همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: روزگاری نازی‌آباد نه محله‌ای با خیابان‌ها و آپارتمان‌های کوچک و بزرگ در جنوب تهران، که روستایی بود به نام «نازآباد» پشت حصار تهران. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، می‌گوید: «به اراضی و آبادی‌هایی که میان تهران و ری قرار داشتند بلوک غار گفته می‌شد. محدوده‌ای که امروز به نام محله نازی‌آباد شناخته می‌شود نیز یکی از ۴۰ پارچه آبادی بلوک غار بود که البته در دوران قاجار به روستای نازآباد شهرت داشت.»
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
در دوران قاجار، اراضی بلوک غار و آبادی‌هایی که در این املاک قرار داشتند از اراضی خالصه و متعلق به شاهان قاجار بودند. این اراضی به تدریج به درباریان و رجال آن دوران و پس از آن، همزمان با توسعه تهران، به مردم فروخته شد تا نازی‌آباد نیز مانند دیگر آبادی‌های تهران سر و شکل محله‌ای نونوار به خود بگیرد. درباره نامگذاری محله نازی‌آباد یا روستای نازآباد دو روایت وجود دارد. برخی حضور آلمانی‌ها در این محله و نقش آنها در ساخت و توسعه برخی مراکز صنعتی را علت نامگذاری آن دانسته‌اند، اما روایت معتبر این است که نام روستا پیش از ورود آلمانی‌ها به محله، یعنی در نقشه‌های دوران ناصری و حتی پیش از آن هم، نازآباد بوده است.
زمانی می‌گوید: «نخستین نشانی از نازی‌آباد در منابع مکتوب و اسناد تاریخی را باید در موقوفات مرحوم حکیم بانی و متولی مسجد حکیم که در کوچه تکیه دولت قرار دارد جست‌وجو کرد. در این وقف‌نامه که به دوران صفویه برمی‌گردد نام نازآباد به عنوان بخشی از موقوفات این واقف ذکر شده است. همچنین در نقشه عبدالرزاق بغایری که در سال ۱۲۸۹ شمسی از تهران تهیه شده نیز می‌توان نام روستای نازآباد را پیدا کرد که با محله امروزی نازی‌آباد منطبق است. این روستا زمانی ۳۰ خانوار جمعیت داشت و ساکنانش با کشاورزی روزگاری می‌گذراندند. در تاریخچه محله نازی‌آباد نام امینه‌اقدس، سوگلی ناصرالدین‌شاه، نیز دیده می‌شود. اگرچه شاه قاجار، اراضی نازآباد را به امینه‌اقدس ملقب به نازخاتون هدیه کرد، اما بر اساس منابع مکتوب، مانند وقف‌نامه مسجد حکیم، می‌توان استدلال کرد که نام این روستا حتی پیش از تملک اراضی توسط نازخاتون هم نازآباد بود. پس از فوت نازخاتون، ناصرالدین‌شاه اراضی این روستا را به برادر امینه‌اقدس یعنی ملیجک بخشید.»
یکی از آخرین نشانی‌های حضور نازخاتون سوگلی ناصرالدین‌شاه در نازی‌آباد باغی بزرگ به نام نازخاتون بود که البته در روند توسعه این محله در دهه ۳۰ از میان رفت. این باغ توسط وراث تقسیم و فروخته شد.