همشهری آنلاین – حسن حسن‌زاده: همان‌هایی که عمری تصاویر، کتاب‌ها و اسناد به جا مانده از تاریخ تهران را تورق کرده‌اند و گاهی پای پیاده به دل کوچه‌های تهران امروز زده‌اند تا واقعیت‌های تاریخ را از دل خاطرات خاک‌خورده بیرون بکشند. در این صفحه به معرفی تهران‌پژوهان سرشناسی پرداخته‌ایم که هر کدام با تالیفات، مقالات، سخنرانی‌ها و اقدامات خود گامی بلند برای شناخت مشاهیر، علما، بناهای تاریخی، معماری، جغرافیای شهری، اقلیم، گویش و سبک زندگی مردم تهران برداشته‌اند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید
کامران صفامنش
متولد ۱۳۲۵
کامران صفامنش، پژوهشگر تاریخ معماری و شهرسازی را باید معمار هویت گمشده شهر نامید. او بیش از از ۴۰ مقاله‌ی علمی در موضوعات معماری، مرمت و طراحی شهری تالیف کرده است. از مهمترین فعالیت‌های او نیز می‌توان به طرح بازسازی و احیاگری قبرستان‌های تاریخی ظهیرالدوله، امامزاده عبدالله و بی‌بی زبیده، مجموعه فیلم‌خانه ملی ایران در تهران، طرح کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران و...
محمدرضا سحاب
متولد ۱۳۲۷
طراحی نقشه‌های جغرافیایی ایران و تهران با نام خاندان سحاب گره خورده است. محمدرضا سحاب، نسل سوم این خاندان و رئیس هیات مدیره موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب از کودکی نزد پدرش عباس سحاب با هنر نقشه‌کشی آشنا شد. او حد فاصل سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۸۰ در همکاری با موسسات معروف کارتوگرافی بین‌المللی، مانند «گئورگ وسترمن» و «کارل ونشو» توان علمی و فنی و کیفیت روش‌های نقشه‌نگاری در ایران را افزایش داد.
منوچهر صدوقی سها
متولد: ۱۳۲۷
منوچهر صدوقی سها، پژوهشگر حکمت و فلسفه، عرفان‌پژوه، نویسنده و حقوقدان در شناخت و معرفی حوزه فلسفه و حکمت تهران گام‌های موثری برداشته است. سها کتابی در حوزه فسلفه و قدمای تهران دارد و مکتب فلسفه تهران را ازغنی‌ترین مکاتب فلسفی ایران می‌داند. تاریخ حکما و عرفای متأخر بر ملاصدرا و شرح جدید منظومه سبزواری از جمله آثار و تألیفات او است.
جمشید کیانفر
متولد ۱۳۳۰
کار ویژه: تصحیح نسخ خطی
جمشید کیانفر، پژوهشگر، نویسنده، مصحح نسخ خطی و کتاب‌شناس، سالیان بسیار در حوزه تدریس نسخ خطی و تاریخ فعالیت کرده است. او در سال ۱۳۵۵ در کتابخانه ملی استخدام شد و با بهره‌گیری از اساتیدی چون عبدالله انوار و ایرج افشار گام‌های موثری در حوزه تاریخ و فرهنگ برداشت. کشف تلبیس یا نیرنگ و دورویی انگلیس در ایران، تصحیح سفارتنامه خوارزم و تصحیح ناسخ التواریخ از جمله آثار اوست.
داریوش شهبازی
متولد ۱۳۳۲
داریوش شهبازی آثار بسیاری در حوزه تاریخ تهران به چاپ رسانده است؛ از کتاب ۲ جلدی روایاتی از تهران قدیم تا کتاب ۴ جلدی پرسه در دارالخلافه و کتاب الهیه تا دروازه غار که پژوهشی درباره اماکن، اشخاص و اتفاقات تهران معاصر با تکیه بر محله دروازه غار امروز است. اما مهمترین و ماندگارترین اثر شهبازی کتاب تهران‌نامه است که همه جنبه‌های تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... این گستره را ثبت کرده است.
نصرالله حدادی
متولد ۱۳۳۳
کار ویژه: پژوهش میدانی و کوچه‌به‌کوچه درباره تاریخ تهران
نصرالله حدادی، تهران‌شناس معاصر، ناشر و نویسنده، روایتگر تهران چندصدساله شهر ماست و بیش از ۴۰۰ مقاله به قلم او منتشر شده است. برنامه «با من به تهران بیایید» او سرگذشت محله‌های قدیمی پایتخت را یادآوری می کند. او در معیت اساتید برجسته‌ای چون جعفر شهری، علی‌اصغر فقیهی، شارح نهج‌البلاغه، استاد حسین کریمان، سیدعبدالله انوار و... و. گام‌های بزرگی در این مسیر برداشت.
سید مهدی اعرابی
متولد: ۱۳۳۳
شمیران گستره‌ای وسیع در شمال تهران قدیم بود؛ گستره‌ای متشکل از آبادی‌های بسیار که اکنون به محله‌های شمال شهر تبدیل شده‌اند. سید مهدی اعرابی، یکی از ساکنان قدیمی این گستره و از شمیران‌پژوهانی است که چند دهه از عمرش را صرف شناخت هویت آبادی‌های این محدوده کرده و اطلاعات ارزشمندی از زبان، فرهنگ، علما و بزرگان و روند توسعه و شکل‌گیری این آبادی‌ها ارائه کرده است.
ترانه یلدا
متولد: ۱۳۳۳
ترانه یلدا، معمار و شهرساز که دکتری معماری و شهرسازی خود را از دانشگاه پلی‌تکنیک تورینو و پاریس گرفته است، از طراحان طرح جامع تهران است. او آثاری چون ترجمه کتاب معماری نیکلای مارکوف اثر ویکتور دنیل و ترجمه کتاب مجموعه معماری دوران تحول در ایران را به چاپ رسانده است. یلدا در این آثار کمک شایانی به شناخت و معرفی نمادهای هویتی و ویژگی‌های تاریخی معماری ایرانی کرده است.
احمد مسجد جامعی
متولد ۱۳۳۵
احمد مسجدجامعی، رئیس پیشین شورای اسلامی شهر تهران و وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی، با تشکیل گروهی با نام «تهران گردی» بیش از ۱۰ سال در ۱۴۹ جلسه به طور میدانی به پژوهش در این زمینه تاریخ و هویت تهران پرداخت. او آثاری چون دروازه غار، جسم و جان شهر، الگوهای فرهنگی و اجتماعی شهر، تهرانگردی پا به پای احمد مسجدجامعی، در جست‌وجوی شمیران و... به چاپ رسانده است.
مهرشاد کاظمی
متولد ۱۳۴۵
مهرشاد کاظمی، تهران‌پژوه و صاحب امتیاز نشریه تهرانگرد، بیش از ۲۰ سال است که در حوزه تاریخ و هویت پایتخت پژوهش می‌کند. او که از سال ۱۳۷۸ با انتشار نشریه «تهران» پا به این عرصه گذاشته، بنیانگذار جایزه تهران نیز به شمار می‌رود که تا کنون ۸ دوره از آن برگزار شده است. کاظمی مستندات، یادداشت‌ها و نظرات ۱۲۱ جهانگرد که در طول ۵۳۰ سال به تهران سفر کرده و به این گستره پرداخته‌اند را در کتابی دو جلدی گردآوری کرده که به زودی منتشر می‌شود.
محسن ماجدی
متولد: ۱۳۴۶
محسن ماجدی پژوهش‌هایی ارزشمند درباره آداب و رسوم عزاداری اهالی ری، تاریخچه و هویت حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) و روند توسعه و موقوفات این آستان مقدس انجام داده است. از او به عنوان ری‌پژوه و آستان‌پژوه، دو کتاب به نام‌های «مشاهیر و مفاخر مدفون در رواق ناصری» و «تاریخ طبیعی و اجتماعی چشمه علی» به زودی منتشر خواهد شد.
محمود منیعی
متولد ۱۳۴۸
از محله‌های قلب تهران قدیم تا آبادی‌های اطراف آن، هر کدام تکه‌ای از تاریخچه و هویتی غنی پایتخت به شمار می‌روند. محمود منیعی، تهران‌پژوه و فعال حوزه تاریخ و هویت تهران، سال‌هاست که با برگزاری سلسله نشست‌هایی درباره تاریخ تهران که با حضور تهران‌پژوهان و علاقه‌مندان به هویت شهر برگزار می‌شود، گام‌هایی موثر برای شناخت هویت محله‌های قدیمی و آداب و رسوم تهران برداشته است.
همایون عبدالرحیمی
متولد ۱۳۴۹
همایون عبدالرحیمی، پژوهشگر و نویسنده، حدود ۲ دهه است که در حوزه تاریخ و هویت تهران فعالیت می‌کند. او معتقد است مستندنگاری پایتخت برای حفظ هویت و فرهنگ این شهر و انتقال آن به نسل‌های بعدی ضروری است. کتاب‌های «آرامستان ظهیرالدوله» و «کوچه پس کوچه‌های تهران» که به کوشش او و به گونه‌ای مستند گردآوری شده است، گامی بلند برای حفظ هویت و تاریخ پایتخت است.
احمد ابوحمزه
متولد: ۱۳۴۹
بیش از ۳ دهه است که احمد ابوحمزه در حوزه شناخت تاریخ و هویت ری پژوهش می‌کند. او ده‌ها مقاله و تالیف درباره هویت، فرهنگ و آداب و رسوم گستره کهن ری به چاپ رسانده است؛ از جمله طراحی نخستین نقشه گردشگری ری و مجموعه عکس‌هایی از آثار و بناهای تاریخی شهر ری. ابوحمزه همچین آثاری چون ری در قرون نخستین اسلامی و ترجمه کتاب سکه‌های ری را در دست چاپ دارد.
علیرضا زمانی
متولد ۱۳۵۷
این تهران‌شناس جوان با مشارکت بیش از ۷۰ محقق، عکاس، نویسنده و... مجموعه‌ای ۱۷۰ جلدی درباره هویت ۲۰۰ محله تهران تولید کرده است. «محله ما» عنوان مجموعه کتابی است که هر آنچه درباره تاریخ یک محله باید بدانید در آن یافت می‌شود؛ از چهره‌های مشهوری که روزگاری در محله زیسته‌اند تا خانه‌ها و عمارت‌های تاریخی، یخچال‌ها، آب‌انبارها و سبک زندگی مردم یک محله.
بهزاد یعقوبی
متولد: ۱۳۶۴
بهزاد یعقوبی از جمله تهران‌پژوهان جوانی است که در سال‌های اخیر اقدامات موثری در حوزه شناخت و معرفی هویت پایتخت انجام داده است. یعقوبی آثاری چون «واقفان دارالخلافه»، «مساجد دارالخلافه» و «امامزاده‌های دارالخلافه» منتشره کرده است. به عنوان مثال، او در کتاب واقفان دارالخلافه علاوه بر واقفان ماندگار پایتخت، اطلاعات ارزشمندی درباره وقفنامه‌های تهران ارائه کرده که منبعی مفید برای دانش‌پژوهان حوزه وقف است.