همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: طبق آمارهای رسمی ۱۵ درصد از افراد بالای ۶۰ سال درگیرِ حداقل یکی از اختلالات روانی هستند و از این تعداد فقط ۲ نفر از هر ۳ نفر تحت درمان قرار می‌گیرند. بقیه یا از اختلال خود خبر ندارند، یا به روی خود نمی‌آورند و آن را تحمل می‌کنند، یا در شأن خود و مناسب سن خود نمی‌دانند که به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنند.
عواملی مانند افزایش سن و حس پیری و ناتوانی، از دست دادن استقلال، کم شدن فعالیت بدنی، تنهایی، داشتن چند بیماری جسمی و استفاده از داروهای مختلف در بروز و تشدید اختلالات روانی سالمندان نقش دارند.
طبق آمارهای موجود، «افسردگی» و «اختلال اضطراب» از شایع‌ترین اختلالات روانی در بزرگسالان ازجمله سالمندان هستند. «اختلالات خواب» نیز یکی از مسائل مبتلابهِ بسیاری از سالمندان است که به گفته متخصصان، منشأ آن را اغلب می‌توان در همان افسردگی و اضطراب یا در مصرف داروهایی جستجو کرد که اغلب سالمندان در طول شبانه‌روز مصرف می‌کنند.
شایع‌ترین اختلالات روانی در افراد سالمند
دکتر رضا فدای وطن، دکترای تخصصی سالمندشناسی و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران در رشته سلامت سالمندی در گفتگو با همشهری‌آنلاین با اشاره به این که افسردگی، شایع‌ترین بیماری قرن ما در کل دنیا و در همه گروه‌های سنی است، می‌گوید: در سالمندان هم بزرگ‌ترین اختلال، افسردگی و متعاقب آن اضطراب، اختلالات حافظه و توجه و اختلالات خواب هستند. این اختلالات می‌توانند به عنوان نتیجه‌ای از عوامل فیزیولوژیک و اجتماعی در طول زندگی سالمندان ظاهر شوند.
به گفته این استاد دانشگاه، سالمندان به دلیل میزان آسیب‌پذیری بالا، هرچقدر سن‌شان بالاتر می‌رود، هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی شکننده‌تر می‌شوند. مشکلات جسمی و روحی سالمندان اگر مورد توجه قرار نگیرد، آسیب‌هایش بیشتر از یک جوان خواهد بود. پس اطرافیان باید مراقب باشند.
این استاد دانشگاه درباره آمار ۱۵ درصدی اختلالات روانی سالمندان می‌گوید: از نظر من که تجربه‌ی کار با سالمندان را دارم، واقعیت‌ها درباره مشکلات روحی و روانی این گروه بیشتر از آماری است که داده می‌شود. آمارهای موجود مثل نوک کوه یخ است.
دکتر فدای وطن می‌گوید: دلیلش هم این است که خیلی از سالمندان برای درمان مشکلات روحی و روانی خود به روانشناس و روانپزشک مراجعه نمی‌کنند. یا کسر شأن خود می‌دانند، یا خجالت می‌کشند، یا می‌گویند مگر ما روانی و دیوانه‌ایم که پیش روانپزشک برویم؟ گاهی هم اطرافیان به دلایل مختلف کوتاهی می‌کنند و برای تامین بهداشت روانی فرد سالمند اقدام نمی‌کنند. متاسفانه بیماری‌های اعصاب و روان در خیلی از موارد نادیده گرفته می‌شود.
دکتر فدای وطن تاکید می‌کند: آمار ابتلا به مشکلات روانی در میان غیرسالمندان هم در ایران بالا است. بعد چطور ممکن است که این آمار در سالمندان که به دلایل مختلف باید بیشتر باشد، کم باشد؟ علتش فقط و فقط عدم مراجعه سالمندان به روانشناس و روانپزشک است.
خیلی از اطرافیان، گوشه‌گیری سالمندان را طبیعی می‌دانند!
استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران در رشته سلامت سالمندی به این نکته مهم اشاره می‌کند که خیلی از اطرافیان، اولویت اول را به سالمندان خود نمی‌دهند و مشکلات روحی او را طبیعی می‌دانند و رسیدگی به کار سالمند، اولویت آخرشان است. گاهی هم به دلیل ناآگاهی توجه نمی‌کنند و تصور می‌کنند کم‌حرف شدن سالمندشان طبیعی است.
او ادامه می‌دهد: اینها اگر برای فرزندشان مشکلی پیش بیاید و مثلا گوشه‌گیر و کم‌حرف بشود، فورا او را نزد مشاور، روانشناس یا روانپزشک می‌برند اما اگر برای سالمندشان چنین اتفاقی رخ دهد، اصلا به فکرشان نمی‌رسد که ممکن است او هم دچار اختلالی روانی شده باشد. خیلی از خانواده‌ها این آگاهی و علم را ندارند که سالمند هم نیاز به سلامت روان دارد و اصلا هم طبیعی نیست که کم‌حرف، گوشه‌گیر یا غمگین باشد. آن هم صرفا به این دلیل که سنش بالا است.
این استاد دانشگاه تاکید می‌کند: علاوه بر این که خود فرد سالمند باید حواسش به علائم روانی‌اش باشد، اطرافیان او هم باید آگاهی لازم نسبت به سلامت روان سالمندان را کسب کنند و علائم افسردگی، گوشه‌گیری و دیگر مشکلات روحی و روانی را نادیده نگیرند و مهم تلقی کنند. حتی بیشتر از توجه به فرزندان خود.
چگونه می‌توان به سالمندان افسرده کمک کرد؟
دکتر مطهره شریفی، روانشناس و مشاور هم به همشهری‌آنلاین می‌گوید: در کشور ما افراد بالای ۶۵ سال به عنوان سالمند معرفی می‌شوند و بنابراین وقتی از اختلالات روانی سالمندان صحبت می‌کنیم، منظور سنین بالاتر از ۶۵ سال است. البته افزایش ریسک اختلالاتی مثل اختلالات حافظه با پیشرفت سنی مرتبط است و در سنین خیلی بالاتر مثلا حول و حوش ۸۰ سالگی خود را نشان می‌دهد.
این روانشناس در پاسخ به این سوال که آیا تامین سلامت روان سالمندان راهکاری دارد، توضیح می‌دهد: تامین سلامت روان در هر سنی راهکار دارد و در سنین سالمندی اتفاقا بیشتر و جدی‌تر باید دنبال راهکار برای سلامت روان بود.
دکتر شریفی به مهم‌ترین راهکارها برای تامین سلامت روان سالمندان اشاره می‌کند:
فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم و روتین می‌تواند به بهبود حالت روحی و کاهش افسردگی در این گروه کمک کند.
فعالیت‌های اجتماعی: حضور در فعالیت‌های اجتماعی و ارتباط با دیگران می‌تواند حال روحی و روانی فرد سالمند را بهتر کند.
تغذیه سالم: رعایت یک رژیم غذایی سالم می‌تواند به بهبود حالت روحی و روانی فرد سالمند کمک کند.
فعالیت ذهنی: حل مسائل، بازی‌های ذهنی، یادگیری یک چیز جدید مثل یک هنر و مشارکت در فعالیت‌های فکری می‌تواند ذهن را تحریک و از بروز اختلال حافظه جلوگیری کند.
حمایت روان‌شناسی: مشاوره گرفتن از روانشناس یا حتی اطرافیان می‌تواند به مدیریت استرس، افسردگی و اضطراب فرد سالمند کمک کند.
مراقبت پزشکی: مراجعه به پزشک برای بررسی فیزیکی و مشکلات پزشکی می‌تواند در تشخیص و درمان مشکلات بهبود سلامت روانی کمک‌کننده باشد.
به گفته این روانشناس، ترکیبی از این اقدامات می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی روانی سالمندان کمک کند و در برخی موارد، از پیشرفت و حتی بروز افسردگی و مشکلات روانی جلوگیری کند.
با اختلال خواب سالمندان چه کنیم؟
اختلال خواب سالمندان، یکی از مهم‌ترین مشکلات طیف گسترده این گروه است که خود می‌تواند به بروز یا تشدید افسردگی کمک کند. یکی از دلایل اختلالات خواب در دوره سالمندی، مصرف داروهای مختلف است.
دکتر شریفی در پاسخ به این سوال که اختلال خواب سالمندان را با توجه به مصرف داروهای مختلف در این سنین چگونه می‌توان حل کرد، می‌گوید: برای برطرف کردن اختلال خواب در سالمندان می‌توان یک سری اقدامات را انجام داد اما درنهایت اگر این اقدامات جوابگو نبود، بهتر است فرد از پزشک متخصص خود یا یک روانشناس کمک و مشورت بگیرد. بعضی از این اقدامات اینها هستند؛
داشتن خواب منظم و به‌موقع: ایجاد یک روال خواب منظم؛ یعنی نظم در ساعت خوابیدن و بیدار شدن می‌تواند کمک‌کننده باشد.
محدود کردن مصرف مواد محرک: محدود کردن مصرف چای، قهوه و دیگر مواد محرک در ساعات بعدازظهر و شب می‌تواند تأثیرگذار باشد.
انجام اقدامات آرامش‌بخش قبل از خواب: فعالیت‌های آرامش‌بخش مانند خواندن یک کتاب، گوش دادن به موسیقی آرامش بخش یا انجام تمرینات تنفسی می‌توانند خواب را تسهیل کنند.
کاربرد تکنیک‌های مدیریت استرس: تکنیک‌های مدیریت استرس مثل یوگا می‌توانند به کاهش استرس و بهبود خواب کمک کنند.
بررسی داروها: اگر داروها احتمال ایجاد اختلال خواب دارند، مشاوره با پزشک درباره اصلاح یا جایگزینی داروها ممکن است مفید باشد.
فعالیت‌های ورزشی منظم: ورزش منظم در طول روز می‌تواند تا حدی به بهبود کیفیت خواب شبانه کمک کند.
مناسب‌سازی محیط خواب: اطمینان از تاریکی، سکوت و دمای مناسب در اتاق خواب می‌تواند در کیفیت خواب مؤثر باشد.
دکتر شریفی تاکید می‌کند: البته مهم‌ترین کار این است که فرد سالمند، مشکل خواب خود را با پزشک مطرح کند تا پزشک، راه‌حل‌های مناسب را در نظر بگیرد. به خصوص به خاطر داروهایی که فرد سالمند مصرف می‌کند. این را هم باید اضافه کنم که اختلال خواب، مساله شایعی در دوره سالمندی است و انجام تمام این کارها می‌تواند کمک‌کننده باشد اما ممکن است در بعضی از افراد هم جواب ندهد. چراکه برخی افراد از نظر ژنتیک هم مشکل اختلالات خواب دارند و این موضوع تنها به سالمندی مربوط نمی‌شود. یا عوارض جانبی مصرف برخی از داروها ایجاد اختلالات خواب است. اما می‌توان با حذف بعضی عادات بد و اضافه کردن برخی عادات خوب، کیفیت خواب شبانه را تا اندازه‌ای بهتر کرد.