همشهری_پریسا نوری:در این میان اشراف‌زادگان و زنانی که به واسطه ازدواج با صاحبان قدرت به دربار راه پیدا می‌کردند، نسبت به دیگران وضعیت بهتری داشتند و برخی از آنها به واسطه ازدواج، مهریه یا ارث و هبه صاحب عمارت، کاروانسرا یا دکان می‌شدند که میراث‌شان تا امروز به یادگار مانده است. در تهران بناهایی منسوب به زنان با نفوذ قجری همچنان دیده می‌شود.
خانه فخرالدوله
نشانی: دروازه شمیران، خیابان ابن‌سینا، خیابان مشکی (فخرآباد)
شماره ثبت ملی: ۱۱۲۱۴
زمان ثبت اثر: ۲۵ مهر ۱۳۸۳
وضعیت فعلی بنا: خانه مداحان
معرفی: خانه تاریخی فخرالدوله در حوالی پیچ شمیران یکی از دیدنی‌ترین میراث تاریخی تهران است که به‌دلیل حضور فخرالدوله، همسر امین‌الدوله قاجاری این محدوده به نام فخرآباد شهرت پیدا کرد.
بانوی سیاستمدار قاجار
فخرالدوله، دختر مظفرالدین شاه بود که به همسری امین‌الدوله درآمد. او زنی بادرایت و اهل سیاست بود و در طول عمر ۷۰ ساله خود کارهای زیادی انجام داد و در امور خیریه ید طولایی داشت؛ ازجمله برعهده گرفتن سرپرستی کودکان یتیم و انجام امور خیریه دیگر، وقف اموال و املاکش هم از دیگر کارهایی بود که از فخرالدوله نام نیکی به جا گذاشته است. این بانوی مقتدر قجری، نخستین مؤسسه تاکسیرانی ایران را تأسیس کرد.
معماری سنتی و اروپایی
عمارتی ۲ طبقه است که حوضخانه‌اش زیر زمین قرار دارد. آجرکاری، بیشترین عنصر معماری به‌کار رفته در ساختمان این عمارت است؛ به‌طوری‌که بیش از ۳۰هزار قطعه آجر، در شکل‌های مختلف روی دیوارهای این خانه نقش‌های زیبایی به‌وجود آورده‌اند. آجرکاری‌های خانه فخرالدوله یادآور آجرکاری عمارت‌های تاریخی‌ای مثل خانه تیمورتاش، موزه آبگینه و خانه مینایی و ترکیبی از معماری سنتی دوره قاجار و معماری اروپایی است.
عمارت فخرالملوک
نشانی: خیابان امیرکبیر شرقی، نرسیده به چهارراه سرچشمه، کوچه جاویدی، پلاک ۱۱۴
شماره ثبت ملی: ۲۹۳۷۶
زمان ثبت اثر: سال ۱۳۸۸
وضعیت فعلی بنا: سفره‌خانه
معرفی: به خانه «نان و نمک فخرالملوک» و «بهره‌مند» هم معروف شده و با معماری زیبای سر در ورودی، بین خانه‌های محله امامزاده یحیی چشمگیر است. این عمارت ۱۲۰ساله به‌مرور زمان از مساحتش کم شده است.
دستپخت فخرالملوک!
فخرالملوک، نوه میرزا عیسی، وزیر از سیاستمداران آغازین قاجار بود که در زمان حیات پدر با روحانی به نام جعفر خدیور محسنی ازدواج و در این خانه زندگی کرد. او و همسرش قسمتی از خانه را به دارالقرآن تبدیل و در آنجا تدریس کردند. بعد از فوت فخرالملوک، سال‌ها خانه خالی از سکنه بود تا اینکه ورثه آن را فروختند. به‌دلیل نیکوکاری فخرالملوک و پخت‌وپز غذای روزانه فقرا از سوی او، اینجا بعد از مرمت، خانه «نان و نمک فخرالملوک» نام گرفت.
عمارتی با تزیینات چشم‌نواز
طراحی عمارت به سبک معماری ایرانی و سنتی است و از آنجا که خانواده فخرالملوک مذهبی بودند، ساخت خانه به شکلی انجام شده که همه دیوارهای دورتا دور بنا، کنگره دارند و از بیرون به داخل و برعکس دید ندارد و خانم‌ها می‌توانستند به راحتی در همه‌جای خانه رفت‌وآمد کنند. این خانه یک شاه‌نشین، یک اتاق گوشواره، بالکن، پشت بام و سرداب دارد و از آیینه‌کاری، مقرنس‌کاری و گچبری‌های زیبایی برای تزیینات آنها استفاده شده است.
خانه منیرالسلطان
نشانی: خیابان ولیعصر(عج)، بالاتر از میدان منیریه، کوچه مسلم کریمی‌طینت
شماره ثبت ملی: ۱۹۱۶۸
زمان ثبت اثر: ۳ خرداد ۱۳۸۶
وضعیت فعلی بنا: خانه موزه
معرفی: عمر ۱۵۰ ساله دارد و به نام آخرین مالکش، مینایی، شناخته می‌شود. اما این خانه از معدود املاک باقیمانده از منیرالسلطنه یکی از همسران ناصرالدین شاه است که دهه چهل توسط خاندان مینایی خریداری شد.
دختر معمار دارالفنون
منیرالسلطنه که محله منیریه نامش را از او گرفته، دختر محمدتقی خان معمارباشی آذربایجانی بود که دارالفنون را ساخت. به‌دلیل رفت‌وآمد پدرش در دربار قاجار، ناصرالدین شاه منیرالسلطنه را به‌عنوان یکی از همسرانش انتخاب کرد و این دختر در دسته همسران غیردایم ناصرالدین شاه قرار گرفت. منیرالسلطنه مادر کامران میرزا نایب‌السلطنه زنی نیکوکار و ثروتمند بود که موقوفات زیادی هم داشت ازجمله چندین مسجد و مدرسه و...
خانه اعیانی قجری
خانه ۲ طبقه‌ای با ۱۰ تا ١٢ اندرونی تزیین شده که از دیگر ویژگی‌های آن مثل بسیاری از خانه‌های اعیانی قجری داشتن شاه‌نشین، پنجره‌های مشبک رنگی، اتاق‌های زمستانه و تابستانه، سقف مرتفع، شومینه‌های دیواری، حوض فیروزه‌ای، آب‌انبار، مطبخ و ایوان است. بخش‌های از این خانه تاریخی به مرور از بین رفته بود تا اینکه شهرداری وقت تهران، تصمیم به تملک این خانه قجری گرفت و کاربری آن به موزه بلندترین خیابان پایتخت تغییر کرد.
بیمارستان نجمیه
نشانی: خیابان حافظ، تقاطع خیابان جمهوری
شماره ثبت ملی: ۹۴۹۴
زمان ثبت اثر: ۱۴ مرداد ۱۳۸۲
وضعیت فعلی بنا: بیمارستان
معرفی:یکی از یادگارهای مادر نخست‌وزیر نامی ایران، ملک‌تاج خانم، ملقب به نجم‌السلطنه، بیمارستان «نجمیه» است که به سبک معماری اواخر دوره قاجار در خیابان حافظ تهران ساخته شده است. این بیمارستان وقفی یکی از نشانه‌های آشکار شخصیت تأثیرگذار این زن نیکوکار است.
بانویی بی‌آلایش
ملک‌تاج خانم فیروز ملقب به «نجم‌السلطنه» در خانواده‌ای اشرافی و از تبار شاهان قاجار به دنیا آمد. پدر او شاهزاده فیروزمیرزا نصرت‌الدوله، پسر عباس‌میرزای ولیعهد(فرمانده سپاه ایران در جنگ‌های ایران و روس) و مادرش هما خانم، دختر بهمن‌میرزا بهاءالدوله، نوه فتحعلی‌شاه بود. روایت است که برخلاف بسیاری از زنان اشراف قاجار، زندگی‌اش ساده و بی‌آلایش بود و تجمل را به‌خود راه نمی‌داد. با انرژی بسیار و ایمان راسخ در اواخر عمر ثروتش را وقف ساختن بیمارستان کرد.
نخستین بیمارستان مدرن تهران
بیمارستان نجمیه، جزو نخستین بیمارستان‌های مدرن و خصوصی تهران و ایران است که در ۱۵آذرماه سال۱۳۰۸ افتتاح شد و کار خود را برای پذیرش مجانی بیماران شروع کرد. البته در مهر سال۱۳۰۹، بار دیگر نجم‌السلطنه موقوفاتی را به بیماران این مرکز و امور دیگر اختصاص داد که رونوشتی از آن در حاشیه سمت راست وقف‌نامه آمده است. نجم‌السلطنه از همان ابتدای کار، نیمی از تخت‌های مریضخانه‌اش را وقف بیماران مستمند کرد.