همشهری- مریم باقرپور: گرچه گاهی دروازه‌ها کارکردهای دیگری هم داشته‌اند اما در طهران قدیم، دروازه‌ها ضمن ایجاد حصار دور محدوده شهر برای تأمین امنیت، کاربردهای متنوعی نیز داشته‌اند که هنوز هم در کتاب‌ها و یادها باقی‌مانده است. به بهانه هفته گردشگری و آغاز هفته تهران نگاهی داشته‌ایم به آن دروازه‌های خاطره‌ساز که حالا تنها نام و یاد خیلی از آن سازه‌ها باقی‌مانده است.
دروازه دولت، مستقیم تا ارگ سلطنتی
دروازه شمالی که مستقیم به ارگ سلطنتی کشیده می‌شد. با کاشی‌کاری نسبتا زیبایی آراسته شده بود. درهای دروازه را از چدن یکپارچه در قورخانه دولتی ریخته بودند و ساختن اینگونه درهای بزرگ یکپارچه در تهران تا آن زمان سابقه نداشت.
دروازه شمیران، همسایه باغ نگارستان
دروازه شمال‌شرقی تهران نزدیک باغ نگارستان که در فاصله 3کیلومتری آن یک قصر قاجاری ساخته شده بود. 4منار در سمت بیرونی و 2منار در بخش درونی و سردر خارجی دروازه هم تاج کنگره‌ای‌شکل داشت و به‌دلیل مجاورت با باغ نگارستان، برخی آن را دروازه نگارستان نیز می‌نامیدند. دروازه شمیران در محل میدان ابن‌سینای کنونی قرار داشته است.
دروازه دوشان‌تپه، به‌سوی شکارگاه ناصری
دروازه دوشان‌تپه از دروازه‌های دوره ناصری بود که حد و حصر تهران را مشخص می‌کرد. شکارگاه ناصرالدین‌شاه قاجار هم بود و بخشی از شهرت این دروازه و مکان آن در کتاب‌های تاریخی به همین دلیل است. یکی از 3دروازه شرقی که شاهان از آن برای رسیدن به باغات دوشان‌تپه استفاده می‌کردند، اینجا بود.
دروازه خراسان، راهی که به خراسان می‌رسید
دروازه خراسان در جنوب‌شرقی تهران که راه رسیدن به خراسان و مشهد بود. این دروازه از نظر معماری، به دروازه شاه‌عبدالعظیم شباهت داشت. دروازه خراسان هم 6مناره داشت که 2تای آن در داخل و 4مناره در سمت بیرونی دروازه بود.
دروازه شاه‌عبدالعظیم، شاهراه جنوب کشور
دروازه شاه‌عبدالعظیم که به شاهراه جنوب باز و از آن برای رفتن به اصفهان استفاده می‌شد. دروازه شاه‌عبدالعظیم یا دروازه اصفهان در طرف شرقی دیوار حصار جنوبی ساخته شده بود. محل این دروازه در خیابان مولوی و ابتدای بازار حضرتی کنونی بوده است.
دروازه غار، ورود به بازار و کاروانسراها
دروازه غار که دروازه غربی شهر بوده و از آن برای ورود به بازار و کاروانسراها استفاده می‌شده و شبیه به دروازه خانی‌آباد بوده است. محل دقیق این دروازه حد فاصل میدان شوش و میدان راه‌آهن فعلی بوده است. این محل در شمالی‌ترین قسمت محله باغ‌آذری قرار داشت.
دروازه خانی‌آباد، شاهراه یخچالی
دروازه خانی‌آباد، یکی از 3دروازه جنوبی شهر برای رسیدن به قریه خانی‌آباد بوده و یخچال‌های تهران نزدیک آن قرار داشته است. این دروازه در تقاطع خیابان‌های خانی‌آباد و شوش و در محله خانی‌آباد فعلی بوده است. محله خانی‌آباد زادگاه مردان برجسته تاریخ ایران نظیر تختی است.
دروازه گمرک، جنوبی‌ترین دروازه غربی طهران
دروازه گمرک، یکی از 3دروازه غربی شهر و محل عبور کاروان‌های تجاری و دریافت حق گمرکی بوده است. این دروازه در محله و محدوده میدان گمرک(رازی) کنونی قرار داشته است. این دروازه در دیوار باروی غربی شهر بوده و جنوبی‌ترین دروازه غربی قلمداد می‌شده است.
دروازه قزوین، مدخل بازارچه قوام‌الدوله
دروازه قزوین، دروازه غربی و راه رسیدن به قزوین بوده است. این دروازه در مدخل کنونی بازارچه قوام‌الدوله و شاهپور(وحدت اسلامی) ساخته شده و در طرف جنوبی دیوار حصار غربی قرار داشته است.
دروازه یوسف‌آباد، بر فراز تپه‌ها
به دروازه یوسف‌آباد، دروازه بهجت‌آباد هم می‌گفتند و در حدود تلاقی خیابان انقلاب و چهارراه کالج کنونی قرار داشته است. محله یوسف‌آباد در آن زمان به‌صورت یک آبادی در شمال‌غربی محدوه شهر تهران و روی یکی از تپه‌های شهر شکل گرفته بود.
دروازه باغ‌شاه، طریق شاهان قجری
دروازه باغ‌شاه، راه رسیدن به باغ‌شاه و محل عبور و مرور شاهان قاجار و هیأت‌های خارجی به خارج از تهران بود. دروازه باغ‌شاه به دروازه اسبدوانی تهران هم معروف است. در غرب تهران قدیم، جایی که امروز پادگان باغ‌شاه قرار دارد، زمانی میدان اسبدوانی شاهان قاجار بوده است.
دروازه دولاب، ورود و خروج محصولات باغی
دروازه دولاب، دروازه شرقی شهر و در کنار محله چاله‌میدان، بازار نایب‌السلطنه، محله سنگلج و خیابان ری کنونی قرار داشته است و مشرف به زمین‌های کشاورزی و باغات و محل ورود محصولات کشاورزی به تهران بود.