اگر وضعیت شما با مصرف داروهای ضدافسردگی خوب است و عوارض جانبی زیادی ندارید، بسیاری از پزشکان تجویز این داروها را به‌طور نامحدود تمدید می‌کنند - با این فرض که آن‌ها از بازگشت یا عود بیماری افسردگی جلوگیری می‌کنند.
اما عوارض جانبی که شاید در ابتدای شروع مصرف این داروها تحمل می‌کردید - مانند عوارض جنسی (کاهش میل جنسی و مشکل در رسیدن به اوج لذت)، سردرد، بی‌خوابی، خواب‌آلودگی، رؤیاهای زنده، یا احساس غریبگی - ممکن است با گذشت زمان کمتر قابل تحمل شوند، به‌ویژه اگر فکر کنید که حالتان خوب شده است.
تصمیم به قطع مصرف داروهای ضدافسردگی باید با در نظر گرفتن تمام جوانب و با حمایت روانپزشک اتخاذ شود تا اطمینان حاصل شود که داروهایتان را زودهنگام قطع نکرده‌اید و خطر بازگشت افسردگی وجود ندارد. هنگامی که تصمیم به قطع مصرف گرفتید، شما و روانپزشکتان باید گام‌هایی بردارید تا از بروز علائم قطع که ممکن است در اثر کنار گذاشتن ناگهانی این داروها رخ دهد، جلوگیری کنید، یا این علائم را به حداقل برسانید.
چرا علائم قطع ایجاد می‌شود؟
داروهای ضدافسردگی با تغییر میزان‌های ناقل‌های عصبی - پیام‌رسان‌های شیمیایی که به گیرنده‌های روی نورون‌ها (سلول‌های عصبی) در سراسر بدن متصل می‌شوند و بر فعالیت آن‌ها اثر می‌گذارند - عمل می‌کنند. نورون‌ها به‌تدریج به میزان موجود ناقل‌های عصبی عادت می‌کنند، و اگر میزان این ناقل‌ها خیلی سریع تغییر کند، مثلاً در هنگام قطع ناگهانی داروهای ضدافسردگی علائمی از خفیف تا ناراحت‌کننده ممکن است بروز کند.
این علائم به‌طورکلی از لحاظ پزشکی خطرناک نیستند، اما ممکن است ناراحت‌کننده باشند.
در میان داروهای ضدافسردگی جدیدتر، آن‌هایی که بر سیستم سروتونین اثر می‌گذارند - داروهای مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRI) - با تعدادی از علائم قطع همراه هستند که اغلب «نشانگان قطع داروی ضدافسردگی یا قطع SSRI» نامیده می‌شوند.
بروز علائم قطع دارو به این معنا نیست که شما به داروی ضدافسردگی‌تان اعتیاد پیدا کرده‌اید. فردی که به ماده‌ای معتاد می‌شود، میل شدیدی به به مصرف آن ماده دارد و اغلب نیازمند دوزهای رو به افزایش آن است. در افرادی که داروهای ضدافسردگی مصرف می‌کنند، معمولاً میل فزاینده به آن‌ها یا نیاز فزاینده به بالا بردن مقدار آن‌ها پیدا نمی‌کنند. (البته گاهی یک داروی SSRI تأثیربخشی خود را از دست می‌دهد- پدیده‌ای که «افت اثر پروزاک» (Prozac poop-out)- نامیده می‌شود- و ممکن است نیاز به بالا بردن دوز یا افزودن یک داروی ضدافسردگی دیگر را ایجاد کند).
علائم قطع مصرف داروهای ضدافسردگی
ناقل‌های عصبی در سراسر بدن فعالیت می‌کنند و ممکن است هنگام قطع یا کاهش بیش‌ازحد سریع دوز داروهای ضدافسردگی، علاوه بر اثرات روانی، اثرات جسمانی نیز تجربه کنید.
داروهای ضدافسردگی که احتمال بروز علائم ناخوشایند در آن‌ها بیشتر است، داروهایی هستند که نیمه‌عمر کوتاه دارند - یعنی سریعتر تجزیه می‌شوند و از بدن خارج می‌شوند، مانند ونلافاکسین (افکسور)، سرترالین (زولوفت)، پاروکستین (پکسیل) و سیتالوپرام (سلکسا).گونه‌های آهسته‌رهش این داروها به‌تدریج وارد بدن می‌شوند اما به همان سرعت از بدن خارج می‌شوند. داروهای ضدافسردگی با نیمه‌عمر طولانی‌تر مانند فلوکستین، در هنگام قطع مصرف مشکلات کمتری ایجاد می‌کنند. (فلوکستین دارای اشکال با آزادسازی تاخیری هم هست که طولانی‌اثرتر هستند، مانند کپسول ۹۰ میلی‌گرمی فلوکسیمید (Floximid) که هفته‌ای یکبار تجویز می‌شود).
شکایات رایج عبارتند از:
گوارشی: ممکن است دچار تهوع، استفراغ، دل‌پیچه، اسهال یا کاهش اشتها شوید.
کنترل عروق خونی: ممکن است بیش‌ازحد عرق کنید، گرگرفتگی داشته باشید یا تحمل گرما برایتان دشوار شود.
تغییرات خواب: ممکن است مشکل خواب و رؤیاها یا کابوس‌های غیرمعمول داشته باشید.
تعادل: ممکن است احساس سرگیجه یا سبکی سر کنید یا احساس کنید که هنگام راه رفتن هماهنگی خوبی ندارید.
کنترل حرکات: ممکن است دچار لرزش، بی‌قراری پاها، ناهماهنگی در راه رفتن و مشکل در هماهنگی حرکات گفتار و جویدن شوید.
عواطف ناخواسته: شما ممکن است‌دچار نوسانات خلقی، بی‌قراری، اضطراب، شیدایی، افسردگی، تحریک‌پذیری یا سردرگمی شوید - حتی ممکن است احساس پارانویا یا افکار خودکشی پیدا کنید.
احساسات عجیب: ممکن است درد یا بی‌حسی داشته باشید؛ ممکن است نسبت به صداها بسیار حساس شوید یا احساس زنگ زدن در گوش خود داشته باشید؛ ممکن است "بنگ‌بنگ مغزی" تجربه کنید - احساسی شبیه وارد شدن شوک الکتریکی به سر - یا حسی که برخی افراد آن را "لرز مغزی" توصیف می‌کنند.
اگرچه برخی از این علائم ممکن است به نظر وحشتناک باشند، اگر می‌خواهید مصرف داروی ضدافسردگی را قطع کنید، دچار شدن به چنین علائمی نباید شما را ناامید کنند. بسیاری از علائم نشانگان قطع داروهای SSRI (مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین) را می‌توان با کاهش تدریجی دوز طی چندین هفته تا ماه، و گاهی اوقات جایگزین کردن داروهای با نیمه‌عمر طولانی مثل فلوکستین به جای داروهای کوتاه اثر، به حداقل رساند یا از بروز آن‌ها جلوگیری کرد.
چطور داروهای ضدافسردگی را قطع کنید؟
برای قطع داروهای ضدافسردگی، باید گام‌به‌گام عمل کنید و موارد زیر را در نظر بگیرید:
به‌تدریج عمل کنید: ممکن است وسوسه شوید که به‌محض بهبود علائمتان، مصرف داروهای ضدافسردگی را متوقف کنید، اما اگر دارو را بیش‌ازحد زود قطع کنید، افسردگی شما ممکن است عود کند. پزشکان به‌طورکلی توصیه می‌کنند که بیماران پس از شروع مصرف داروهای ضدافسردگی برای ۶ تا ۹ ماه قبل از تصمیم‌گیری در مورد قطع آن‌ها مصرف آن‌ها را ادامه دهند. اگر ۳ بار یا بیشتر دچار عود افسردگی شده باشید، مصرف داروهای ضدافسردگی حداقل باید ۲ سال طول بکشد.
با پزشکتان در مورد فواید و خطرات داروهای ضدافسردگی در وضعیت خاص خود مشورت و با او در تصمیم‌گیری در مورد چگونگی (و زمان) قطع مصرف آن‌ها همکاری کنید.
قبل از قطع مصرف دارو باید اطمینان داشته باشید که وضعیت کارکردی خوبی دارید، وضعیت زندگی شما پایدار است و می‌توانید با هرگونه افکار منفی احتمالی که ممکن است بروز کند، مقابله کنید. نباید تلاش کنید در هنگام استرس یا در حین تغییر مهمی در زندگی مانند شروع کردن یک شغل جدید یا دچار شدن به بیماری دارویتان را قطع کنید.
برنامه‌ریزی کنید: قطع مصرف داروهای ضدافسردگی معمولاً شامل کاهش تدریجی دوز در بازه‌های زمانی۲ تا ۶ هفته‌ای است. پزشک می‌تواند در مورد نحوه کاهش تدریجی دوز و تجویز داروهای مناسب برای انجام این تغییرات به شما آموزش دهد. برنامه زمانی بستگی به نوع داروی ضدافسردگی مصرفی، مدت‌زمان مصرف آن، دوز فعلی و هرگونه علائمی که طی تغییرات دارویی قبلی تجربه کرده‌اید، دارد. همچنین نگهداری یک "تقویم خلق‌وخو" که در آن روزانه خلق خود را (در مقیاس ۱ تا ۱۰) ثبت کنید، ایده خوبی است.
انجام روان‌درمانی را در نظر داشته باشید: کمتر از ۲۰ درصدی افرادی که داروهای ضدافسردگی مصرف می‌کنند، تحت روان‌درمانی قرار می‌گیرند، اگرچه این امر اغلب برای بهبود افسردگی و پیشگیری از عود آن ضروری است. در یک متاآنالیز یا فراتحلیل بررسی‌های کنترل شده به‌وسیله محققان دانشگاه پزشکی هاروارد و سایر دانشگاه‌ها، مشخص شد افرادی که هنگام قطع داروی ضدافسردگی تحت روان‌درمانی قرار می‌گیرند، احتمال کمتری برای عود افسردگی دارند.
فعال بمانید: با تغذیه خوب، تکنیک‌های کاهش استرس و خواب منظم - و به‌ویژه فعالیت بدنی - منابع درونی خود را تقویت کنید. ورزش اثر ضدافسردگی قدرتمندی دارد. نشان داده شده است افرادی که پس از بهبود افسردگی، حداقل هفته‌ای ۳ بار ورزش می‌کنند، بسیار کمتر احتمال دارد که دچار عود افسردگی شوند. ورزش باعث می‌شود سروتونین بیشتری برای اتصال به گیرنده‌های سلول‌های عصبی در دسترس باشد، بنابراین می‌تواند جایگزین تغییرات سطح سروتونین هنگام قطع تدریجی داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRI) و سایر داروهایی که بر سیستم سروتونین اثر می‌گذارند، شود.
پشتیبانی کسب کنید: هنگام طی این فرایند با پزشک خود در ارتباط باشید. هرگونه علائم جسمی یا عاطفی را که ممکن است مرتبط با قطع مصرف دارو باشد، به اطلاع او برسانید. اگر علائم خفیف باشند، احتمالاً پزشک به شما آرامش خاطر می‌دهد که این علائم موقتی هستند و ناشی از خارج شدن دارو از سیستم بدن شما هستند. (گاهی اوقات تجویز یک دوره کوتاه‌مدت داروهایی به‌جز داروهای ضدافسردگی مانند داروهای آنتی‌هیستامین، آرام‌بخش یا خواب‌آور می‌تواند این علائم را تسکین دهد.) اگر علائم قطع دارو شدید باشند، ممکن است نیاز باشد به دوز قبلی بازگردید و میزان مصرف دارو را آرام تر کاهش دهید. اگر داروی مهارکننده بازجذب سروتونین یا SSRI با نیمه‌عمر کوتاه مصرف می‌کنید، تغییر دادن آن به دارویی با نیمه‌عمر طولانی‌تر مانند فلوکستین ممکن است مفید باشد.
یکی از اعضای خانواده یا دوست نزدیک را در برنامه‌ریزی خود برای قطع دارو دخیل کنید. اگر اطرافیان متوجه باشند که شما در حال قطع مصرف داروهای ضدافسردگی هستید و ممکن است گاهی اوقات تحریک‌پذیر یا گریان باشید، کمتر احتمال دارد آن را موضوعی شخصی تلقی کنند. یک دوست نزدیک یا خویشاوند همچنین ممکن است بتوانند نشانه‌های عود افسردگی را که شما متوجه آن‌ها نیستید، تشخیص دهد.
کاهش دوز دارو را کامل کنید: در روند تدریجی کاهش دوز دارو هنگامی که زمان توقف مصرف دارو می‌رسد، دوز مصرفی شما بسیار ناچیز خواهد بود برخی روانپزشکان یک قرص ۲۰ میلی‌گرمی فلوکستین را در روز بعد از آخرین دوز داروی ضدافسردگی با نیمه‌عمر کوتاه‌تر تجویز می‌کنند تا دفع نهایی آن دارو از بدن با راحتی بیشتری انجام شود، اگرچه این رویکرد در یک کارآزمایی بالینی آزمایش نشده است.
یک ماه پس از قطع کامل دارو، برای معاینه پیگیری با پزشک خود ملاقات کنید. در این ویزیت پیگیری، او اطمینان حاصل می‌کند که علائم قطع برطرف شده‌اند و هیچ نشانه‌ای از بازگشت افسردگی وجود ندارد. چک‌آپ‌های ماهانه مداوم نیز ممکن است توصیه شود.