همشهری آنلاین _ سمیرا باباجانپور: معماری مساجد پایتخت بیشتر بر پایه معماری مردم‌گرا طراحی شده است. معماری مردم‌گرا ریشه در ارزش‌ها، علایق و سنت مردم دارد؛ اما دراین‌بین معماری نوگرا و به دنبال آن معماری فرانوگرا نیز در مساجد شهرمان دیده می‌شود که ازنظر فرم، انتخاب مصالح و شیوه ساخت گنبد تفاوت زیادی با معماری مساجد سنتی تهران دارد. در بسیاری از این مساجد معماری مدرن با معماری سنتی درآمیخته و جلوه و شکوه خاصی به بنا داده است.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
مسجد الغدیر،پیچیدگی‌های بنای آجری میرداماد
مسجد الغدیر با معماری خاصش در خیابان میرداماد جلب‌توجه می‌کند. این مسجد برخلاف مساجد سنتی گنبدی دوار ندارد.نمای آجری و چندوجهی این مسجد با تزئینات کاشی فیروزه‌ای بسیار چشم‌نواز و زیبا ساخته شده است.گفته می‌شود طراح مسجد فردی به نام جهانگیر مظلوم یزدی بوده که ساختش بین سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۶ به اتمام رسیده است.
این مسجد در واقع یک منشور ۱۲ وجهی است که ارتفاع سقف شبستان آن ۲۰ متر است. عقب‌نشینی مسجد از خیابان و قرار گرفتن مسجد الغدیر میرداماد ازجمله مساجد قدیمی و البته جذاب تهران است که با معماری در موقعیتی خاص نسبت به ساختمان‌های اطراف، آن را بیشتر در معرض دید قرار داده است.ازجمله ویژگی‌های معماری این مسجد انتخاب قاعده کثیرالاضلاع است که آن را به دایره نزدیک کرده تا طرحی مدرن را به نمایش بگذارد و جالب اینکه نمونه چنین معماری‌هایی ما را به یاد بناهای آرامگاهی در کشورمان می‌اندازد.شبستان یا به قول دیگر گنبدخانه مسجد ۳۶۰ مترمربع مساحت دارد و حدود ۵۰۰ نمازگزار می‌توانند در این مسجد به اقامه نماز بپردازند.
مسجد جامع شهرک غرب،شکوه معماری مدرن
مسجد جامع شهرک غرب یکی از مساجد باشکوه تهران است که به‌گونه‌ای طراحی و ساخته شده که باوجود معماری مدرنش منطبق با ساختار ذهنی مردم از سبک معماری مساجد است. این مسجد به‌ضرورت قرارگیری در یکی از محله‌های مدرن تهران، به شکلی ساخته‌شده است که ضمن حفظ تمام عناصر معماری اسلامی و ایرانی با فضای مدرن منطقه همخوان باشد.
تاریخ بنای مسجد مربوط به سال ۱۳۷۰ است که در زمینی به مساحت ۶ هزار مترمربع ساخته شد؛ اما کوچک بودن مسجد و ضرورت توسعه آن موجب شد تا سال ۱۳۷۲ بازطراحی آن با طراحی مهندس طوسی در دستور کار قرار گیرد.
مسجد ۷۲ تن، روایتی مدرن از معماری اسلامی
مسجد ۷۲ تن خیابان آزادی از جمله مساجد جدید تهران است که برخلاف معماری خاص و پیچیده برخی مساجد دهه ۴۰ و ۵۰ تهران تلفیقی از معماری مدرن با حال و هوایی سنتی است. این مسجد جزء بناهای شاخص در ورودیِ تهران به شمار می‌رود و دارای معماری حیرت‌انگیزی است. می‌توان گفت کلیت فرم معماری این مسجد روایتی مدرن از معماری سنتی ایران است و به شکلی طراحی شده است که نه‌تنها در تقابل با نمای میدان آزادی نیست، بلکه به‌نوعی تکمیل‌کننده نمای آن است. گنبدخانه یا شبستان مسجد دارای ۱۴ فرم قوسی‌شکل با اقتباس از معماری اسلامی است که با ارتفاع ۳۰ متر از سطح شبستان قرار گرفته است.
تزیینات داخلی گنبد با نام ۷۲ تن از شهدای کربلا و 72 اسم از اسماء حسنی الهی تزیین شده است. این مسجد در ۴ طبقه، ۲ طبقه زیرزمین و ۲ طبقه همکف و اول، ۱۲۰۰ مترمربع زیربنا دارد که می‌تواند ۶۵۰ نمازگزار را در خود جای دهد.
مسجد ۷۲ تن شامل ۲ شبستان و سالن اجتماعات ویژه آقایان و بانوان و ۲ طبقه فضای فرهنگی است که ظرفیت پذیرش بیش از ۱۲۰۰ نفر را داراست و برای ۶۵۰ نمازگزار فضا دارد.
مسجد ولی‌عصر(عج)، نوگرایی عجیب در یک بنای مذهبی
مجتمع فرهنگی مسجد ولی‌عصر (عج) که در خیابان ولی‌عصر (عج) تهران و در کنار تئاتر شهر واقع‌شده از جمله مدرن‌ترین مساجد پایتخت به شمار می‌رود. این مسجد توسط رضا دانشمیر و همسرش کاترین اسپریدونف طراحی شده است. این مسجد مدرن هر چند با طراحی بدون گنبد و مناره مورد انتقاد قرار گرفته است اما از نظر طراحی و معماری یکی از بناهای به‌روز تهران به شمار می‌رود.
مسجد در زمینی به مساحت ۵ هزار مترمربع با ۲۷ هزار مترمربع زیربنا ساخته شده است. با توجه به قرارگیری بنای مسجد در جنب تئاتر شهر و برای حفظ نمای این بنای فرهنگی طراحی مسجد به‌گونه‌ای است که ارتفاع زیادی نداشته و از گنبد و مناره نیز در نمای آن خبری نیست. پشت‌بام مسجد به شکلی شیب‌دار ساخته شده است تا کسانی که برای دیدن تئاتر خیابانی می‌آیند بتوانند از بام مسجد استفاده کنند.
مسجد قدس، الگویی از بزرگ‌ترین مسجد پاکستان
مسجد قدس محله سعادت‌آباد از بحث‌برانگیزترین مساجد نوگرای معاصر در پایتخت محسوب می‌شود. شکل نامتعارف معماری این مسجد در همان گنبد مثلثی خود را نشان می‌دهد؛ مسجدی به سبک معماری نوگرا. در این سبک، گنبد به مفهوم گنبدهای سنتی و معمول وجود ندارد ولی به‌جای آن شکل هندسی دیگری طراحی و اجرا می‌شود تا بیانگر همان گنبد در معماری اسلامی باشد. معماری منحصربه‌فرد این مسجد باعث شده تا در زمره مساجد مدرن و خاص تهران قرار بگیرد.
استفاده از متریال سنگ، شیشه و رنگ سفیدی که در فضای بیرون و اندرون مسجد خودنمایی می‌کند جلوه خاصی به آن بخشیده. در فضای داخل مسجد نیز سعی شده تا این سفیدی و یکرنگی حفظ شود. مسجد یک مناره دارد. بعد از ساخت این مسجد گمانه‌زنی‌ها بر سر اینکه معماری این مسجد دور از معیارهای‌های اسلامی است و حتی در تضاد و مقابل آن است وجود داشت. اما در واقع این مسجد بر اساس الگویی از مسجد «فیصل» پاکستان ساخته شده است که جزء زیباترین و بزرگ‌ترین مساجد آسیا محسوب می‌شود.
مسجد دانشگاه تهران، نمایی از معماری سلجوقی
مسجد دانشگاه تهران نمونه‌ای بارز از معماری سنتی و مدرن است. تلفیقی جذاب و دیدنی که شکوه خاصی به این مکان مذهبی داده است. در طراحی مسجد ۹۰۰ مترمربع به شبستان و ۹۰۰ مترمربع نیز به صحن اصلی مسجد اختصاص یافته است. مسجد گنبدی عدسی شکل دارد و سنگ‌هایی از اصفهان زیربنای ساختمان را پوشانده است. کاشی‌کاری و معرق‌کاری مسجد که با آیات قرآنی مزین شده کار هنرمندان اصفهانی است.
این مسجد ۲ مناره با ارتفاع ۲۸/۴۰ متر دارد که با سنگ‌های تراورتن پوشیده شده است و عبارت «الملک لله» روی آنها خودنمایی می‌کند. هنر کاشی‌کاری این مسجد معماری عهد سلجوقی را تداعی می‌کند. مسجد در حیاط اصلی دانشگاه قرار دارد و معمار آن عبدالعزیز فرمانفرماییان از دانش‌آموختگان فرانسه بود.
مسجد نظام مافی،سادگی و سپیدی در هم آمیخته
مسجد نظام مافی در حقیقت دو ساختمان است که با یک راهرو به یکدیگر مرتبط می‌شوند. بخش شبستان از بخش‌های دیگر مسجد مجزا است. معماری این بنا به‌صورت پلکانی طراحی شده و شکل آن را با سایر معماری‌های مساجد متمایز کرده است. معماری نوگرا که سعی دارد با نمادهای جدید معنویت را به تصویر بکشد. سادگی مصالح از ویژگی‌های بارز این بناست. بتون‌های ساده و سنگ «تراورتن سفید» از مهم‌ترین مصالح به کارگرفته شده در مسجد نظام مافی است.
تزیینات بسیار معمولی است و همین سادگی نوعی صداقت و آرامش را همراه دارد. کاشی‌کاری‌های مرسوم در معماری ایرانی و اسلامی و گچبری های پیچ‌درپیچ در این بنا دیده نمی‌شود. اینجا گنبدی وجود ندارد. اما در بخش محراب تیرهای عمودی و مرتفع قرار دارد که باعث شده سقف مسجد مرتفع و بلند جلوه کند.
فضای سبزی در محوطه مسجد دیده نمی‌شود اما حوض ساده وسط مسجد گرمابخش فضای آن شده است. مناره مسجد پلانی مربعی دارد و به‌صورت لوزی چرخیده است و قامت بلند مناره مسجد یادآور نام خدای یکتا است. زمین مسجد نظام مافی توسط مرحوم محمدعلی نظام مافی وقف شده و او مسجد را با اموال خود ساخت.