همشهری آنلاین – آرش نهاوندی: فلیس جکا محقق برجسته روانپزشکی تغذیه است، او همچنین مدیر مرکز غذا و وضعیت روحی و روانی دانشگاه دیکین استرالیا و رئیس انجمن بین المللی تحقیقات روانپزشکی تغذیه است. او در مورد دانسته‌ها و کشفیات خود در مورد ارتباط بین غذاهای فوق فرآوری شده و سلامت مغز با «آبزرور» گفت و گویی انجام داده است (آبزهفته نامه معتبر و بسیار قدیمی که از سال ۱۹۹۳ به تملک روزنامه گاردین درآمد). فلیس جکا در بخشی از این گفت‌وگو به این نکته اشاره کرده که غذاهای فوق فرآوری شده، حتی وقتی روی بسته آن‌ها نوشته که این ویتامین یا ویتامین‌ها را دارد، یا مواد معدنی اضافه دارد، یا پروتئین کافی دارد، مغز یا میکروب‌های روده شما آن را به عنوان «غذای کامل» پردازش نمی کنند.
تصور غالب ما این است که غذا از دهان به پایین روی ما تأثیر می گذارد. حال چرا تاثیر آن بر مغز را باید مورد تحقیق قرار دهیم؟
فلیس جکا: میکروبیوم روده ما تقریبا بر هر جنبه‌ای از سلامتی از جمله بر متابولیسم، گلوکز خون و وزن بدن ما تاثیرگذار است. با تغییر رژیم غذایی روده نیز در تجزیه تریپتوفان (اسید آمینه‌ای که در بسیاری از پروتئین‌ها وجود دارد و به عنوان یک فاکتور رشد شناخته شده است) تغییر روش می‌دهد که این تغییر بر نحوه روشن و خاموش شدن ژن‌ها و میزان ترشح سروتونین در مغز ما تأثیر می‌گذارد. واکنش به استرس را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نیز به نوبه خود بر نحوه عملکرد میتوکندری‌های )تولیدکننده انرژی( در سلول‌های ما و بر سیستم ایمنی بدن ما تأثیر بسیار عمیقی می‌گذارد. بنابراین، اگر شروع به فکر کردن در مورد همه آن چیزها کنید، که همه آن‌ها به شدت در سلامت ذهن و مغز نقش دارند، و اینکه رژیم غذایی یک عامل کلیدی است که بر میکروب‌های روده تأثیر می‌گذارد، می‌توانید ببینید که چرا باید در مورد آنچه می‌خوریم و آنچه نمی‌خوریم در رابطه با سلامت روان و مغزمان فکر کنیم.
غذاهای فوق فرآوری شده نقش غیرعادی خاصی در این امر ایفا می کنند؟
فلیس جکا: این سوالی است که علم هنوز همه پاسخ‌های آن را ندارد. در گذشته تحقیقاتی انجام شده که نتایج آن به ما می‌گوید وقتی یک رژیم غذایی ناسالم به جوانانی که معمولا یک رژیم غذایی نسبتا سالم می‌خورند به مدت یک هفته داده می‌شود، می‌توانیم شاهد اختلالاتی در عملکردهای شناختی هیپوکامپ (هیپوکامپ بخشِ مهمی از مغز است که در یادگیری و حافظه نقش کلیدی ایفا می‌کند و به آن قلب مغز نیز می‌گویند ) باشیم. ما و دیگران نشان داده‌ایم که افرادی که رژیم غذایی مضری دارند، هیپوکامپ کوچکتری دارند و افرادی که رژیم غذایی سالم‌تری دارند، هیپوکامپ بزرگ‌تری دارند. هیپوکامپ تنها ناحیه ای از مغز است که می‌تواند رشد کرده و کوچک شود. به عنوان مثال، افراد مبتلا به بیماری افسردگی شدید به طور متوسط هیپوکامپ کوچکتری دارند. اما وقتی دیگر افسرده نباشند، هیپوکامپ آن‌ها دوباره رشد می کند.
پس هیوکامپ نقش اساسی در سلامت روان دارد؟
فلیس جکا: هیپوکامپ در سلامت روان بسیار مهم است. ما می‌دانیم که در مطالعات حیوانی، اگر محققان پروتئین‌هایی را که به رشد هیپوکامپ کمک می‌کنند مسدود کنند، داروهای ضد افسردگی کار نمی‌کنند. و سپس، البته، هیپوکامپ برای جنبه‌های مختلف یادگیری و حافظه بسیار مهم است. برای مثال، برای بچه‌ها در مدرسه بسیار مهم است، در حالی که هر یک از ما که می‌خواهیم مغز خود را حفظ کنیم و با افزایش سن دچار زوال شناختی نشویم، می‌خواهیم هر کاری که می‌توانیم انجام دهیم تا هیپوکامپ خود را زیبا، چاق و سالم نگه داریم.
چرا غذاهای فوق فرآوری شده مغز ما را مختل می کنند؟
فلیس جکا: ما به تازگی یک مطالعه بسیار جالب انجام دادیم که در آن غذای فوق فرآوری شده را با نسخه کامل یک رژیم غذایی کم کالری آزمایش کردیم و تأثیر آن را بر میکروبیوم روده بررسی کردیم. آنچه ما به آن رسیده‌ایم این است که با غذاهای فوق فرآوری شده، حتی وقتی روی بسته آن‌ها نوشته که این ویتامین یا ویتامین‌ها را دارد، یا مواد معدنی اضافه دارد، یا پروتئین کافی دارد، مغز یا میکروب‌های روده شما آن را به عنوان «غذای کامل» پردازش نمی‌کنند. ما فقط به علم بیشتری نیاز داریم تا این را به طور قطعی نشان دهیم.
تولید کنندگان مواد غذایی اغلب ادعا می کنند که غذاهای فوق فرآوری شده می‌توانند برای فیبر و ویتامین‌هایشان مفید باشند. آیا این تصور همچنان وجود دارد؟
فلیس جکا: من فکر می کنم که ارائه تصویری بزرگ‌تر از غذاهای فوق فرآوری شده در اینجا بسیار مهم است. سیستم غذایی صنعتی عامل اصلی بیماری و مرگ زودرس در سراسر جهان و علت اصلی از دست دادن تنوع زیستی است. گزارش مواد غذایی سازمان ملل در سال ۲۰۲۱ نشان داد که سیستم غذایی صنعتی جهانی ما سالانه حدود ۲۰ تریلیون دلار در بخش بهداشت و درمان هزینه به جای می‌گذارد. حدود ۱۱ تریلیون دلار از این میزان در تأثیر بر سلامت انسان مانند بیماری قلبی، فشار خون بالا و سرطان هزینه می‌شود. و حدود ۷ تریلیون دلار آن در بخش محیط زیست صرف می‌شود.
بنابراین باید مصرف غذاهای فوق فرآوری شده را تا جایی که می توانیم کاهش دهیم؟
فلیس جکا: در تئوری بله اما مساله واقعی این است که برای بسیاری از مردم این گزینه وجود ندارند، زیرا در اغلب موارد غذاهای فوق فرآوری شده ارزان‌ترین هستند. این یک شکست سیاست دولتی است نه چیزی بیشتر و نه چیزی کمتر. در بریتانیا، مانند استرالیا، وقتی برای بنزین زدن به پمپ بنزین می‌روید، ردیف به ردیف غذاهای فوق‌العاده فرآوری‌شده، نوشیدنی‌های شیرین‌شده با شکر، و هر نوع چیپس و آب نبات چوبی و نوشابه‌ای را می‌بینید. با توجه به اینکه آن غذاها واقعا به شدت با سیستم‌های پاداش مغز تعامل دارند، اگر هر روز وقتی در خیابان، در سوپرمارکت یا در پمپ بنزینی در حال پر کردن باک خود هستید، مدام این خوراک‌ها را در جلوی چشم خود می‌دهید. و این وضعیت را برای اینکه انتخاب‌های سالمی داشته باشید، دشوار می‌کند.
بیشتر بخوانید: