد روستاهای شمیران را یکی دیگر از دلایل فراوانی این درخت در شمال تهران می‌داند: «در روزگاری که تهران آبادی کوچکی بود در شمال ری، روستاهای شمیران ییلاق ری بود و بعدها با گسترش و توسعه تهران به عنوان منطقه ییلاقی این شهر محسوب می‌شد. شمیران به دو بخش قصران داخل و قصران خارج تقسیم می‌شد. تنها در قصران داخل ۳۳ پارچه آبادی وجود داشت که اکنون این آبادی‌ها به محله‌های شمال شهر تبدیل شده‌اند. در میدان‌های اصلی این آبادی‌ها یا در نقطه کانونی بیشتر آنها چناری کهنسال وجود داشت که مظهر آبادانی بود. چنارهای کهنسال جماران با عمری حدود هزار سال از این دسته چنارها هستند که در هسته مرکزی روستا قرار دارند. بنابراین، می‌توان گفت که یکی دیگر از دلایل فراوانی چنارهای شمیران، علاوه بر آب کافی و وجود اماکن مذهبی و بقاع متبرکه بسیار، فراوانی روستاهای این گستره است.»
یادگار دوران صفویه
چند دهه پیش، وقتی هنوز خبری از برج‌ها و آپارتمان‌های بلندبالای محله امامزاده قاسم(ع) نبود، شمیرانی‌ها و تهرانی‌ها این آبادی کوچک را با آستان مقدس امامزاده قاسم(ع) و چنار کهنسال آن می‌شناختند. این محله اکنون دو چنار تنومند دارد که یکی در میدان اصلی محله و نزدیک‌تر به بقعه مبارکه امامزاده و دیگری در پایین‌دست آن قرار گرفته است.
«ابوالفضل ربیعی» یکی از اهالی قدیمی محله درباره قدمت چنار می‌گوید: «اهالی قدیمی محله سینه‌به‌سینه از گذشتگان خود نقل کرده‌اند که قدمت چنارهای کهنسال محله به دوران صفویه برمی‌گردد. یعنی زمانی که آبادی امامزاده قاسم(ع) در اطراف آرامگاه امامزاده شکل گرفت، این دو چنار هم ساکن محله ما بودند.»
چناری که مغازه قصابی بود!
روستای افجه در قلب شمیران، روزگاری راه ارتباطی اهالی ری و تهران به مازندران بود. روستایی با حدود ۸ قرن قدمت با طبیعتی زیبا و البته آب فراوان که درختان بلندبالایی در دل خود پرورانده است. چنار کهنسال افجه که عمر آن را بیش از ۴۰۰ سال تخمین زده‌اند، یکی از همان درختان کهن افجه است. چنار خاطره‌انگیز افجه که در کنار سقاخانه حضرت ابوالفضل(ع) و مسجد محله قرار دارد، برای دهه‌ها یکی از نقاط کانونی روستا بود. اکنون سال‌هاست که تنه این درخت تنومند خالی شده و گاهی محل بازی کودکان روستاست. موسفیدان افجه اما هنوز «حسین‌آقا قصاب» را به خاطر دارند؛ کسی که سالیان دراز داخل درخت قصابی داشت و گوشت‌ها و سفارش‌های مردم را روی تنه درخت آویزان می‌کرد.