همشهری - سعیده مرادی: عمارت‌هایی در شهر شلوغ تهران هستند که برخی از آنها مانند مالکان اولیه‌شان معروف هستند و برخی هم کمتر شناخته شده. در این بخش گریزی داشته‌ایم به این افراد و بناها که در دودمان قاجار دستی برآتش فرهنگ و هنر داشتند.
خانه صادق هدایت
نشانی: خیابان سعدی، بالاتراز خیابان منوچهری، ضلع جنوب غربی بیمارستان امیراعلم، خیابان شهید تقوی، پلاک۳
شماره ثبت ملی: ۲۴۹۱
زمان ثبت اثر: ۲۶ آبان‌ماه ۱۳۷۸
وضعیت فعلی بنا: کتابخانه
معرفی: یکی از خانه‌های قاجاری تهران است که صادق هدایت، دوران کودکی و نوجوانی‌اش را در آن گذراند. صاحب اصلی خانه، پدر صادق هدایت یعنی هدایت‌قلی‌خان اعتضادالملک بود.
سرآمد در داستان‌نویسی نوین
صادق هدایت یکی از بزرگ‌ترین و خلاق‌ترین نویسندگان معاصر ایران محسوب می‌شود و او را همراهِ محمدعلی جمال‌زاده، بزرگ علوی و صادق چوبک یکی از پدران داستان‌نویسی نوین ایرانی می‌دانند. او سازنده اصلی ادبیات داستانی، نقد ادبی و نخستین مترجم با قریحه آثار نویسندگان نوآور اروپایی در ایران به شمار می‌رود که به‌عنوان روشنفکری مستقل، خلاق و نوآور نقش مهمی را در تکوین ادبیات داستانی فارسی ایفا کرد.
پاتوق کتاب
خانه صادق هدایت به دستور پدر او یعنی اعتضادالملک ساخته شد و شکل و ساختار بنا به سبک اواخر دوران قاجار برمی‌گردد. معماری خانه و کاشی‌کاری‌های گل‌وبوته روی دیوار حیاط، حس‌وحال گذشته را زنده می‌کند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مدتی، خانه هدایت مهدکودک بچه‌ها بود، اما امروزه خانه صادق هدایت به کتابخانه تبدیل شده و زیرنظر بیمارستان امیر اعلم اداره می‌شود.
خانه مشیرالدوله
نشانی: خیابان منوچهری، بین خیابان‌های لاله‌زار و فردوسی، خیابان پیرنیا
شماره ثبت ملی: ۱۸۹۹
زمان ثبت اثر: ۱۱مرداد ۱۳۷۶
وضعیت فعلی بنا: مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی طب اسلامی و مکمل
معرفی: این بنای نما آجری در زمان قاجاریه ساخته شد و مالک آن حسن پیرنیا یا همان مشیرالدوله از نخست‌وزیران دوران احمدشاه بود.
مؤسس مدرسه
حسن پیرنیا متولد نایین، نویسنده، سیاستمدار، حقوق‌دان، تاریخ‌نگار ایرانی و نخست‌وزیر ایران در اواخر عهد قاجار بود. از او به‌عنوان مؤسس مدرسه علوم سیاسی و از پایه‌گذاران آیین دادرسی کیفری و مدنی ایران نام برده شده و آثار مهمی را همچون نخستین قانون مدون حقوق بین‌المللی به زبان فارسی و نخستین کتاب تاریخ ایران باستان را در ۳ جلد نوشته است. پیرنیا در زندگی خود خدمات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و علمی فراوانی انجام داد.
لوکیشن فیلمبرداری
این عمارت در ۲ طبقه و یک زیرزمین ساخته شده و حیاط فراخی دارد. سفره‌خانه، چایخانه (شربت‌خانه)، کتابخانه قدیمی مرحوم مشیرالدوله، اتاق نشیمن، چند اتاق استراحت و یک انبار بزرگ، بخش‌های تشکیل‌دهنده این عمارت است. طبقه اول خانه مختص ساکنان و طبقه دوم برای پذیرایی از مهمانان بود. دفتر کار مشیرالدوله نیز در سمت راست ساختمان و در طبقه نخست قرار داشت. عمارت مشیرالدوله، در این سال‌ها لوکیشن ضبط بخشی از فیلم‌های هزاردستان، دایی‌جان ناپلئون و... بود.
خانه سعید نفیسی
نشانی: خیابان هدایت، کوچه نفیسی، نزدیک باغ سپه‌سالار
شماره ثبت ملی: -----
زمان ثبت اثر: تیرماه ١٣٩٤
وضعیت فعلی بنا: مسکونی
معرفی: خانه استاد پرآوازه ادبیات ایران ازجمله بناهای ارزشمند تهران به شمار می‌آید که از اواخر دهه۳۰ به مکان تحقیقات استاد سعید نفیسی تبدیل شده است.
استاد منثور و منظوم فارسی
سعید نفیسی، ادیب، روزنامه‌نگار، نویسنده، مترجم زبان‌های یونانی، لاتین، فرانسه، روسی، اردو، پشتو، عربی و... از بنیانگذاران نشر دانشگاهی تهران و جزو نسل اول استادان دانشکده تاریخ دانشگاه تهران بود. تسلط نفیسی بر تاریخ و ادبیات ایران، باعث شده بود تا آثار تازه و پژوهشی پدید آورد و تعداد بسیاری از متن‌های منثور و منظوم فارسی را به شیوه‌ای علمی منتشر کند و از گمنامی بیرون آورد.
خانه‌ای که پاپ به آن جایزه داد
همین‌جا بود که نفیسی از نماینده پاپ برای تألیف کتاب «تاریخ مسیحیت در ایران» جایزه گرفت و به همین دلایل این خانه که اکنون بنیادی برای نشر آثار استاد سعید نفیسی و مکانی برای حفاظت از مدال‌ها و نشان‌های اوست، سال ۱۳۹۴ به‌عنوان خانه یک چهره ملی در فرهنگ و ادب ایران و به درخواست خانواده‌اش به‌عنوان یکی از آثار ارزشمند پایتخت به ثبت ملی رسید.
خانه رهنما
نشانی: خیابان شهید باهنر، میدان تجریش، بن‌بست آهنگ
شماره ثبت ملی: ۹۲۸۱
زمان ثبت اثر: ۷ مرداد ۱۳۸۲
وضعیت فعلی بنا: مسکونی
معرفی: باغی که این خانه قاجاری را محصور کرده هنوز نفس می‌کشد و بر در ورودی‌اش که کتیبه سیمانی نام «رهنما» روی آن حک شده، کنار در خانه دیده می‌شود.
روزنامه‌نگار همه‌فن حریف
زین‌العابدین رهنما، فرزند شیخ علی شیخ‌العراقین و نوه آیت‌الله مازندارنی بود. از او به‌عنوان نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار و پژوهشگر و سیاستمدار و در دهه ۲۰ مدیر مسئول روزنامه ایران و رئیس انجمن قلم ایران یادشده است. رهنما مدتی سفیر ایران در کشورهای عربی و فرانسه بود و آثار زیادی از فرانسه و عربی ترجمه کرده است. مهم‌ترین اثر او ترجمه قرآن به زبان فارسی با حفظ تمام قواعد دستور زبان فارسی در سال ۱۳۴۶ است.
محصور میان آسمانخراش‌ها
خانه با سه ساختمان مجزا و پراکنده در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع جا خوش کرده و فریدون رهنما (شاعر، روزنامه‌نگار و سینماگر اهل ایران) فرزند زین‌العابدین هم اینجا ساکن بود و اکنون در اختیار خانواده رهنماست. در سمت شرق، شمال و جنوب این خانه باغ، آسمانخراش‌هایی دیده می‌شود که حریم بنای تاریخی را زیر پا گذاشته‌اند؛ خانه‌ای که مانند خانه‌های قاجاری تزیینات مقرنس‌کاری نقاشی و آینه‌کاری و گچبری‌های زیبا در دیوارها و سقف‌هایش دیده می‌شود.
خانه پدری جلال‌آل‌احمد
نشانی: خیابان خیام، خیابان شهید کارکن اساسی، پلاک ۷۵
شماره ثبت ملی: ۱۱۲۰۶
زمان ثبت اثر: ۲۵ مهر ۱۳۸۳
وضعیت فعلی بنا: مجموعه فرهنگی، آیینی، پذیرایی
معرفی: خانه پدری جلال‌آل‌احمد، نویسنده پرآوازه کشورمان است که دوران کودکی، نوجوانی و جوانی خود را در آن گذرانده است و به‌عنوان یکی از مکان‌های گردشگری ادبی شهر تهران شناخته می‌شود.
خالق سبک جدید در نثر فارسی
جلال‌آل‌احمد، نویسنده مطرح، منتقد و نظریه‌پرداز سیاسی-اجتماعی، از روشنفکران بزرگ در حیات اجتماعی معاصر ایران محسوب می‌شود که در دهه ۴۰ خورشیدی به اوج شهرت خود رسید. او جزو نویسندگان جریان‌ساز در ادبیات معاصر بود که از طریق ایجاد بحث‌های پردامنه بین نویسندگان معاصر، سبکی جدید در نثر فارسی ایجاد کرد. حدود ۵۰ اثر ادبی از جلال آل احمد به‌جای مانده است.
خانه‌ای که جلال در آن بزرگ شد
قدمت بنا به دوره احمدشاه برمی‌گردد و مرحوم آیت‌الله حاج‌سیداحمد طالقانی (آل احمد) یکی از علمای معروف و متنفذ تهران و پیش‌نماز مساجد پاچنار و لباسچی، از سال ۱۳۱۰ شمسی تا پایان عمر خود در این خانه به سر برده و فرزندانی چون جلال و شمس را در این خانه تربیت کرد. قرار است این خانه پس از مرمت، به‌عنوان یک گالری هنری، آثار هنرمندان معاصر و سنتی را به نمایش بگذارد.
خانه رهاوی
نشانی: خیابان برادران شهید قائدی (هدایت)، کوچه نفیسی، پلاک۳ شماره ثبت ملی: ۱۰۴۱۷
زمان ثبت اثر: ۱ مهر ۱۳۸۲
وضعیت فعلی بنا: نیازمند بازسازی
معرفی: خانه «رهاوی» که از آن به‌عنوان موزه آبگینه دوم نام برده می‌شود، در خیابان هدایت قرار دارد. معماری این خانه، تزیینات آجری و گچبری‌های ویژه‌اش در بنا، باعث شده تا این مکان جایگاه خاصی پیدا کند.
مالک خیر
مالک اولیه بنا شخص ارمنی به نام وسکائیان بوده که طبق وصیت او، بعد از فوتش، این خانه برای کارهای خیریه و مدرسه‌سازی در اختیار کلیسای ارامنه قرار گرفت. بعد از آن به‌دلیل تأمین نیاز مالی به فروش رسید و فردی به نام رهاوی آن را خرید. معماران یکی از ویژگی‌های خاص این خانه را کمربند سنگی نقش «پوتر» دانسته‌اند که در کمتر خانه‌ای دیده می‌شود.
شبیه موزه آبگینه
اواخر دوران قاجار، خانه‌ای در خیابان هدایت ساخته شد که تالارها و اتاق‌هایی با سقف‌های مقرنس‌کاری شده، آینه‌کاری‌های زیبا، گچبری‌ها و نقاشی‌های متفاوتی با ورودی‌های طاقی داشت. آن دوران از این خانه که به موزه آبگینه شباهت زیادی دارد، با توجه به نوع معماری‌اش به‌عنوان خانه اشرافی نام می‌بردند. این خانه از دو ساختمان شمالی و جنوبی ۳طبقه‌ای با ایوان تشکیل می‌شد که ساختمان شمالی بنای اصلی به شمار می‌آمد و به فرم کوشک ساخته شد.
باغ موزه ملک
نشانی: خیابان امام‌خمینی(ره)، باغ ملی
شماره ثبت ملی: ۱۹۴۰
زمان ثبت اثر: ۱۶آذر ۱۳۷۶
وضعیت فعلی بنا: موزه و کتابخانه
معرفی: اکنون جزو ۶ کتابخانه بزرگ کشور است که با موضوع نسخه‌های خطی در ایران شهرت پیدا کرده. این مجموعه فرهنگی ارزشمند اکنون یکی از جاذبه‌های فرهنگی بزرگ پایتخت به شمار می‌آید.
موقوفات شاعر ثروتمند
حاج حسین آقاملک، حافظ قرآن کریم، شاعر و یکی از واقفان بزرگ این مرز و بوم است که کتابخانه و موزه ملی ملک جزو موقوفاتش در تهران است. گستردگی موقوفات او به قدری زیاد است که در تشکیلات آستان قدس رضوی، اداره موقوفات ملک نیز وجود دارد. پدرش حاج محمدکاظم ملک‌التجار و خانواده‌اش اصالتاً تبریزی و مجتهدزاده بودند. حسین ملک املاک و مستغلات زیادی را در تهران و خراسان وقف امور خیریه و عام‌المنفعه کرد و در جایگاه بزرگ‌ترین واقف تاریخ معاصر ایران نشست.
کتابخانه‌ای غنی از نسخ خطی
مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک از سال ۱۲۷۸ خورشیدی که نخستین اندیشه درباره گردآوری کتاب و تشکیل یک کتابخانه به ذهن حاج حسین آقا ملک راه یافت تا امروز که بیش از ۱۲۰ سال از آن روزگار می‌گذرد، دوره‌های مهمی از دگرگونی‌های اساسی را از سر گذرانده است. کتابخانه ابتدا در مشهد بود و سپس به خانه پدری او در بازار بین‌الحرمین تهران منتقل شد تا در اختیار اهل فضل و دانش قرار گیرد. بنای اولیه خانه حاج‌حسین آقا ملک که از پدرش «محمد کاظم» به او رسید قاجاری بود.
خانه شقاقی
نشانی: خیابان سعدی، خیابان برادران شهید قائدی
شماره ثبت ملی: ۲۳۲۲
زمان ثبت اثر: ۲۳ فروردین ۱۳۷۸
وضعیت فعلی بنا: مرکز مطالعات منطقهای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس
معرفی: این خانه متعلق به سلطان و شاهزاده قجری نبوده اما شکوه و عظمتش کمتر از عمارت‌های سلطنتی نیست. با معماری چشمگیرش از هیچ‌کدام از عمارت‌های مجلل و سلطنتی دوران خود، دست‌کم ندارد.
حضرت استاد ارجمند!
مهندس حسین شقاقی سال‌های زیادی را در کشور آلمان زندگی و تحصیل می‌کرد. او اواخر دوران قاجار به ایران بازگشت، تا دوباره در کشور مادری خود زندگی کند. شقاقی مدتی مدیرکل وزارت راه و ساختمان ایران بود. همچنین گفته می‌شود که او در سال ۱۳۳۷ به‌عنوان نخستین استاد اعظم لژ فراماسونری تهران انتخاب شد. به همین‌خاطر به او عنوان حضرت استاد ارجمند را داده بودند.
کوشک تلفیقی
خانه شقاقی در مساحتی حدود هزارو ۶۰۰ مترمربع ساخته شد و در سراسر نمای ساختمان نهایت ظرافت و سلیقه به‌کار رفته و تزیینات نمای ساختمان کوشک به وسیله سنگ‌کاری، گچبری و کاشی‌کاری‌های متعدد انجام شده است. در ساختمان اصلی این عمارت از سبک معماری اروپایی الهام گرفته شده است. اما نشانه‌های معماری ایرانی به‌ویژه در بخش تزیینات بنا به چشم می‌آید. برای همین معماری عمارت را باید تلفیقی از سبک‌های ایرانی و اروپایی دانست.
نظر شما