به گزارش همشهری آنلاین به نقل از تبیان، کبد چرب یکی از بیماری‌هایی است که بسیار خطرناک است. این بیماری در ابتدا ظاهری خاموش دارد، ولی بی توجهی به آن می‌تواند به قیمت جان انسان تمام شود. کبد دومین عضو بزرگ بدن است و در سمت راست شکم قرار دارد. این عضو دستگاه گوارش نقش یک فیلتر تصفیه‌کننده را برای تمام غذاها و نوشیدنی‌ها، قبل از ارسال آن‌ها به باقی نقاط بدن ایفا می‌کند.
البته بیماری کبد چرب، فقط کبد را درگیر نمی‌کند؛ ممکن است فرد تا آخر عمر با مشکل کبدی جدی مواجه نشود؛ ولی مستعد ابتلا به مشکلاتی مانند فشار خون بالا، قند خون، سکته‌های قلبی و مغزی و نارسایی کلیه می شود و در برخی موارد نیز می‌تواند باعث اختلال در عملکرد کبد شود.
بیماری کبد چرب به دلیل کاهش تحرک و تغذیه نادرست به وجود می آید، در واقع این بیماری به اختلال مزمن و بدون علت در کبد گفته می‌شود و به دلیل تجمع چربی و التهاب در کبد است. نکته بسیار مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که شایع‌ترین دلیل ایجاد کبد چرب آب خوردن بین غذا، داشتن استرس، مصرف الکل، مصرف دارو بیش از حد معمول و مصرف غذاهای فست‌فودی مثل سوسیس، کالباس و پنیر پیتزا است.
بیماری کبد چرب چیست؟
کبد چرب نوعی بیماری کبدی است که به دلیل بزرگ شدن کبد در اثر تجمع چربی در سلول‌های آن ایجاد می شود. طبیعتا چربی در کبد هر انسانی وجود دارد؛ اما اگر چربی کبدی بیش از ۵ درصد باشد، فرد مبتلا به کبد چرب خواهد بود. در حالت کلی علایم کبد چرب بخصوص در مراحل اولیه بیماری خاموش بوده و فرد مبتلا مشکل خاصی ندارد. با پیشرفت این بیماری، علایم کبد چرب محسوس‌تر شده و پررنگ‌تر می‌شود.
احساس خستگی، کاهش وزن و اشتها، بی‌حالی و ضعف، حالت تهوع و استفراغ، مشکلات تمرکز، درد قسمت راست شکم، تغییر رنگ گردن یا زیر بغل، زردی پوست و قرنیه‌ی چشم از جمله علایمی هستند که در کبد چرب خود را نشان می‌دهند.
انواع کبد چرب کدام است؟
از نظر میزان پیشرفت بیماری، کبد چرب به ۴ درجه تقسیم‌بندی می‌شود که هر کدام از انواع بیماری‌های کبد چرب علایم و راهکارهای درمانی مربوط به خود را دارند:
کبد چرب درجه ۱:
در این حالت، مقداری چربی اضافی در سلول‌های سطح خارجی کبد انباشته شده است؛ کبد چرب درجه۱ معمولا به دلایلی مانند تغذیه‌ی ناسالم و مصرف غذاهای پرچرب و شیرین و نداشتن تحرک کافی بروز پیدا می‌کند. با این حال هنوز شرایط خطرناکی شروع نشده و بیمار علایم خاصی را مشاهده نمی‌کند. درواقع این مرحله با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود؛ ضمن اینکه سونوگرافی و MRI هم قادر به تشخیص کبد چرب درجه‌ی ۱ هستند. کبد چرب با تمام کم‌خطر بودنش می‌تواند برای افراد کهنسال مشکل‌آفرین باشد.
علایم: کبد چرب درجه ۱ معمولا هیچ‌کدام از علایم کبد چرب را ندارد و بدون دارو و با پرهیز غذایی قابل درمان است. درواقع همان چکاب پزشکی که انجام می‌دهید، می‌تواند شما را متوجه وجود این موضوع کند.
کبد چرب درجه ۲:
بیماری کبد چرب درجه ۲ یا کبد چرب غیر الکلی به‌عنوان مرسوم‌ترین بیماری مزمن در جهان شناخته شده است. در کبد چرب درجه ۲ شرایط حادتر شده و التهاب کبدی خودش را نشان می‌دهد.
علایم: علایم کبد چرب درجه ۲ نسبت به درجه ۱ محسوس‌تر بوده و سریع‌تر خود را نشان می‌دهند. مصرف مشروبات الکلی می‌تواند یکی از عوامل مبتلا به کبد چرب درجه ۲ باشد. بسته به میزان پیشرفت کبد چرب درجه ۲ علایمی مانند درد در ناحیه‌ی شکم، مشاهده‌ی کبودی در بدن، بزرگی شکم، خونریزی خودبه‌خودی از بینی، خستگی و خارش پوست می‌تواند از علایم کبد چرب درجه ۲ باشد.
کبد چرب درجه ۳:
بعضی از افراد مبتلا به کبد چرب درجه‌ی ۲( فیبروز کبدی)، بیماری‌شان به این مرحله پیشرفت می‌کند؛ در این حالت بافت‌های سالم کبدی زخمی می‌شوند و نمی‌توانند به درستی کار کنند. به این ترتیب زخم‌های فیبروزی شروع به پیشروی می‌کنند. البته در این شرایط هنوز هم بافت‌های سالمی برای انجام وظایف کبد وجود دارد. هر چند که این شرایط فقط با اصلاح رژیم غذایی درمان درمان نمی‌شود و نیاز به راهکارهای درمانی جدی‌تری وجود دارد.
علایم: در کبد چرب درجه ۳، ممکن است بیمار به ناگهان بیهوش شود یا به وضعیت کما برود! همچنین ممکن است در بیماران مبتلا به کبد چرب درجه ۳ نیاز به انجام دیالیز باشد.
کبد چرب درجه ۴:
شدیدترین حالت کبد چرب سیروز کبدی است. در این حالت، حجم بافت‌های زخمی بیشتر شده و کبد دچار مچاله‌گی و تورم خواهد شد. معمولا سیروز کبدی بعد از سنین ۵۰ تا ۶۰ سالگی اتفاق می‌افتد. در مواردی مشاهده شده که افراد مبتلا به سیروز کبدی دچار دیابت نوع ۲ است. آسیب‌های ناشی از سیروز کبدی برگشت‌ناپذیر خواهد بود. روند پیشرفت سیروز تدریجی بوده و پس از سال‌ها باعث توقف کامل عملکرد کبد می‌شود که به این حالت نارسایی کبد می‌گویند. در نهایت این افراد نیاز به پیوند کبد پیدا خواهند کرد. در مواردی نادر، سیروز می‌تواند به سرطان کبد منجر شود.
علایم: کبد چرب درجه‌ی ۴ یا همان سیروز کبدی، علایمی مشابه با حالت‌های قبلی دارد و فرد مبتلا ممکن است دچار کاهش وزن، بی‌اشتهایی، ضعف، خارش، زردی پوست و دیگر موارد شود. احساس گیجی، تورم پاها و شکم و ناتوانی جنسی از جمله علایم جدی این بیماری هستند.
دلایل بروز بیماری کبد چرب چیست؟
کبد به‌طور طبیعی مزاج گرم و تر دارد، بنابراین سرد شدن آن بر اثر عوامل مختلف می‌تواند توانایی کبد را برای تحلیل و متابولیزه کردن چربی‌ها کم کند و موجب انباشته شدن چربی در بافت کبد و ایجاد کبد چرب شود. در سلول‌های کبد انسان، ماده‌ای به‌نام گلیکوژن ساخته می‌شود که در مواقع مورد نیاز در بدن آزاد می‌شود. قند موجود در مواد غذایی توسط کبد به گلیکوژن تبدیل می‌شود. چنانچه عملکرد کبد مختل شود، اسیدهای چرب انباشته شده و کبد، چرب خواهد شد.
در اکثر موارد، چاقی، اختلال در چربی خون و کم تحرکی از عوامل ابتلا به بیماری کبد چرب هستند، اما موارد دیگری مانند دیابت، مصرف مشروبات الکلی، تغذیه‌ی ناسالم، مصرف برخی داروهای ضدتشنج و بیماری‌های مزمن هم در بروز کبد چرب تأثیرگذار خواهند بود. دلایل مختلفی برای ابتلای به کبد چرب معرفی شده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- چاقی بیش از حد: چاقی می‌تواند باعث تجمع سطح کمی از انباشتگی چربی کبدی شود. معمولا ۳۰ تا ۹۰ درصد از افراد بسیار چاق به کبد چرب مبتلا هستند. وقتی وزن افراد از حد نرمال خود فاصله‌ی زیادی می‌گیرد و تحرک چندانی از خود نشان نمی‌دهند، لوزالمعده نمی‌تواند انسولین کافی برای کنترل میزان قند و چربی (کلسترول)خون را تولید کند.
کبد هم که به فرایند کنترل چربی و قند کمک می‌کند، دچار استهلاک شده و چربی اضافی را در سلول‌های خود ذخیره می‌کند. چنانچه این تجمع چربی افزایش پیدا کند، بافت‌های کبد متورم شده و آسیب می‌بیند. پیشروی این آسیب‌ها منجر به سیروز کبدی خواهد شد که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.
- چربی های دور شکم: در افراد سالم و حتی لاغر، چربی بالای پیرامون شکم می‌تواند منجر به کبد چرب شود. ازآنجاکه کبد در ناحیه‌ی سمت راست شکم قرار دارند، چربی‌های تجمع‌یافته در این قسمت می‌تواند به سلول‌های کبدی هم آسیب برساند.
- مقاومت به انسولین: مقاومت به انسولین در کبد باعث می‌شود که سطح قندخون بالا رفته و احتمال تجمع چربی در کبد افزایش پیدا کند. ازآنجاکه سلول‌ها توانایی پاسخ مناسب به انسولین را ندارند، خطر ابتلا به دیابت و کبد چرب بالاتر می‌رود.
- مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده: مصرف مداوم کربوهیدرات‌های تصفیه شده، حجم چربی انباشته در کبد را افزایش می‌دهند؛ به‌خصوص در مواردی که مصرف‌کنندگان جزو افراد بسیار چاق یا مقاوم به انسولین باشند.
کربوهیدرات‌های تصفیه شده به‌علت ساختار ساده‌ای که دارند، سریع هضم شده و به قند و چربی تبدیل می‌شود؛ تمام مواد قندی مانند قند و شکر، شربت های شیرین، آبمیوه‌های صنعتی و همچنین مواد نشاسته‌ای مانند آرد سفید، برنج سفید و پاستا حاوی کربوهیدرات‌های تصفیه شده هستند و مصرف بیش از اندازه‌ی آن‌ها می‌تواند خطر ابتلا به کبد چرب را افزایش دهد. سوسیس و کالباس هم حاوی مقادیر بالایی از نشاسته‌های تصفیه شده هستند.
- مصرف نوشیدنی‌های شیرین: نوشیدنی‌های شیرین مثل نوشابه‌های معمولی و انرژی‌زا، دارای مقادیر بالایی از فروکتوز هستند که می‌تواند باعث تجمع چربی در کبد کودکان و بزرگسالان شود.
- مصرف برخی داروها: مصرف داروهای درمان روماتیسم، کورتون‌ها و داروهای حجیم کننده‌ی عضلات در بدن‌سازی، از جمله عواملی هستند که زمینه ابتلا به کبد چرب را فراهم می‌کنند.
رژیم غذایی مناسب برای کبد چرب
چنانچه مبتلا به کبد چرب هستید، لازم است این موارد را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. مواد غذایی گیاهی مانند میوه‌ها و سبزیجات را در رژیم غذاییتان قرار دهید.
از مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه نشده مانند شیرینی‌جات، برنج سفید، نان سفید و دیگر غلات تصفیه‌شده خودداری کنید. سهم چربی‌های اشباع و چربی‌های ترانس را در رژیم غذایی خود محدود کنید و کم‌تر سراغ غذاهای سرخ‌کردنی بروید.
سویا را جایگزین گوشت کنید. گوشت قرمز سرشار از چربی‌های اشباع است که می‌تواند شرایط کبد چرب را وخیم‌تر کند. آجیل‌جات مانند پسته و بادام و فندق در حد اعتدال استفاده کنید.
درمان کبد چرب به روش سنتی
کبد چرب بیماری فراگیر و روبه افزایش بوده، با توجه به این اصل کلی که پیشگیری مهم‌تر از درمان است، توصیه پزشکان طب سنتی علاوه بر استفاده از برخی گیاهان دارویی نظیر خاکشیر، قاصدک، زردچوبه، کاسنی، عرق خارشتر، عرق بید و عرق شاه‌تره، رژیم غذایی مناسب، ورزش و کنترل وزن است.
در طب سنتی با خوردن چند گیاه ساده، می توانید کبد خود را پاک سازی نمایید، طب سنتی طبع کبد را گرم و تر می‌داند؛ از این رو برای درمان بیماری‌های کبد، معمولا آن دسته از ترکیباتی را پیشنهاد می‌دهد که دارای طبع گرم و مرطوب باشند:
- خاکشیر یکی از راهکارهای طب سنتی برای درمان کبد چرب معرفی شده است.به طوری که مصرف دو قاشق غذاخوری از جوشانده‌ی خاکشیر قبل از صبحانه می‌تواند نقش موثری در سلامت کبد داشته باشد.
- زنجبیل هم از جمله ترکیباتی است که با افزایش میزان متابولیسم بدن و کاهش جذب چربی، نقش پیشگیری‌کننده از کبد چرب را دارد.
- استفاده از چاشنی زردچوبه در برنامه‌ی غذایی می‌تواند باعث ذخیره‌ی کم‌تر چربی در کبد شود.
- گیاه خارمریم هم از جمله راهکارهای بسیار قدیمی برای درمان مشکلات کبدی است. این گیاه روند بازسازی سلول‌های کبد را تقویت می‌کند.
- مصرف آب به‌همراه عسل هم می‌تواند در روند درمان کبد چرب مؤثر واقع شود.
- آبلیمو هم به‌علت داشتن مواد آنتی‌اکسیدان، تأثیر قابل توجهی در بازسازی سلول‌های کبدی دارد و از جمله ترکیباتی است که طب سنتی، آن را در درمان کبد چرب پیشنهاد می‌دهد.
خواص خاکشیر متعدد بوده برخی خواص دارویی آن عبارتند از رفع یبوست، درمان اسهال سخت، از بین بردن جوش‌های صورت، کنترل فشار خون، رفع عطش، ضد عفونی کننده، دفع سنگ کلیه و مجاری ادرار، تقویت معده، درمان لاغری، خارش پوست، کاهش آلرژی، کند کردن سلول‌های سرطانی، رفع بواسیر و واریس و از بین برنده چربی کبد.
علاوه بر خاکشیر داروهای گیاهی دیگری هم وجود دارند که در درمان کبد چرب می‌توانند بسیار تاثیرگذار باشند. همچنین خاکشیر با آب پنیر (ماء الجبن)، دارویی ضد سودا و ضد صفرا است و مفتح قوی کبد به خصوص بازکننده مسیرهای کبدی به خصوص سودا می باشد.
استفاده از انواع بذرهای ملین مانند خاکشیر، اسفرزه، بارهنگ، تخم ریحان، تخم شربتی، بالنگو، شیر خشت و ترنجبین نیز برای پاکسازی سموم کبدی مفید است.
راه های پیشگیری از ابتلا به کبد چرب
انتخاب سبک زندگی سالم نه‌تنها از بروز کبد چرب پیشگیری می‌کند، بلکه مانع ابتلا به بیماری‌های دیگر نیز خواهد شد. پس اولین قدم در پیشگیری از کبد چرب، تغییر سبک زندگی است. در خصوص تغییر سبک زندگی به یک شیوه‌ی سالم، این روش‌ها پیشنهاد می‌شود:
- در صورتی که اضافه‌وزن دارید، اقدام به متناسب کردن وزن خود کنید. البته نکته مهم این است که به هیچ عنوان سراغ رژیم‌های لاغری سخت‌گیرانه و افراطی نروید؛ زیرا چنین رژیم‌هایی می‌توانند عامل ابتلا به کبد چرب باشند.
- چنانچه شغل شما ایجاب می‌کند، زمان زیادی از روز را پشت میز بنشینید و تحرک چندانی نداشته باشید، از ساعت بیکاری‌تان برای ۲۰ دقیقه پیاده‌روی استفاده کنید. سعی کنید در بعضی مواقع، به‌جای فست فود، ورزش را جرو برنامه‌ی تفریحی خود قرار دهید.
- ازآنجا که میوه‌جات و سبزیجات سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند، آن‌ها را در برنامه‌ی غذایی خود جای دهید.
- از مصرف غذاهای پرچرب خودداری کنید و نسبت به هیدروکربن دریافتی روزانه حساسیت لازم را به خرج دهید.
- بیماری دیابت را جدی بگیرید؛ چنانچه زمینه‌ی ابتلای به دیابت را دارید، اقدامات لازم برای کنترل آن را انجام دهید.
همان‌طور که گفته شد، کبد چرب یک بیماری خاموش است که بدون زنگ هشدار خاصی افراد را مبتلا می‌کند. هر چند که این بیماری نوظهور است اما افراد زیادی را در سرتاسر جهان گرفتار نموده و تاکنون داروی خاصی برای درمان این بیماری ساخته نشده است و تنها راه‌کار آن پیشگیری از پیشرفت بیماری است.