این آماری است که چندی پیش، مدیر کل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت اعلام کرد؛ آماری که نشان می‌دهد تقریباً از هر10 نفر، 6 نفر از ما دچار کمبود ویتامین B2 هستیم.
اگرچه دکتر صفوی تأکید کرده که این کمبود در برخی از مناطق کشور بیشتر است و همین باعث شده آمار کشوری آن تا این حد بالا باشد و اگر چه این کمبود، با یک تغذیه سالم و کامل، قابل پیشگیری و درمان است، اما شما کنجکاو نیستید که بدانید این ویتامین B2 چیست که ایرانی‌ها با آن میانه خوبی ندارند؟
* * *
دکتر کیمیاگر- متخصص تغذیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی- با اشاره به اینکه منبع اصلی ویتامین B2 لبنیات است و با نگاهی به سرانه مصرف آن در کشور می‌توان دلیل این کمبود را مشخص کرد، می‌گوید: «در استانی مثل بوشهر، سرانه مصرف شیر 50 گرم یعنی نصف استکان در روز است که این در واقع متوسط دریافت است. یعنی برخی از افراد همین میزان را هم دریافت نمی‌کنند و میزان دریافتشان در حد صفر است، طبیعتاً در چنین وضعیتی کمبود این ماده مغذی پیش خواهد آمد.»
دکتر سید علی کشاورز- مدیر گروه تغذیه و بیوشیمی دانشگاه علوم پزشکی تهران- نیز معتقد است: «ما خانواده‌های ایرانی بیشتر نان‌خور هستیم و مصرف لبنیات در رژیم غذایی ما اندک است. چنانکه براساس آخرین آمار موجود سرانه مصرفی لبنیات در کشور 85-80 لیتر در سال است، البته ممکن است برخی از افراد 3-2 برابر میزان نیاز لبنیات مصرف کنند و برخی بسیار کمتر از حد مورد نیاز.»
وی در ادامه به سیاست‌های وزارت بهداشت اشاره می‌کند و می‌گوید: «سعی بر این است که مصرف سرانه به 160 لیتر برسد اما این مقدار در هلند 480 لیتر و در آلمان 400 لیتر است و هنوز خیلی با آنها فاصله داریم.»
البته متخصصان تغذیه به منابع دیگر ریبوفلاوین هم اشاره می‌کنند و از گوشت، میوه، سبزی و حبوبات به عنوان منابع دیگری برای ویتامین B2 یاد می‌کنند که می‌تواند این کمبود را جبران کند. اما مگر این مواد غذایی هم به اندازه کافی مصرف می‌شود؟
زیاد حرف نزنید
کمبود ویتامین B2 عوارض پر سر و صدا ایجاد نمی‌کند، برخلاف کمبود کلسیم که باعث پوکی استخوان می‌شود، یا کمبود آهن که کم‌خونی فقر آهن ایجاد می‌کند و یا بیماری اسکوربوت که در نتیجه کمبود ویتامین C عارض می‌شود؛ به همین خاطر هم در بسیاری از موارد از تشخیص زود هنگام آن غافل می‌شوند.
دکتر کیمیاگر با اشاره به اینکه برای کمبود ویتامین B2 گروه‌های در معرض خطر، بیشتر خانم‌ها و کودکان در حال رشد هستند، می‌گوید: «این کمبود در کسانی که زیاد حرف می‌زنند زودتر آشکار می‌شود چرا که یکی از عوارض آن، ایجاد زخم در گوشه لبهاست.»
دکتر سیمین وثوق- عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات- نیز در زمینه عوارض کمبود ریبوفلاوین می‌گوید: «کمبود این ویتامین که در اثر کمبود ثانویه سایر مواد مغذی و یا به دنبال محرومیت غذایی و مصرف ناکافی پروتئین‌های حیوانی و سبزی‌های برگی هم ایجاد می‌شود، علائم مشخصه‌ای مثل: زخم شدن گوشه لب‌ها، ترک‌خوردگی لب‌ها، زخم شدن داخل دهان و زبان و تورم و بزرگی زبان دارد. رشد مویرگ‌های خونی در بخش سفید چشم یا احساس وجود شن در چشم که باعث متورم شدن عروق قرنیه می‌شود نیز از دیگر علائم کمبود ریبوفلاوین است.»
بد نیست این را هم بدانید که در حیوان ماده باردار اگر کمبود B2 وجود داشته باشد، نوزاد به احتمال بسیار بالا لب شکری خواهد شد. البته این علائم به شکل معمول به سرعت با دریافت مکمل‌های دارویی ویتامینB2 بهبود می‌یابد و در بسیاری از موارد مصرف مولتی‌ویتامین‌های حاوی ویتامین‌های گروه B مؤثرتر از دریافت ویتامین B2 به تنهایی است.
تغذیه متعادل بهترین درمان است
ویتامین B2 یکی از انواع ویتامین‌های محلول در آب است که در سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها در بدن نقش مؤثری دارد. برای تکثیر، رشد و ترمیم پوست، مو، ناخن و مفاصل ضروری است و همچنین با ارتقای سیستم ایمنی، بدن را در مقابل بیماری‌ها حفاظت می‌کند.
البته اثرات دیگری نظیر برطرف کردن سردردهای میگرنی و پیشگیری از وقوع آب مروارید و درمان کم‌خونی را نیز به آن نسبت می‌دهند.دکتر کیمیاگر، حد استاندارد مصرف لبنیات را معادل روزانه 2 لیوان شیر دانسته و معتقد است مصرف این میزان از شیر و لبنیات بخصوص در نوجوانان می‌تواند از کمبود این ویتامین پیشگیری کند.
دکتر کشاورز هم از لبنیات به عنوان بهترین منابع ویتامینB2 یاد می‌کند و می‌گوید: «تأکید و آموزش بر مصرف لبنیات نه تنها به برطرف کردن کمبود ریبوفلاوین کمک می‌کند، بلکه سبب برطرف شدن مشکلات دیگر از جمله کمبود کلسیم و پوکی استخوان خواهد شد.» فراموش نکنید که حدود 80درصد خانم‌ها بعد از سن 35 سالگی دچار پوکی استخوان می‌شوند.
دکتر صفوی نیز تنوع در مصرف مواد غذایی روزانه را گام مؤثری در برطرف کردن کمبود ریزمغذی‌ها می‌داند و می‌گوید: «ریبوفلاوین در گوشت، میوه، سبزی و حبوبات هم وجود دارد و مصرف 3-2 وعده میوه، 5-3 وعده سبزی و 6 سهم گوشت در نوجوانان، 3-2سهم گوشت در بزرگسالان، در رفع کمبود بسیار مفید است.»
هر سهم گوشت برابر 30 گرم از انواع گوشت‌ها، یک عدد تخم‌مرغ و یک دوم لیوان حبوبات نظیر لوبیا، عدس، نخود و ماش است.
ویتامین را پاس بداریم!
ویتامین B2 نسبت به حرارت، اکسیداسیون و اسید مقاوم است، بنابراین در شیرهای استرلیزه و هموژنیزه، ماست، پنیر و کشک از بین نمی‌رود ولی در محیط قلیایی و در معرض نور (به ویژه اشعه ماوراء بنفش نور خورشید) تجزیه شده و از بین می‌رود.
دکتر ناصر رجب‌زاده- متخصص صنایع غذایی- در این زمینه می‌گوید: «به عنوان مثال افزودن جوش شیرین به غذا برای پخت گوشت، سبزی‌ها و یا حبوبات موجب تخریب ویتامین B2 موجود در آن می‌شود یا نوع و شکل بسته‌بندی شیر و ماست که باعث نفوذ نور خورشید در آن می‌شود، مقدار این ویتامین را به شدت کاهش می‌دهد.
به همین دلیل توصیه می‌شود که از لبنیات یا بسته‌بندی‌های پاکتی (غیرقابل نفوذ نور) استفاده شود. همچنین پخت حبوبات و دور ریختن آب پخت تا حد زیادی موجب اتلاف این ویتامین می‌شود. بنابراین بهترین راه برای حفظ این ویتامین بخارپز کردن مواد غذایی، استفاده از آب کم برای پخت و نیز استفاده از آب پخت در غذاست.»
دکتر کشاورز نیز حل مشکل کمبود مواد مغذی نظیر ریبوفلاوین و کلسیم را از سه راه امکان‌پذیر می‌داند و می‌گوید: «در مرحله اول با افزایش تولید و ایجاد تنوع در محصولات لبنی می‌توان گروه مصرف‌کننده را افزایش داد و در مراحل بعدی آگاه‌سازی افراد و آموزش در زمینه تغذیه صحیح، نقش چشمگیری در روند بهبود دارد.
همچنین با هدفمند کردن رایانه‌ها و سوق دادن آنها به سمت خانواده‌های کم‌درآمد مصرف لبنیات نه تنها در شهرهای بزرگ بلکه در نواحی که کمبود وجود دارد نیز افزایش می‌یابد و در کنار حل کمبود B2 باعث پیشگیری از چاقی و بیماری‌های قلبی و عروقی خواهد شد.»
از عدم تحمل لاکتوز تا شیر سویا
متخصصان تغذیه می‌گویند ویتامین B2 اگر به صورت همراه با غذا وارد بدن شود حدود 70 درصد آن جذب می‌شود، ولی اگر با معده خالی و به صورت دارو دریافت شود فقط 15 درصد آن جذب می‌شود.
همچنین غذاهای حاوی نشاسته، فیبر و لاکتوز، سنتز (ساخته شدن) ویتامین B2 را در روده تسریع می‌کنند (تأکیدی مجدد بر لزوم مصرف لبنیات و حبوبات) و بر عکس آن رژیم‌های غنی از چربی است که این ساخت و ساز را کاهش می‌دهد.
دکتر کشاورز در زمینه مصرف شیرهای طعم‌دار به عنوان راهی برای ترغیب افراد به مصرف شیر، می‌گوید: «شیرهای طعم‌دار مثل شیر توت فرنگی یا موز و حتی شیر کاکائو، مشکلی در جذب ریبوفلاوین ایجاد نمی‌کنند و تنها شیر کاکائو مشکل کاهش جذب کلسیم را داراست.»
وی در ادامه به کسانی که دچار مشکل عدم تحمل لاکتوز هستند و مصرف شیر ایجاد مشکلات گوارشی در آنها می‌کند، اشاره کرده و می‌گوید: «خوشبختانه امروزه شیرهای کم‌لاکتوز یا بدون لاکتوز توسط کارخانه‌های داخلی برای کسانی که مشکل عدم تحمل لاکتوز دارند تولید می‌شود، همچنین این افراد می‌توانند از شیرهای سویا به شرطی که با ویتامین B2 غنی شده باشد، استفاده کنند.»
