همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: سالروز کودتای ۲۸ مرداد بهانه‌ای بود تا تور تهرانگردی مرکز تهران‌شناسی همشهری، سراغ مکان‌های مرتبط با کودتا، شخصیت‌های تأثیرگذار و رخدادهای مربوط به آن برود که هنوز در خاطر خیابان‌ها و اماکن تاریخی این شهر باقی مانده است. در این تور، نصرالله حدادی، تهران‌شناس، ما را برای بررسی وقایعی که در روزهای منتهی به کودتا در خانه آیت‌الله کاشانی رخ داد، همراهی می‌کند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید
خانه آیت‌الله کاشانی در خیابان پامنار در روزهای منتهی به کودتا شاهد رویدادهای بسیاری بود. مقصد چهارم تور، بازدید از خانه آیت‌الله در کوچه شهید صوفیانی فعلی یا همان کوچه صدراعظم نوری سابق است. حدادی نقل می‌کند: «مرحوم آیت‌الله کاشانی ۲۷ بهمن ۱۳۲۷ به جرم اینکه در ماجرای ترور شاه دست داشت به لبنان تبعید شد. او ۲۰ خرداد ۱۳۲۹ پس از اینکه به‌عنوان نماینده مردم تهران در مجلس برگزیده شد، باشکوه هرچه تمام‌تر و در میان استقبال بی‌نظیر مردم به پامنار برگشت و در این خانه ساکن شد؛ خانه‌ای که محل رفت‌وآمد سیاسیون و چهره‌های سرشناس سیاسی بود و در وقایع منتهی به کودتا هم رخدادهای بسیاری را از سر گذراند. در واقع، این خانه بین ۳۰ تیر ۱۳۳۱ تا روز کودتا بارها مورد حمله گروه‌هایی قرار گرفت که توسط انگلیسی‌ها تحریک می‌شدند. مثل گروهی که مصدق آنها را «توده-نفتی» می‌نامید. این گروه‌ها به تحریک انگلیسی‌ها خود را حامی مصدق نشان می‌دادند و با حمله به خانه آیت‌الله و سنگباران کردن خانه او به شکاف میان مصدق و آیت‌الله کاشانی دامن می‌زدند. حتی یک شب که در همین خانه به رسم بیشتر ایام سال مجلس روضه‌خوانی برپا بود، توده-نفتی‌ها به خانه آیت‌الله حمله کردند که در پی آن بسیاری از حاضران در مجلس روضه‌خوانی مجروح شدند.»
حدادی ادامه می‌دهد: «پس از صدور فتوای آیت‌الله کاشانی در ۳۰ تیر ۱۳۳۱ که منجر به سقوط دولت قوم‌السلطنه شد، انگلیس و آمریکا به این نتیجه رسیده بودند که باید برای پیشبرد اهداف خود میان دو رهبر ملی و دینی یعنی مصدق و کاشانی فاصله بیندازند. از همین زمان بود که ایادی خارجی به‌ویژه برادران رشیدیان معروف به برادران بوسکو که از مهره‌های انگلستان بودند، شبکه‌ای راه‌اندازی کردند که در نتیجه اقدامات آنها برخی همراهان مصدق مثل حائری‌زاده، شمس قنات‌آبادی و حسین مکی از مصدق جدا شده و به جبهه کاشانی پیوستند. در امتداد همین اقدامات و نیز حمله‌های مکرری که با حمایت انگلیسی‌ها به خانه آیت‌الله انجام می‌شد، به شدت افتراق میان مصدق و کاشانی افزوده شد.»
حدادی می‌گوید: «مرحوم کاشانی اگرچه در مقابل جبهه مصدق قرار گرفت، اما در کودتای ۲۸ مرداد به هیچ‌وجه به کودتاچی‌ها کمک نکرد. در عین حال، به دلیل اینکه افرادی مانند دکتر بقایی، حائری‌زاده و مکی با شاه مرتبط شدند، به تدریج اتحادی میان تعدادی از عوامل دربار در بین اطرافیان آیت‌الله شکل گرفت و جناح واحدی را تحت نام آقای کاشانی به وجود آوردند که در مقابل جبهه مصدق قرار داشت.»