همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: طبق آخرین مطالعه‌ای که در ایران انجام گرفته، حدود ۳۰ درصد از ایرانی‌ها مبتلا به دست‌کم یکی از اختلالات روانی هستند و ۶۰ درصد آنها از وجود اختلال روانی در خود اطلاع ندارند.
آمار اختلالات روانی در کشور طی ۲۰ سال گذشته روند افزایشی داشته و از ۲۱ درصد در دهه ۱۳۸۰ به ۳۰ درصد در حال حاضر رسیده است. به گفته کارشناسان، پاندمی کرونا یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش اختلالات روانی در کل جهان و ازجمله ایران بوده است. اما در ایران عواملی مثل بحران‌های اقتصادی، مسائل اجتماعی و سیاسی و مشکلات فردی نیز در افزایش این آمار بی‌اثر نیستند.
از بین تمام اختلالات روانی، اضطراب و افسردگی با دامنه شیوع بین ۱۵ تا ۲۵ درصد، شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در ایران هستند. پس از اینها وسواس، اختلالات خواب، اختلالات رفتاری و پرخاشگری در صدر جدول بیماری‌های روانی در کشورمان قرار دارند.
چرا اضطراب می‌گیریم؟/ اگر اختلال اضطرابی درمان نشود ...
دلایل زیادی برای بروز و تشدید اضطراب وجود دارد؛ از بحران‌های اقتصادی گرفته تا درآمد کم، بیکاری، از دست دادن شغل، فرسودگی شغلی، بیماری‌ها، تنهایی، دوره بارداری و ماه‌های اول پس از زایمان و ...
بعد از شیوع کرونا نیز آمار ابتلا به اختلالات روانی در کل دنیا و نیز در ایران افزایش چشمگیری پیدا کرد؛ زندگی در قرنطینه و معاشرت نداشتن با دیگران، ترس از ابتلای خود و عزیزان به این ویروس، ترس از انتقال بیماری به نزدیکان، ترس از مرگ عزیزان به دلیل ابتلا، از دست دادن عزیزان بر اثر ابتلا به ویروس کرونا و عوارض احتمالی این بیماری و واکسن‌ها ازجمله عوامل و دلایل بروز اضطراب در افراد بعد از کرونا بوده است. پاندمی کرونا تا حدی در افزایش میزان اختلالات روانی اثر گذاشت که متخصصان، زندگی را به دو دوره‌ی قبل از کرونا و بعد از کرونا تقسیم کرده‌اند.
اما اضطراب چیست و از کجا بدانیم دچار این اختلال هستیم؟ و آیا عدم درمان اختلالات اضطرابی می‌تواند منجر به تشدید آن شود؟ همشهری‌آنلاین در این زمینه گفتگویی با دکتر وحید شریعت، متخصص اعصاب و روان، روانپزشک و رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران انجام داده است.
دکتر شریعت می‌گوید: اختلالات روانی اگر درمان نشوند، فرد آسیب‌های متعددی می‌بیند؛ زندگی‌اش سخت‌تر می‌شود و کارکردش در زمینه‌های مختلف شغلی، اجتماعی، فردی، تحصیلی و ... افت پیدا می‌کند. البته بسته به این که فرد دچار چه نوع اختلالی باشد و شدت آن چقدر باشد، دامنه آسیب‌ها با هم فرق دارد اما حاصل نهایی، افت عملکردهای روزانه فرد و صدماتی است که فرد می‌بیند. چون هر روز مجبور است یک سری علائم را تحمل کند که همین روی زندگی‌اش تاثیرات سوء می‌گذرد.
به گفته این روانپزشک، بعضی از این اختلالات به دلیل عدم درمان و گرفتاری‌های ثانویه‌ای که ایجاد می‌کند، ممکن است ماه به ماه و سال به سال تشدید شوند و حال فرد را بدتر کنند و باعث شوند که حتی به اتفاقاتی مانند خودکشی منجر شود. بنابراین این اختلالات هم در کوتاه‌مدت و هم در بلندمدت عوارضی دارند.
درمان همه اضطراب‌ها دارو نیاز دارد؟
اما آیا در دنیای مدرن با این همه مشغله و دغدغه فکری می‌تواند بدون استرس و اضطراب زندگی کرد؟ دکتر شریعت در این زمینه توضیح می‌دهد: عوامل استرس‌زا کم و بیش در زندگی همه ما وجود دارد. به خصوص در وضعیت و شرایطی که در حال حاضر بر جامعه ایران حاکم است، عوامل استرس‌زای زیادی را هر روز تجربه می‌کنیم. البته داشتن استرس و اضطراب تا حدی طبیعی است و خیلی مختل‌کننده زندگی فرد هم نیست. فقط افراد باید راهکارهای مبارزه با استرس و اضطراب را یاد بگیرند و به کار ببندند تا شدت تاثیرات آنها را کمتر کنند و بتوانند به زندگی معمولی برگردند. اما وقتی علائم شدیدتر است، این دیگر زمانی است که اختلال اضطرابی ایجاد شده و انواع مختلفی هم دارد و در این شرایط دیگر فرد به درمان تخصصی‌تری نیاز دارد. چون هم شدت آن بیشتر است و هم تاثیراتش شدیدتر و بیشتر است.
به گفته این متخصص اعصاب و روان، همه اختلالات اضطرابی نیازمند دارودرمانی نیستند و در بعضی از آنها فرد با تکنیک‌های غیر دارویی هم می‌تواند بهتر شود. در افرادی که اضطراب شدید ندارند، اولویت درمان با روش‌های غیر دارویی است.
رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران درباره دلایل و منشأ اختلالات روانی توضیح می‌دهد: مهم‌ترین عامل آن فشارهای اقتصادی است اما فقط این نیست. مجموعه شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در کشور، به خصوص بی‌ثباتی در شرایط موجود و نیز اتفاقاتی که قابل پیش‌بینی نیست و مردم هم کنترلی روی آنها ندارند، در بروز اختلالات روانی بسیار تاثیرگذارند.
دکتر شریعت می‌گوید: وقتی یک نفر حداقل‌های زندگی را ندارد، طبیعتا نمی‌توان از او انتظار داشت که شاد و خوشحال باشد و بتواند با سلامت روان در جامعه فعالیت و زندگی کند.
تهرانی‌ها خودسرانه داروی اعصاب نخورند
سال گذشته بود که در همایش سالانه انجمن علمی روانپزشکان ایران اعلام شد میزان شیوع اختلالات روانپزشکی در استان تهران ۳۷ درصد است که حدود ۷ درصد از میانگین کشوری بالاتر است. آمارهای این‌چنینی باعث شده که بسیاری از مردم خودسرانه به مصرف برخی داروهای اعصاب و روان ازجمله سرترالین رو بیاورند. در این میان برخی افراد غیر متخصص هم بر مصرف برخی داروهای اعصاب و روان توسط ساکنان کلانشهرها تاکید دارند.
اما رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران می‌گوید: این حرف کاملا غلط و خطرناک است و اصلا توصیه نمی‌کنیم و از نظر علمی اصلا قابل دفاع نیست. مصرف خودسرانه داروهای روان ممکن است عوارض و خطرات مغزی ایجاد کند و هر دارویی حتما باید بعد از معاینه توسط پزشک تجویز شود.
دکتر شریعت می‌گوید: درست است که شیوع اختلالات روانپزشکی در مناطق شهرنشین بیشتر است اما این که بگوییم چون شیوع آن بیشتر است، پس همه شهرنشینان نیاز به مصرف دارو دارند و همه می‌توانند خودسرانه دارو مصرف کنند، کاملا بی‌اساس است.
بیشتر بخوانید؛
مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان چه بلایی سرتان می‌آورد؟
از کجا بدانیم افسرده‌ایم یا نه؟
اگر اضطراب شدید دارید، این ۳ توصیه را پشت گوش نیندازید
۶ دلیل مقاومت ایرانی‌ها در مراجعه به تراپیست
فقط دیوانه‌ها به روانپزشک مراجعه می کنند؟!
مردم از اعتیادآور بودن داروهای اعصاب و روان می‌ترسند
با وجود بالا بودن آمار اختلالات روانی در ایران، خیلی از مردم از ترس وابستگی به داروهای اعصاب و روان حاضر نیستند نزد روانپزشک بروند و بیماری خود را تحمل می‌کنند. عده زیادی نیز گران بودن خدمات روانپزشکی را دلیل خود برای عدم مراجعه به روانپزشک عنوان می‌کنند.
دکتر شریعت درباره وابستگی به داروهای روان می‌گوید: ترس از وابستگی به داروهای اعصاب و روان، یک نگرانی عمومی است و مختص جامعه ایران نیست. البته اگر درمان‌های دارویی به شکل علمی و تخصصی انجام شود، طبیعتا نگرانی افراد کمتر می‌شود. مصرف داروها اگر زیر نظر پزشک متخصص - به خصوص روانپزشک - انجام شود، چون تحت کنترل است و دارو فقط به میزان لازم تجویز می‌شود، وابستگی به دارو هم کمتر خواهد بود. بیشتر داروهایی که در این زمینه تجویز می‌شوند، باعث وابستگی نمی‌شوند و اعتیادی در فرد رخ نمی‌دهد.
این روانپزشک می‌گوید: البته بزرگ‌ترین نگرانی افراد این است که نمی‌توانند هر زمانی که اراده کنند، داروها را قطع کنند. درواقع مصرف هیچ دارویی را نمی‌توان هر وقت دل‌مان خواست، قطع کنیم. مثلا شما هر وقت خواستید، نمی‌توانید داروهای فشار خون را قطع کنید و دیگر مصرف نکنید. داروهای اعصاب و روان هم همین است. البته خیلی وقت‌ها پیش می‌آید که بعد از مدتی داروهای مراجعین را قطع کنیم. مثلا کسی که سابقه قبلی از بیماری روانی نداشته باشد، درمانش نهایتا ۶ ماه تا یک سال ادامه پیدا می‌کند و بعد داروها قطع می‌شود. در مادران باردار و شیرده موضوع کمی متفاوت است. چون نوع داروها در این دوره‌ها مقداری فرق دارد. ممکن است بعضی از داروها را بشود قطع کرد و بعضی‌ها را نشود. درضمن داروهایی که برای مادران شیرده یا زنان بادرار تجویز می‌شوند، خطری برای کودک ندارند.
قیمت خدمات روانپزشکی از قیمت یک پیتزا کمتر است
دکتر شریعت درباره گران بودن خدمات روانپزشکی هم می‌گوید: خدمات روانپزشکی در ایران ارزان نیست اما در مقایسه با سایر خدمات فکر نمی‌کنم خیلی هم گران باشد. در مراکز دولتی که بیش از حد ارزان است و معمولا هزینه رفت و آمد مراجعین خیلی بیشتر از هزینه‌ای است که به پزشک پرداخت می‌کنند. نرخ خدمات روانپزشکی در مراکز خصوصی هم فکر نمی‌کنم بیشتر از قیمت یک پیتزا یا غذاهای دیگر باشد.
این روانپزشک می‌گوید: البته شرلایط اقتصادیِ خیلی از مردم خوب نیست و خیلی‌ها ممکن است در سال یک پیتزا هم نتوانند بخورند. به نظرم عدم مراجعه مردم به روانپزشک بیشتر به خاطر شرایط اقتصادیِ حاکم بر کشور است، نه هزینه بالای خدمات روانپزشکی.
معرفی یک کتاب برای کنترل استرس
رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران کتابی را معرفی می‌کند که برای مقابله با استرس‌ها و اضطراب‌های روزمره بسیار مفید و مؤثر است. او درباره این کتاب که به سفارش سازمان جهانی بهداشت نوشته شده و ترجمه فارسی آن نیز موجود است، توضیح می‌دهد: این کتاب رایگان و قابل دانلود است و نام آن هست؛ "هنگام استرس چه کنیم؟"
به گفته دکتر شریعت، این کتابِ معتبر حاوی نکته‌ها و توصیه‌هایی است که در پیشگیری و کنترل استرس و اضطراب مؤثر است و خواندن آن به همه افراد توصیه می‌شود.