همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: رویت هلال ماه مبارک رمضان و نیز رویت هلال ماه شوال و فرارسیدن عید سعید فطر در تهران قدیم ویژگی‌ها، شرایط و آداب و رسوم خاصی داشت. تهرانی‌ها برای رویت هلال ماه چنان شوقی داشتند که با آب و آیینه به پشت‌بام‌ها می‌رفتند تا خود نیزهلال ماه را به تماشا بنشینند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
همایون عبدالرحیمی، محقق و نویسنده، می‌گوید: «تهرانی‌ها هنگام رویت هلال ماه شوال با آینه و ظرفی پر از آب به پشت‌بام خانه‌ها می‌رفتند تا هلال ماه را رویت کنند. همچنان اعتمادالسلطنه در روزنامه خاطرات خود از آداب ۱۴۵ سال پیش تهرانی‌ها در هنگام رویت هلال ماه شوال و اعلام عید فطر آورده است: امروز یقینا اول ماه بود. با وجود اینکه در دو، سه تقویم نوشته بودند که امروز عید است و تلگراف از تبریز، عراق، قم و قزوین رسید که هلال رویت شده است، باز شاه محض التفات به حاجی ملاعلی مجتهد تلگراف فرمودند که تکلیف چیست. حاجی مجتهد هم جواب عرض کرده بودند که باید در افق تهران رویت شود و مردم آن‌وقت افطار کنند. من در خانه بودم و بعد از ناهار شاه به واسطه کسالت به خانه آمدم. چهار ساعت به غروب مانده صدای توپ شنیده شد. معلوم شد که حاجی میرزا حسن آشتیانی که از مجتهدین دیگر تهران است، هلال ماه را رویت و افطار کرده است.» این شواهد مکتوب نشان می‌دهد که در تهران قدیم دوران قاجار هم رویت ماه توسط علما انجام می‌شد؛ چه علمایی که در کربلا و نجف بودند و چه علمایی که در تهران حضور داشتند.»
در دوران قاجار، علمای تهران نیز برای رویت هلال ماه بر فراز بلندی‌ها می‌رفتند تا مردم را از رویت هلال ماه باخبر کنند. ارتفاعات تپه‌سرباز در محله اوین و محدوده شمیران، یکی از نقاطی بود که به عنوان محلی برای دیدن هلال ماه استفاده می‌شد. اکنون بخشی از تپه‌سرباز در محله اوین در محدوده اراضی دانشگاه شهید بهشتی قرار دارد و بخشی دیگر نیز با برج‌ها و آپارتمان‌ها محاصر شده است. سید مهدی اعرابی، شمیران‌پژوه و یکی از اهالی قدیمی اوین، دراین‌باره می‌گوید: «تپه‌سرباز در ماه مبارک رمضان برای اهالی اوین اهمیت ویژه‌ای داشت، چراکه بلندی‌های این تپه به محلی برای رویت هلال ماه شوال تبدیل می‌شد و بزرگان و علمای اوین برای رویت ماه و اعلام عید فطر بر فراز این تپه می‌ایستادند.»
جعفر شهری در کتاب طهران قدیم درباره نحوه استهلال و رویت هلال ماه شوال در دوران قاجار می‌نویسد: «غروب شب اول ماه شوال هم از ساعت‌های پر جنب و جوش ماه رمضان به حساب می‌آمد که اگر ماه از ۳۰ کمتر بود و تقویم‌ها آن را ۲۹ روز گفته بودند از هنگام آفتاب زردی تا یک ساعت از شب رفته، روی بام‌ها و گل‌دسته‌ها و بلندی‌ها، سر به سوی جنوب غربی آسمان می‌کردند و به دنبال ماه می‌گشتند. این ماه دیدن نیز باید با مشاهده جماعت و چند عادل محل انجام گرفته باشد که باز این نیز از دو حالت خارج نمی‌توانست باشد، که یا ماه را اجماع دیده، فردا را عید می‌گرفتند و یا اختلاف تقاویم و ابر و مه و بارندگی مانع رؤیت آن شده موکول به رسیدن خبر و تلگراف از کربلا و نجف می‌شد که سحر را باز برخاسته و نیت روزه می‌کردند و چنانچه خبری نرسیده بود... تلگراف به علمای اعلام اعتاب مقدسه کرده، استفسار و کسب تکلیف می‌کردند.»