همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: کوچه حاج نایب اگرچه از روزگار پررونق خود فاصله گرفته و بساط شماری از کتاب‌فروشی‌های جمع شده است اما هنوز نام حاج نایب چند دهه است که روی تابلوی کوچه‌ای در حوالی بنای قدیمی شمس‌العماره و در دل بافت تاریخی تهران دیده می‌شود.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
تنها چند دقیقه قدم زدن در این کوچه کافی‌ست تا سرنخی از دلیل نامگذاری آن دستگیرمان شود. شمار انبوه کتاب‌فروشی‌هایی که از گذشته در این کوچه حاج نایب به یادگار مانده با هویت این کوچه در ارتباط است. از صد سال پیش، کوچه حاج نایب به دلیل نزدیکی به حوزه‌های علمیه به یکی از قطب‌های فروش کتاب‌های مذهبی در تهران قدیم تبدیل شد. به گونه‌ای که دانشجویان و طلاب از نقاط مختلف تهران و کشور برای تهیه کتاب به این کوچه سر می‌زدند. اما دلیل نامگذاری این کوچه چیست و چه ارتباطی میان نام حاج نایب و کتاب‌فروشی‌های این گذر قدیمی وجود دارد.
«علیرضا زمانی» تهران‌شناس، درباره علت نامگذاری کوچه می‌گوید: «چراغ اولین کتاب‌فروشی کوچه را شخصی به نام حاج رضا نایب که در قم کتاب‌فروشی داشت روشن کرد. پس ورود اون به این کوچه بود به تدریج شمار کتاب‌فروشی‌ها زیاد شد. آنقدر که دیگر کوچه به پاتوق کتاب‌خوان‌ها تبدیل شده بود و هر کسی که به دنبال کتاب و به ویژه کتاب‌های مذهبی می‌گشت سراغ این کوچه می‌آمد. هر چند این روند حدود سه دهه طول کشید. یعنی سه دهه پس از ورود حاج نایب بود که به تدریج شمار کتاب‌فروشی‌های کوچه زیاد شد و نام حاج نایب و کوچه کتاب‌فروش‌ها بیش از پیش سر زبان‌ها افتاد.»