همشهری-مهدیه تقوی‌راد: در لابه‌لای این تجربه‌ها، بازدید از آثار تاریخی رجال سیاسی و نظامی عصر قاجار را از دست ندهید؛ بناهایی که نظیرشان در کمتر جایی پیدا می‌شود. هرکدام از این عمارت‌ها میراث‌دار ماجراهای جذاب و گویی روایتگر تاریخ هستند.
خانه کوچه دبیرالملک
نشانی: میدان بهارستان، پایین‌تر از چهارراه سرچشمه، کوچه قوام‌الحضور، خیابان جاویدی، کوچه فخرالملک
شماره ثبت ملی: ۱۱۶۸۸
زمان ثبت اثر: ۲۴ اسفند ۱۳۸۳
وضعیت فعلی بنا: خانه بازی کودکان
معرفی:خانه کوچه دبیرالملک در محله عودلاجان، بنایی است با معماری اروپایی و به‌غایت چشم‌نواز که در دوران قاجار محل سکونت میرزا محمدحسین‌خان فراهانی معروف به دبیرالملک بود.
خانه منشی امیرکبیر
میرزا محمدحسین‌خان فراهانی پس از آنکه ۴ سال منشی امیرکبیر بود، مدتی وزیر داخله و حاکم اراک شد. دبیرالملک، در دستگاه حکومت قاجار در دوره‌ای نیز به‌عنوان مسئول رسیدگی به آستان قدس رضوی مشغول به فعالیت بود. پس از اینکه دبیرالملک، عمارت خود را در این محله بنا کرد، نام کوچه، به کوچه میرزا نصیرالدوله‌خان دبیرالملک تغییر یافت. او پس از نوشتن رساله‌ای انتقادی در سال ۱۲۷۸ درباره اصلاح حکومت، مورد بی‌مهری شاه قاجار قرار گرفت.
معماری اروپایی در عودلاجان
در ساخت این خانه نیز مانند بسیاری از بناهای آن دوره از معماری اروپایی الهام گرفته شده است. بنای اصلی خانه، راه‌پله‌هایی از ۲ سمت دارد که بازدیدکنندگان را به ورودی ساختمان می‌رساند. معماری خانه دبیرالملک هم مانند پنجره‌ها و پلکان ورودی ساختمان کاملا متقارن است؛ حتی گچبری‌ها و تزئینات داخلی ساختمان هم متقارن ساخته شده‌اند. این خانه، پیش از بازسازی لوکیشن بخشی از سریال «روزگار قریب» بود.
سرای کاظمی
نشانی: خیابان ۱۵ خرداد، محله قدیمی امامزاده یحیی(ع)، کوچه ابوالقاسم شیرازی
شماره ثبت ملی: ۳۰۳۰
زمان ثبت اثر: ۳ بهمن ۱۳۷۹
وضعیت فعلی بنا: خانه موزه تهران قدیم
معرفی: به سبک معماری دوران اواسط قاجار و شبیه خانه‌های سنتی آن زمان ساخته شده است. تزئینات بیرونی، نمای آجری زیبا، پنجره‌های اورسی و بادگیرهایی که به سبک خانه‌های یزد است.
مستوفیان دربار ناصرالدین شاه
متعلق به سیداحمدخان کاظمی پسر میرزا هدایت‌الله‌خان مستوفی است که در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه و پس از آن جزو درباریان به‌حساب می‌آمد. خانواده کاظمی اصالتا اهل تفرش بودند و در دربار ناصرالدین‌شاه مستوفی‌گری اصطبل شاهی و همه دواب را به‌عهده داشت، به همین‌خاطر در اواخر عمر لقب وزیر دواب را گرفت. علاوه بر این خانه از کاظمی‌ها یک مسجد و مدرسه هم به یادگار مانده که در شهرری قرار دارد.
شاه‌نشینی در مرکز شهر
خانه کاظمی با مساحتی حدود ۲ هزار مترمربع، بخش‌های مختلفی مانند، بیرونی، اندرونی، مطبخ، آب‌انبار و اصطبل دارد. رختشویخانه یکی دیگر از امکاناتش است. آنچه امروزه از عمارت کاظمی یا خانه کاظمی به جای مانده است، بخش شاه‌نشین آن است که شامل یک طبقه زیرزمین، یک طبقه بالا و ۲ حیاط در قسمت شمالی و جنوبی بناست. نقش‌بندی پنجره‌ها و درهای اورسی با شیشه‌های رنگی از زیباترین تزئینات داخلی عمارت کاظمی است.
خانه ملیجک
نشانی: خیابان سعدی جنوبی، پایین‌تر از چهارراه استقلال، کوچه بانک ملت، باشگاه بانک ملت
شماره ثبت ملی: ۱۱۲۱۱
زمان ثبت اثر: ۲۵ مهر ۱۳۸۳
وضعیت فعلی بنا: باشگاه مشتریان بانک ملت
معرفی: در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار متعلق به شخصی به‌نام میرزا حسن‌خان سپهسالار بود و چون وارثی در این دنیا نداشت، این عمارت زیبا را به شاه قاجار واگذار کرد و در نهایت هم شاه آن را به ملیجکش بخشید.
ملیجک دوست‌داشتنی
ملیجک یا غلامعلی‌خان عزیزالسلطان، پسربرادرزن ناصرالدین‌شاه بود. امینه اقدس گروسی، همسر نور چشمی ناصرالدین شاه که بچه‌دار نمی‌شد، غلامعلی فرزند برادرش را نزد خود نگه‌می‌داشت. مقام ملیجک ثانی تا جایی بود که درباریان برای کسب مقام و منصب با پرداختن رشوه به امینه اقدس یا خود ملیجک از آنها می‌خواستند تا نزد ناصرالدین‌شاه بخواهد آنها را به فلان منصب بگمارد.
کاخ ثانی
این بنا نیز مانند تمام خانه‌های قجری یک عمارت ۲ طبقه با ستون‌های افراشته حجاری شده دارد که روی ایوانی قرار گرفته‌اند که با ۲ دستگاه پله که به‌صورت مورب با یکدیگر هستند و به اندرونی راه می‌یابد. ارسی‌های چوبی بسیار زیبا و آیینه‌کاری‌های زیبا در اندرونی به همان کیفیت آیینه‌کاری‌های تالار آیینه در کاخ گلستان است و از این‌رو به کاخ ثانی نیز شهرت دارد.
عمارت عین‌الدوله
نشانی: پاسداران، میدان هروی، خیابان وفامنش، خیابان جمالی، شماره ۱۷
شماره ثبت ملی: ۲۰۴۲
زمان ثبت اثر: ۴ تیر ۱۳۷۷
وضعیت فعلی بنا: نگارخانه برگ
معرفی: در ۱۱ هزار و ۹۰۰ مترمربع ساخته شد و محل اقامت ییلاقی عین‌الدوله، وزیر ۳ دوره حساس تاریخی در دوره قاجار بود و سپس به محل سکونت خانواده هروی بصیرالدوله تبدیل شد.
صدراعظم ناکام
سلطان عبدالمجید میرزا عین‌الدوله، نوه فتحعلی‌شاه قاجار بود که اگرچه به صدراعظمی تهران برگزیده شد اما پس از آنکه جنبش‌های آزادی خواهی مردم را به‌شدت سرکوب کرد، از کار برکنار شد. او در کابینه‌های علاءالسلطنه و مستوفی الممالک، وزیر داخله بود و بار دیگر در زمان احمدشاه به صدراعظمی انتخاب شد و در نوبت سوم، قوی‌ترین کابینه را در طول تاریخ مشروطیت تشکیل داد و به‌شدت با مشروطه مخالفت کرد.
معماری قرینه
هنگام ورود به باغ ابتدا زیبایی چشمگیر نمای عمارت باعث جلب توجه می‌شود. سپس ایوانی با سقف بلند و ستون‌هایی که به زیبایی و با فاصله در کنار هم قرار گرفته‌اند؛ نظر شما را به‌خود جلب می‌کنند. کاشت سبزه‌ها و درختان زیبا، درهای چوبی با شیشه‌هایی رنگی، نرده‌های فرفورژه به شکل نیلوفر آبی؛ همگی جزو طراحی بسیار زیبای نمای ایوان‌ها هستند. طبقه همکف عمارت، شاه‌نشین محسوب می‌شد.
خانه امیربهادر
نشانی:خیابان ولیعصر(عج)، پایین‌تر از میدان منیریه، پل امیربهادر
شماره ثبت ملی: ۴۴۱۱
زمان ثبت اثر: ۵ آذر ۱۳۸۰
وضعیت فعلی بنا: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
معرفی: حدود ۲۰۰ سال عمر کرده و متعلق به حسین پاشازاده معروف به امیربهادر، وزیر جنگ مظفرالدین‌شاه است. بعدها شرکت دخانیات ایران خانه را از وراث خرید. در آخر هم انجمن مفاخر و آثار فرهنگی ایران خانه را خرید و بازسازی کرد.
سردار جنگ
حسین پاشاخان معروف به امیربهادراز امیران و درباریان دوره مظفرالدین‌شاه و محمدعلی‌شاه قاجار و یکی از سرشناس‌ترین طرفداران استبداد بود. امیربهادر به‌دلیل علاقه به سلطنت جزو مخالفان مشروطیت بود. در واقع تحصن روحانیون و تجار در حرم حضرت عبدالعظیم(ع)، از طرف مظفرالدین‌شاه و عین‌الدوله صدراعظم مأمور مذاکره با متحصنین شد که در این کار توفیقی نیافت و در بازگشت به تهران مخالفت خود را با مشروطه و مشروطه‌خواهان علنی کرد.
یادگاری از کمال‌الملک
این خانه شامل ۲ عمارت کوچک و بزرگ در ضلع‌های جنوبی و شمالی است. عمارت شمالی ۲ طبقه دارد. طبقه زیرین حوضخانه و طبقه بالایی هم شامل چند اتاق و تالار با تزئینات آینه‌کاری، مقرنس‌کاری، ارسی‌های رنگی، نقاشی‌ها و تابلوهایی از افراد معروف دربار و هنرمندان آن زمان است. بیشتر این نقاشی‌ها توسط کمال‌الملک و آذر صدیقی کشیده شده‌اند. عمارت جنوبی هم شامل کتابخانه و گلخانه است.
خانه قوام‌الدوله
نشانی: سرچشمه، خیابان امیرکبیر، کوچه میرزا محمود وزیر (علیرضا جاویدی)، پلاک ۱۰۷
شماره ثبت ملی: ۲۰۲۴
زمان ثبت اثر: آذر ۱۳۷۷
وضعیت فعلی بنا:دفتر ایکوموس در ایران(سازمان نگهداری و پاسداری از اماکن میراث فرهنگی در سراسر جهان)
معرفی: با ۱۲ هزار مترمربع وسعت متعلق به میرزا محمدخان قوام‌الدوله بود که وراث بعدی، تقسیمات و تغییراتی در آن انجام دادند و قسمتی از عمارت در کوچه میرزامحمود هم به‌دلیل تعریض کوچه از بین رفت.
امضاکننده معاهده صلح
میرزا محمدتقی قوام‌الدوله آشتیانی از رجال دوره قاجار و نوه میرزا محسن آشتیانی، مالک قدرتمند آشتیان در عصر کریم خان‌زند بود. میرزا تقی‌خان خدمت خود را در دربار فتحعلی‌شاه آغاز کرد. او پس از پیروزی ایران بر عثمانی در جنگی که به سال ۱۲۰۰ خورشیدی روی داد، برای عقد معاهده صلح به ارزنه‌الروم (ارزروم) رفت و چندی بعد به لقب قوام‌الدوله مفتخر شد و به وزارت کرمانشاه و فارس رسید و اندکی بعد درگذشت.
اتاق هفت دری
به‌صورت مثلثی بین کوچه‌های میرزا محمود وزیر، محدث و وزیری محصور و ورودی این مجموعه از کوچه محدث فعلی بود. کوچه سرای وثوق‌الدوله (محدث) به‌نام عصمت‌السلطنه (همسر محمد قوام‌الدوله) معروف بوده و فضای سبز و پارک فعلی موجود نیز، در آن زمان به‌عنوان کالسکه‌خانه استفاده می‌شد، وجود اتاق هفت‌دری ازجمله مهم‌ترین عوامل زیبایی این خانه است. در خانه قوام‌الدوله، ۲ بادگیر وجود دارد که علاوه بر تهویه هوا و خنک کردن خانه، نقش تزئینی داشت.
خانه اتحادیه
نشانی: خیابان لاله‌زار، بن‌بست اتحادیه
شماره ثبت ملی:۱۲۰۵۷
زمان ثبت اثر: ۱۲ تیر ۱۳۸۴
وضعیت فعلی بنا: خانه طهران
معرفی: این خانه باغ متعلق به امین‌السلطان، صدراعظم دوره ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌شاه و محمدعلی‌شاه قاجار بود که پس از کشته شدن او، توسط حاج رحیم اتحادیه خریداری شد.
صدراعظم بی‌کفایت
میرزا علی‌اصغرخان اتابک، ملقب به امین‌السلطان نزدیک به ربع قرن، در سمت‌های وزیری، وزیراعظمی و صدراعظمی مشغول به‌کار بود. واگذاری امتیازات فراوان ازجمله استخراج معادن قراچه‌داغ آذربایجان، تأسیس بانک استقراضی به روس‌ها و امتیازات بانک شاهنشاهی، بهره‌برداری از تمام معادن ایران، امتیاز انحصاری خرید و فروش تنباکو، کشتیرانی در حوزه سفلای رود به کشورهای انگلیس و روسیه برخی از اقدامات او بود. صدراعظم بعد از زمان مشروطیت برای یک دوره تقریبا ۵ماه نخست‌وزیر محمدعلی‌شاه بود.
لوکیشن سریال دایی‌جان ناپلئون
خانه اتحادیه مجموعه‌ای از چندین عمارت و بناست که در زمینی به وسعت ۸۷۱۰ مترمربع ساخته شد. عمارت‌های این مجموعه شامل خانه حاج رحیم اتحادیه، خانه اسماعیل، خانه فرخ‌اعظم، خانه مسعود و خانه عبدالحسین است. سال ۱۳۵۴ ناصر تقوایی برای فیلمبرداری سریال دایی‌جان ناپلئون این خانه را انتخاب کرد. این سریال در قسمت بیرونی، اندرونی، خانه اربابی، حوضخانه و چند بخش دیگر فیلمبرداری شد.
عمارت مخبرالسلطنه
نشانی: خیابان شهید کلاهدوز (دولت)، خیابان نعمتی، پلاک ۳۷۸
شماره ثبت ملی: ۱۱۲۰۰
زمان ثبت اثر: ۲۵ مهر ۱۳۸۳
وضعیت فعلی بنا: خانه شاعران ایران
معرفی: قدمت ساخت عمارت به اواخر دوره قاجار برمی‌گردد اما این محدوده پیش‌تر به‌عنوان باغ میان مردم معروف بوده تا اینکه مهدی‌قلی‌خان هدایت آن را صاحب شده است.
سیاستمدار همه فن حریف
مهدی قلی‌خان هدایت مشهور به مخبرالسلطنه از رجال اواخر عصر قاجار بود. او ۵ دهه در عرصه سیاست ایران حضور داشت و در دوره ۵ پادشاه به سیاست‌ورزی مشغول بود و مناصب سیاسی مهمی همچون حکومت آذربایجان و فارس، نمایندگی مجلس در صدر مشروطه، وزارت علوم، وزارت فواید عامه، وزارت عدلیه، ریاست دیوان تمیز (دیوان عالی کشور) و نخست‌وزیری را داشت.
استوار بر ۷ ستون
باغ این عمارت با حوضچه‌ها و پلکان‌های زیبا تزئین شده و درختان کهنسال زیبا نیز شکوه و ابهت خاصی به باغ بخشیده‌اند. یک حوض ۱۶ ضلعی ستاره شکل بسیار زیبا در باغ وجود دارد که ۳ حوض کوچک‌تر اطراف آن را احاطه کرده‌اند. بالکنی در جلوی ساختمان در طبقه دوم وجود دارد که به این حوض مشرف است. عمارت بر ۷ جفت ستون استوار است. بالکن هم در طبقه دوم وجود دارد که با درهای چوبی از داخل ساختمان می‌توان به آن راه پیدا کرد.