همشهری- مریم باقرپور: برخی تاجران و بازرگانان هم بناهایی را ساختند و در اختیار عموم گذاشتند. شاهد ادعای نیز اماکنی است که با گذشت بیش از ۲قرن، همچنان استوار در گوشه و کنار پایتخت پابرجاست.
خانه امین‌الضرب
نشانی: خیابان امیرکبیر، نبش خیابان ایران
شماره ثبت ملی: ۱۰۴۱۵
زمان ثبت اثر: سال ۱۳۸۲
وضعیت فعلی بنا: بخشی از آن موزه.
معرفی: نخستین خانه‌ای در تهران است که با برق روشن شد؛ چون امین‌الضرب کسی بود که بعد از سفر به اروپا و آشنایی با صنعت برق موفق به انتقال این صنعت به کشورمان شد.
اولین سرمایه‌گذار صنعتی
حاج‌محمدحسن اصفهانی، یکی از تجار سرشناس ایران بود که دامنه فعالیتش را در زمینه کریستال، الماس، پنبه، چای، قندوشکر، صابون و... از اصفهان به تهران، مسکو، پاریس و لندن گسترش داد. او نخستین سرمایه‌گذار صنعتی در ایران به شمار می‌آمد که معروف به کمپانی امین‌الضرب هم بود. او به ساخت بناها و نهادهای عام‌المنفعه و حجره برای طلاب در اماکن مذهبی نیز علاقه داشت. همچنین زمان مظفرالدین‌شاه، نخستین دستگاه تولید برق را از روسیه خرید و رسما برق را وارد کشور کرد.
پناهگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی
خانه امین‌الضرب که فرمان مشروطه‌خواهان روی پله‌های آن قرائت شد، مدت‌ها پناهگاه سیدجمال‌الدین اسدآبادی بود و او در سفرهایش به تهران در اینجا مهمان امین‌الضرب بود. این خانه ۲طبقه‌ای شامل تالار شاهنشین و ایوان بزرگ رو به حیاط با ستون‌های حجاری شده است. همچنین بخش‌های مختلفی مانند اندرونی، اصطبل، انبار آشپزخانه و کتابخانه داشت. کتابخانه این خانه حدود ۱۱۰۰نسخه خطی و اسناد مهم از زمان قاجار را دربرمی‌گیرد.
خانه نصیرالدوله آصفی
نشانی: خیابان امیرکبیر، کوچه شهید جاویدی، کوچه مدرس
شماره ثبت ملی: ۱۰۸۴۷
زمان ثبت اثر: ۲بهمن۱۳۸۲
وضعیت فعلی بنا: در حال بازسازی
معرفی: خانه نصیرالدوله (آصفی) با همه عناصر معماری و تزیینی دوره قاجار ساخته و روی نقشه حصار صفوی با عنوان باغ وزیر مختار فرانسه مشخص شده و میراث پدر و پسری است.
همسایگی تاجر معروف و مدرس
میرزا عبدالوهاب خان شیرازی آصف‌الدوله (نصیرالدوله) پدر میرزا احمدخان نصیرالدوله بَدِر، از تاجران ثروتمند و منشی دربار در زمان ناصرالدین‌شاه و وزیر مختار سفیر ایران در بلژیک در زمان مظفرالدین شاه بود. میرزا احمدخان در اروپا تحصیل کرد و به زبان‌های خارجی آشنا بود، سال‌ها بعد به خدمت وزارت خارجه درآمد و مدتی مأمور سفارت بلژیک شد. وی در سال۱۳۰۱ قمری ملقب به نصیرالدوله شد.
سکونت۳۰خانوار در یکجا
خانه نصیرالدوله، ۲در دارد. در گذشته از در کوچک تنها به دلایل و روزهای خاص استفاده می‌شد و در بزرگ برای رفت‌وآمد کالسکه‌ها بود. عمارت شاهنشین هم روبه‌روی حیاط با ۲بادگیر بزرگ در اطرافش قرار دارد که انتهای بادگیرها به زیرزمین خانه متصل است و کارکردش خنک کردن هواست. تا نیم‌قرن پیش در این خانه، حدود ۲۰ تا۳۰خانوار در اتاقک‌های کوچک مستأجر بودند و مالک از آنها اجاره می‌گرفت. روبه‌روی بنای اصلی آن سوی حیاط، آب‌انبار بزرگ بود.
خانه معین‌التجار
نشانی: خیابان لاله‌زار، کوچه بوشهری
شماره ثبت ملی: ۳۱۲۷۳
زمان ثبت اثر: سال۱۳۹۲
وضعیت فعلی بنا: در اختیار اداره کل میراث‌فرهنگی
معرفی: روزگاری به معین‌التجار بوشهری تعلق داشت که به‌دلیل خدمات فراوانش در زمینه خلیج‌فارس و حمایت از تولید داخلی به «پدر معنوی خلیج‌فارس» و همچنین «پدر معنوی تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی» معروف بود.
اعجوبه اقتصاد
حاج محمد بوشهری، ملقب به معین‌التجار و مشهور به حاج محمد دهدشتی، در دوره پیش از مشروطه از بازرگان معروف ایران بود. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌هایش تأسیس «کمپانی تجارتی ایران» بود که آن را در بوشهر به ثبت رساند. همچنین در این دوره املاک و مستغلات زیادی در خوزستان داشت. محمد کمره‌ای، او را اعجوبه اقتصادی می‌دانست. تجارت و امور گمرکی از دیگر فعالیت‌های او بود که برای گسترش تجارت خارجی و کسب سرمایه و درآمد بیشتر تلاش کرد.
دفتر شهربانی
ناصرالدین شاه، به‌دلیل لغو قرارداد تنباکو و پرداخت غرامت به کمپانی رژی و تهی بودن خزانه دولت، زمین‌های محدوده لاله‌زار را فروخت که بخش شرقی آن یعنی محدوده سعدی جنوبی و لاله‌زار جنوبی نصیب فردی به‌نام معین‌التجار شد و او عمارتش را در این مکان برای خود و فرزندانش ساخت. این خانه بعدها از وضعیت مسکونی به نظامی تغییر کاربری پیدا کرد و محل ساختمان اداره مبارزه با موادمخدر و سپس شهربانی تهران شد و تا شکل‌گیری نیروی انتظامی، دفتر شهربانی تهران بود.
خانه فاموری
نشانی: خیابان جمهوری، بین خیابان حافظ و ولیعصر(عج)، کوچه گشتاسب
شماره ثبت ملی: ۳۱۵۴۴
زمان ثبت اثر: سال ۱۳۸۷
وضعیت فعلی بنا: مجموعه فرهنگی و کافه
معرفی: در کنار شلوغی‌های بازار موبایل خیابان جمهوری، مجموعه‌ای زیبا و رنگارنگ از دوره قاجار دیده می‌شود که می‌توان در آن از هیاهوی تهران فاصله گرفت و از فضای جذاب و دیدنی خانه فاموری لذت برد.
یادگار تاجر منسوجات
عبدالله مقدم، از تاجران تولید منسوجات و مدیر کارخانه مقدم، از مالکان اولیه خانه فاموری در دوره قاجار بود. او کارش را از شاگردی در قزوین شروع کرد و سپس به تهران آمد و در کار قماش (البسه و پارچه) فعالیت کرد. در کمترین زمان تعداد شرکت‌های مقدم به بیش از ۲۵واحد رسید. او سال‌ها بعد شرکت ریسندگی و بافندگی ممتاز ایران را با کمک شرکا در جاده تهران - شهرری دایر کرد و خانه فاموری فعلی را برای دفتر کار خود خرید.
سفر به تهران قدیم
این خانه بعدها در اختیار زهرا فاموری قرار گرفت و سال۱۳۸۷ آن را بازسازی کرد. حالا این خانه به‌عنوان مرکز فرهنگی هنری با امکان اقامت و پذیرایی فعالیت می‌کند. البته این روزها خانه فاموری به «کافه فاموری» معروف است. با ورود به آن، همچنان صندلی‌های قدیمی با گلدان‌های شمعدانی آویزان شده از سقف بسیار دیدنی هستند. می‌توانید در این محیط بنشینید و با خیال‌پردازی به تهران قدیم سفر کنید.