همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: برای نمونه «سرای جمهوری» بعد از چهارسوق از طرف خاندان مظفرالدین‌شاه وقف شده است. موقوفه وزیر علی‌آبادی، سرای حاج محمدعلی، سرای امیر، موقوفه ظل‌السلطان و سرای سیدمحسن، از دیگر موقوفه‌های وسیع و مشهور بازار تهران به شمار می‌رود.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
براساس آمار سال ۱۲۳۱ که در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار تهیه شده است، بیشتر املاک وقفی در تهران در محله بازار و نوع این وقفیات «دکان‌ها» بودند. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، درباره وقف بازار می‌گوید: «پیوند میان بازرگانان و تجار با طبقه روحانی جامعه باعث شد تا آنان پس از وقف املاک خود در محله بازار، تولیت آنها را به روحانیان سرشناس دوران خود واگذارند. در همین راستا باید از ۴۲ باب دکان وقف مسجد شاه که تولیت آن به امام‌جمعه واگذار شده بود نام برد یا ۶ باب دکان وقف سیدالشهدا(ع) که متولی‌اش شیخ باقر پیش‌نماز بود و حمام حاجی محسن که در اختیار میرزا ابوالحسن پیش‌نماز بود.»
علیرضا زمانی با بیان اینکه بخش بزرگی از واقفان بازار از بازرگانان بودندُ ادامه می‌دهد: « بازار افزون بر دکان وقفی، تعداد زیادی کاروانسرا و تیمچه وقفی داشت که میزان موقوفه‌های بازار را در برابر دیگر محله‌های تهران همچون عودلاجان و سنگلج افزایش می‌داد. یکی دیگر از آمارهای دوره مظفرالدین‌شاه در سال ۱۲۸۱ است که باز هم در آن زمان چندین باب دکان و مغازه وقف شده است. بازرگانان و کاسبان کوچک و بزرگ در بازار می‌کوشیدند با وقف بخشی از املاک خود در بازار، هم تعهد اجتماعی خود را در حوزه نوع‌دوستی و نیک‌خواهی به نمایش بگذارند، هم با موقوفات خود، بر تداوم رونق فعالیت‌های تجاری و بازرگانی در بازار تأثیر بگذارند. به همین دلیل بسیاری از کاروانسراها و تیمچه‌های بازار تهران در دوره قاجار وقفی بودند.»
همچنین یکی از بزرگ‌ترین موقوفات بازار موقوفه وزیر علی‌آبادی است این موقوفه شامل۳ پاساژ است که اغلب کاسبان این محدوده، تجار فرش هستند. بسیاری از موقوفات بازار ارزش تاریخی و میراث فرهنگی دارند مثلا سرای حاج محمدعلی که معماری قاجاری عالی و دوره پهلوی اول را دارد یا موقوفه ظل‌السلطان در سرای جمهوری که قسمت جلوی آن معماری قاجاری و انتهای آن یک معماری صفوی عالی باقی است و اکنون نسل ششم ظل‌السلطان این محدوده را اداره می‌کنند و متولی هستند.
نام واقف: خاندان مظفرالدین‌شاه، وزیر علی‌آبادی، ظل‌السلطان و ...
سال وقف: دوره قاجار
عنوان وقف: دکان‌های بازار بزرگ تهران
نشانی: پانزده خرداد