گردشگری می‌رود تا در بهترین هتل‌های لوکس و چند ستاره شب‌اش را سحر کند؛ گردشگری می‌رود تا شب را در چادری سحر کند و در دل دشت، آتش بیفروزد؛ گردشگری چمدانی بزرگ با خودش می‌برد از همه آنچه شاید احتمالا به آن نیاز پیدا کند و گردشگری کوله‌ای می‌اندازد روی کولش و می‌زند به دل جاده.
مقاصد متفاوت است اما دل سپردن به راه و زدن به جاده اجتناب‌ناپذیر است؛ گاه از مسیر دریا می‌روی، گاه از مسیرهای هوایی و گاه از جاده‌های پرپیچ و خم زمینی.فرقی نمی‌کند با چه وسیله‌ای سفر می‌کنی. برای رسیدن به مقصد باید از راه گذشت. حتی خیلی‌ها راه سفر را بیشتر از مقصدش دوست دارند. آری باید دل سپرد به جاده و سفر کرد برای اندوختن تجربه‌های تازه و نکته اینجاست که نمی‌توان اثر مستقیم حمل‌ونقل را در رونق گردشگری نادیده گرفت اما جاذبه‌های سیستم حمل‌ونقل در کشور ما برای گردشگران خارجی در مقایسه با بسیاری از کشورها ناچیز و حتی هیچ است.
ماجرای پروازهای بی‌فرود و تاخیرهای همیشگی در حمل‌ونقل هوایی، راه‌های غیراستاندارد و تصادف‌های جاده‌ای و همچنین شبکه فرسوده ریلی در ایران از عمده دلایلی هستند که شیرینی بازدید از اماکن فرهنگی و تاریخی ایران را به کام گردشگران خارجی تلخ می‌کنند و از این‌رو می‌توان گفت که حمل‌ونقل یکی از دلایل اصلی برای انصراف گردشگران خارجی از سفر به ایران است. کامران سربخشی، کارشناس ارشد مدیریت و مدرس گردشگری درباره تعریف اقتصادی واژه حمل‌ونقل به همشهری می‌گوید: «تغییر مکانی اشخاص (حمل‌ونقل مسافر) و حمل‌ونقل کالا، بین دو نقطه جغرافیایی همچنین صنعت حمل‌ونقل حاصل مسافرت و اقامت مردم در خارج از مناطق بومی خود است.»
وی در ادامه می‌افزاید: « توسعه حمل‌ونقل در بخش دولتی و خصوصی تأثیر عمده‌ای بر رشد و هدایت این صنعت داشته است. فراهم بودن امکانات حمل‌ونقل مناسب، مطمئن، راحت و سریع و ارزان پیش‌شرط توسعه گردشگری جمعی است، زیرا گردشگران در تصمیمات خود دو عامل هزینه و زمان را مد نظر دارند و برای دسترسی به مقاصد گردشگری انتخاب نوع سیستم حمل‌ونقل یا فراهم بودن سیستم مناسب بر این دو عامل تأثیر می‌گذارد.
به همین دلیل در 50 سال گذشته سفرهای هوایی رونق بیشتری یافته زیرا در سفرهای طولانی استفاده از هواپیما از نظر زمان و همچنین هزینه مقرون به صرفه‌تر است. به این ترتیب توسعه حمل‌ونقل هوایی به گسترش گردشگری جمعی در قرن بیستم کمک شایانی کرده است.»سیستم حمل‌ونقل هوایی یکی از عمده‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده صنعت گردشگری است. بسیاری از کشورهای در حال توسعه با رونق سیستم حمل‌ونقل هوایی خود توانستند درآمد عمده‌ای را از این صنعت به کشورهای خود سرازیر کنند که از آن جمله می‌توان به امارات متحده عربی با مجهز کردن خطوط هوایی امارات اشاره کرد.
پیشرفت در حمل‌ونقل، دلیل توسعه گردشگری
اساسا توریسم و گردشگری با جابهجایی و حرکت از مبدا و محل زندگی دائمی افراد به نقاط دور دست تحقق پیدا کرده و اموری چون نیاز به محل اقامت، مصرف مواد غذایی، بهداشت و امنیت پس از آن مطرح می‌شود. به همین دلیل است که اصولا گردشگری به‌صورت امروزی با وقوع انقلاب صنعتی و توسعه و گسترش وسایل و روش‌های حمل‌ونقل در دنیا رواج پیدا کرده است. البته به‌طور متقابل نیز می‌توان ادعا کرد که توسعه و گسترش توریسم از عوامل تعیین‌کننده در توسعه امکانات حمل‌ونقل بوده است.فرهاد عابدی، کارشناس ارشد مدیریت و مدرس گردشگری در این باره به همشهری می‌گوید: «در حال حاضر در اکثر مطالعات مربوط به ارزیابی اقتصادی، ایجاد و توسعه زیر‌بناها و تجهیزات حمل‌ونقل بین مقاصد مختلف، میزان استقبال گردشگران از خدمات حمل‌ونقل به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر مورد توجه همه کشورهاست.
حمل‌ونقل هوایی با ایجاد امکان دسترسی آسان، سریع و ایمن به نقاط مختلف جهان و با فواصل زیاد سهم زیادی از جابهجایی گردشگران را به‌خود اختصاص داده است. بنابراین ارتباط قابل توجهی بین صنعت گردشگری و صنعت حمل‌ونقل وجود دارد.»کشور ایران دارای بستر لازم برای جذب گردشگران خارجی و داخلی است اما متأسفانه رکود صنعت گردشگری در ایران، شرایط اقتصادی نامطلوبی را برای آژانس‌های مسافرتی فراهم کرده است.
از طرفی گلایه اصلی دست اندرکاران صنعت گردشگری ضعف سرویس‌های حمل‌ونقل در کشور است.رؤیا هادوی، یکی از راهنمایان تورهای گردشگری در این باره می‌گوید: «متأسفانه سیستم حمل‌ونقل ایران آسیب جدی به جذب توریست وارد می‌کند. حمل‌ونقل هوایی ایران با حوادث پی در پی روبه‌روست.
وضعیت جاده‌های کشور نامطلوب است و حمل‌ونقل ریلی هم دست کمی از بقیه سامانه‌های حمل‌ونقل ندارد.»وی در ادامه می‌افزاید: «زمانی که در یک سال چند خبر پی‌در‌پی از سقوط هواپیما در ایران و انحراف قطار از مسیر ریل در سرتاسر دنیا منتشر می‌شود انتظار دارید که گردشگران خارجی از سفر در ایران واهمه نداشته باشند؟ گردشگری که به ایران سفر می‌کند گردشگر فرهنگی است. شاید با هواپیمای کشور خودش به ایران سفر کند اما قرار نیست این گردشگر در تهران بماند.
گردشگر فرهنگی می‌خواهد به شیراز، اصفهان، مشهد و... سفر کند و ادامه سفر را باید با سرویس‌های حمل‌ونقل داخلی ایران سپری کند. اکثر گردشگران از هواپیماهای توپولف داخل ایران واهمه دارند و اگر قرار باشد با اتوبوس نیز به گشت و‌گذار در استان‌های مختلف بپردازند اوضاع بهتر نیست. ما هنوز موفق نشد‌ه‌ایم که اقامتگاه‌های مناسب با سرویس‌های بهداشتی و... حتی رستوران‌های مجهز مناسبی راه‌اندازی کنیم. اوضاع ایمنی جاده‌ها هنوز به استاندارد جهانی نرسیده و سفر زمینی هم دردی را دوا نمی‌کند.»
داستان قدیمی تاخیر
در بخش حمل‌ونقل هوایی ایران متأسفانه آنچه همه مسافران و استفاده‌کنندگان این بخش به‌عنوان اعتراض بیان می‌کنند وجود تاخیرهای زیاد در پروازهاست.
ماکان شمس، مدیر یکی از آژانس‌های هواپیمایی در این باره می‌گوید: «موضوع اصلی، کم بودن تعداد پروازها و حجم فراوان مسافر است به شکلی که بیشتر لیست پروازهای داخلی (به‌عنوان مثال تهران-یزد) دو تا سه روز قبل از پرواز بسته می‌شود. همچنین در تعداد محدودی از فرودگاه‌های کشور پروازهای بین‌المللی انجام می‌شود. بسیاری از پروازها نیز از مراکز استان‌ها به پایتخت و بالعکس است و پروازهای محدودی از یک مرکز استان به مرکز دیگر صورت می‌گیرد. از مشکلات دیگری که پیرامون حمل‌ونقل هوایی می‌توان به آن اشاره کرد کم بودن بلیت هواپیما در ایام عید نوروز است. زیرا در این ایام بسیاری از دفاتر مسافرتی ظرفیت هواپیماها را چارتر کرده و بلیت را فقط در قالب تورهای گردشگری می‌فروشند.»وی در ادامه می‌افزاید: « در قسمت حمل‌ونقل ریلی خوشبختانه شرایط بهتری حاکم است اما آنچه به‌عنوان نقطه ضعف می‌توان به آن اشاره کرد بالا بودن عمر قطارها و پایین بودن کیفیت آنها در بعضی از مسیرهاست.»
شمس معتقد است: « در بخش حمل‌ونقل هنوز تکیه اصلی روی امکانات حمل‌ونقل جاده‌ای است که به‌صورت سنتی اداره می‌شود و در دو دهه اخیر تغییر چندانی در روش‌های مدیریتی آن رخ نداده است.»
در حال حاضر مهم‌ترین معضل حمل‌ونقل جاده‌ای، فرسودگی ناوگان‌ها از یک سو و رشد روزافزون تصادفات رانندگی است و چون حمل‌ونقل جاده‌ای بیش از ۹۰ درصد مسئولیت جابهجایی بار و مسافر را بر عهده دارد و استفاده بیش از اندازه از ماشین‌های شخصی برای سفرهای بین شهری، هر روز عرصه جاده‌ها را تنگ‌تر می‌کند بنابراین، درصورتی که اقدامات سریعی برای بهبود این وضعیت انجام نگیرد، باید در انتظار بدتر شدن وضعیت این بخش باشیم.
حمل‌ونقل هوایی: حمل‌ونقل هوایی در قرن بیستم با پیشرفت فناوری در صنایع هوایی، رونق بیشتری گرفت. راحتی، سرعت و امنیت بیشتری فراهم شده بود و هزینه‌ها نیز کاهش یافته بود. پیشرفت تکنولوژی در این بخش باعث رونق روزافزون آن شد و ظرفیت هواپیماها افزایش یافت اما این پایان کار نبود. در سال‌های بعد با توجه به گرانی سوخت، مشکلاتی در جهت بازاریابی برای شرکت‌های مسافرتی به‌وجود آمد و متخصصان صنعت حمل‌ونقل پیشنهادها و راه‌حل‌هایی ارائه کردند که از جمله می‌توان به معرفی تورهای جمعی، ارائه نرخ‌های خاص بلیت برای گردانندگان تورهای گردشگری، روش‌های قیمت‌گذاری متغیر از‌جمله نرخ بلیت برای خرید رفت و برگشت از قبل و همچنین نرخ خاص بلیت برای مسافران در فهرست انتظار موجب تشویق برنامه‌ریزان سفر و استفاده کامل از ظرفیت هواپیماها شد.
حمل‌ونقل جاده‌ای: شرکت‌های اتوبوسرانی خدمات متنوعی از خدمات گردشگری تا حمل‌ونقل مسافر به‌صورت شهری و بین‌شهری و برون مرزی ارائه می‌کنند. اتوبوس برای مسیرهای طولانی گزینه‌ای ارزان قیمت تراز قطار و هواپیما است. تعداد فزاینده‌ای از گردشگران از بخش‌های متفاوت بازار و معمولا تیپ جوان که به‌دنبال ارزانی هستند برای مسافرت اتوبوس را انتخاب می‌کنند. اگرچه بسیاری از افراد سالخورده و مسن‌تر نیز بنا به دلایلی از جمله دسترسی راحت‌تر به ترمینال‌ها و حمل بار اضافی، تهیه ساده بلیت و پذیرش ساده بار مسافر به‌خصوص در مسافرت‌های برون‌مرزی از اتوبوس استفاده می‌کنند.
حمل‌ونقل دریایی: تا پیش از گسترش حمل‌ونقل هوایی، حمل‌ونقل آبی بیشترین نقش را در سفرهای طولانی و به‌خصوص بین قاره‌ها ایفا می‌کرد. مسائل مختلفی درباره سفرهای اقیانوسی موجب شد تا متخصصان حمل‌ونقل دریایی با تحقیق و بررسی مشکلات و چالش‌ها از دهه 1950 میلادی تمرکز فعالیت خود را از سفرهای دریایی به گشت‌های دریایی تغییر دهند. نوع و شکل سفرها تغییر کرد. نوع کشتی‌ها و اندازه آنها نیز دستخوش تغییراتی شد. کشتی‌ها مجهز به برنامه‌های زنده موسیقی شدند. همچنین با تعریف تورهای خاص ویژه این صنعت از جمله دیدار از مناطق باستانی، پرورش گل‌ها و گیاهان یا بازدید از فستیوال‌های خاص و انجام سفرهایی شامل پرواز و گشت دریایی، تغییراتی چشمگیر در حمل‌ونقل دریایی ایجاد شد به شکلی که باعث استقبال تعداد زیادی از گردشگران شد.
حمل‌ونقل ریلی: با وجود سابقه طولانی راه آهن به‌عنوان یک وسیله نقلیه، هنوز در بسیاری از کشورها این صنعت نتوانسته است نیازهای بازار انبوه خود را به‌طور باید و شاید تأمین کند. در نیمه اول قرن بیستم در بسیاری از کشورهای صنعتی امروز و به‌خصوص در اروپا قطار به‌عنوان یک وسیله حمل‌ونقل مهم نقش داشته است اما با رشد استفاده از اتومبیل‌های شخصی تقاضا برای این وسیله کاهش یافته است. افزایش نرخ بلیت و پایین بودن سرعت این وسیله از جذابیت آن کاسته است اما در مسیرهای پر رفت‌وآمد هنوز قطار یک وسیله مورد تقاضا و مطلوب منظور می‌شود. امروزه قطارهای سریع السیر مراکز شهرهای بزرگ دنیا را به هم متصل کرده است.
