همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: عبدالحسین فرمانفرما که در چهارگوشه شهر املاک و باغ‌های فروان داشت، سنگ بنای تأسیس انستیتو پاستور را به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز درمانی وقفی در پایتخت نهاد و مقدمات ارائه خدمات ارزنده در حوزه درمان بیماری‌های واگیردار را فراهم کرد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
علیرضا زمانی، تهران‌پژوه درباره نقش عبدالحسین فرمانفرما در تأسیس انستیتو پاستور می‌گوید: «سال‌های پس از جنگ جهانی اول، شیوع برخی بیماری‌ها گریبان پایتخت‌نشینان را گرفت. آب تهران چنان آلوده شده بود که به منشأ بسیاری از بیماری‌های واگیردار از جمله حصبه تبدیل شد. در همین دوران بود که عبدالحسین فرمانفرما مقدمات ساخت انستیتو پاستور را به‌عنوان مرکزی برای جلوگیری از شیوع بیماری‌های واگیردار فراهم کرد.»
انستیتو پاستور در سال ۱۳۰۰ خورشیدی افتتاح شد، اما ایده تأسیس آن به‌عنوان یک مؤسسه تحقیقاتی مشترک میان ایران و فرانسه در سال ۱۲۹۸ کلید خورد. زمانی می‌گوید: «مرکز وقفی عبدالحسین فرمانفرما همان سال‌های نخست تأسیس هم خدمات بسیاری در حوزه بهداشت و درمان ارائه کرد. از جمله در دسترس قرار دادن نسل نخست پنی‌سلین که به‌صورت محلول تولید و در جای سرد نگهداری می‌شد.»
عبدالحسین فرمانفرما زمین این مؤسسه را با همه امکانات در محدوده میدان پاستور کنونی برای ساخت انستیتو پاستور وقف کرد. در بخشی از سند وقف‌نامه زمین‌های انستیتو پاستور آمده است: «عبدالحسین میرزا فرمانفرما محض رفع احتیاج اهالی این آب و خاک و تسهیل امر آنها در فراهم شدن وسایل علاجیه، نخستین کسی بود که تصمیم فرمود و همت گماشت که طبعاً لمرضات‌الله تا یک درجه اسباب آسایش عمومی و وسایل علاجیه آنان را در همین پایتخت فراهم نماید که با قرب الوسائل معالجه شوند.»
گویی ساخت مرکز درمانی در خاندان فرمانفرما موروثی بود. علاوه بر ملک‌تاج خانم نجم‌السلطنه، خواهر فرمانفرما، که دارایی‌اش را صرف ساخت بیمارستان «نجمیه» کرد، ساختمان انستیتو پاستور شمیران در حوالی میدان تجریش که وقف انستیتو پاستور شده نیز موقوفه دکتر صبار فرمانفرماییان، فرزند عبدالحسین فرمانفرما، است. زمانی می‌گوید: «دکتر صبار فرمانفرماییان سال ١٣٨۵ درگذشت. او پیش از فوت به سیاق عبدالحسین فرمانفرما، ملک مسکونی خود در حوالی تجریش را برای تأسیس درمانگاه تخصصی و واکسیناسیون علیه بیماری‌های مسری و ساخت آزمایشگاه‌های تخصصی و تحقیقات پزشکی، وقف دائم انستیتو پاستور ایران کرد. این مرکز هنوز هم در این حوزه مشغول به فعالیت است و در دوران کرونا نیز خدمات بسیاری ارائه کرد.»
صبار فرمانفرماییان که به توصیه پدر برای تحصیل در دانشگاه‌های معتبر به خارج از کشور سفر کرده بود، با مدرک دکترای پزشکی در فرانسه و سویسس به ایران بازگشت و در وزارت بهدای مشغول به فعالیت شد. او مدتی نیز در سازمان بهداشت جهانی استخدام شد و به دلیل تلاش بسیار برای ریشه‌کن کردن بیماری مالاریا در کشورهای آفریقای جنوبی و جنوب‌شرق آسیا، در فهرست یکی از ۸ مالاریاشناس برتر جهان قرار گرفت. صبار فرمانفرماییان پس از بازگشت به ایران در آغاز دهه ۵۰ حکم سرپرستی انستیتو پاستور را دریافت کرد.»