متن زیر مقدمه بهاءالدین خرمشاهی بر این کتاب است:
صدها تصحیح و طبع از دیوان حافظ در طی دویست سالی که از چاپ اول آن می‌گذرد، انتشار یافته است؛ و نزدیک به یکصد نسخه خطی با قدمت قابل ملاحظه (تا قرن دهم هجری) از آن در کتابخانه‌ها و مجموعه‌های شخصی محفوظ است. در این میان نسخه خلخالی، یعنی نسخه‌ای که به نام نخستین صاحب صاحبنظر آن، شادروان عبدالرحیم خلخالی به همت خود ایشان به چاپ رسیده و اصل نسخه اکنون نزد فرزند فرزانه ایشان آقای شمس‌الدین خلخالی به یادگار محفوظ مانده است، به گفته بسیاری از صاحبنظران نسخه‌ای است که از نظر داشتن مزایای بسیار، منحصر به فرد است و در میان یکصد نسخه خطی که حدس می‌زنیم محفوظ مانده باشد. هیچ کدام از نظر مجموعه دقت، قدمت و صحت به پای آن نمی‌رسد.
این یک برآورد عادی نیست قولی است که این بنده به گوش خود از حافظ شناسان نامدار زمانه استادان دکتر سلیم نیساری، دکتر محمدرضا جلالی نایینی و هوشنگ ابتهاج (ه.ا.سایه) شنیده‌ام.
این نسخه به طور مستقل سه بار چاپ شده است:
1) به همت خود روانشاد عبدالرحیم خلخالی که مقدمه مسبوطی هم بر آن نوشته و بعضی از همانندی‌های شعر حافظ را با شعر شاعران متقدم یا معاصرش نشان داده است.
شادروان علامه محمد قزوینی قبل از ژرفکاوی کافی و کامل، نقد و تقریظی سراپا تایید و تحسین بر آن نوشت. اما بعدها که عزم و آهنگ تصحیح دیوان حافظ کرد و مرحوم خلخالی کریمانه به مدت یک سال، این نسخه بی همتا را در اختیار ایشان و همکارشان روانشاد دکتر قاسم غنی قرار داد و فرصت یافتند که نسخه تصحیح شده چاپی خالخالی (1306) را با متن اصلی مقابل کنند، به بی دقتی‌ها و نابسامانی‌های بسیار برخورد کردند که شمه‌ای از آن را در مقدمه بلند خود بر دیوان حافظ مصحح خود آورده‌اند.
اما اعتبار نسخه چندان بالا بود که آن را به عنوان نسخه اساس گرفتند و از 17 نسخه خطی و چاپی برای رفع سهوها و لغزش‌های آن استفاده بردند. و چنین قولی در مقدمه دادند که از این نسخه اساس جز به هنگام برخورد با اغلاط فاحش یاترجیح جانبی بر جانبی عدول نخواهند کرد؛ اما فوق کل ذی علم علیم.
بعدها ،شاید 50 سال بعد از چاپ و نشر نسخه مصحح قزوینی – غنی ،استاد دکتر سلیم نیساری که ید بیضایی در نسخه شناسی و واژگان پژوهی دیوان حافظ دارند ،ده‌ها عدول از این اصل و قول و قرار قزوینی در تصحیح قزوینی – غنی یافتند و همه را یک به یک متذکر شدند که نمونه والایش همان «دیوسلیمان نشود» ضبط نسخه صریح نسخه خلخالی است که در نسخه قزوینی – غنی به صورت «دیو مسلمان نشود» درآمده است.
از سوی دیگر جناب خلخالی با شجاعت علمی و اخلاقی کم نظیری به قصور و مسامحه خود در تصحیح دیوان اقرار کرد و دریغا که پیک اجل مهلتش نداد تا به آرزویش در تصحیح مجدد رفع اغلاط چاپی و علمی و سهوالقلم‌ها جامه عمل بپوشاند.
مرحوم قزوینی در مقدمه خود این عبارت را آورده است که «حق این نسخه نفیس کما ینبغی ادا نشده است». البته خود علامه قزوینی بر اساس تصحیح و طبع قرار دادن آن بخش عظیمی از حق آن را ادا کرد.
2و3) سپس از حسن اتفاق جناب شمس‌الدین خلخالی در سال 1367 که همزمان با بزرگداشت جهانی حافظ بود ،چاپ عکسی ساده و ارزان و ارزنده‌ای از این نسخه نفیس بی همتا عرصه کرد. و همین خدمت بزرگ فرهنگی نگارنده این سطور را بر آن داشت که چاپ یعنی تصحیح حتی‌المقدور دقیقی از این نسخه به دست دهد. مخصوصا که دکتر نیساری در کتاب مقدمه‌ای بر تدوین غزل‌‌های حافظ (تهران، 1367) می‌نویسد: «تصحیح قزوینی (با همه امتیازات و محسنات) معرف تمام عیار نسخه مورخ 827 (= خلخالی) نیست و در حکم یک چاپ مستند تک نسخه‌ای تلقی نمی‌شود.» (همان اثر، 141)
باری نسخه چاپ عکسی متن خلخلالی بسیار روشن و خواناست و خواننده و پژوهنده را از داشتن اصل یا مراجعه به آن بی‌نیاز می گرداند. اما دو نسخه یکی خطی که عکسش در کتابخانه ملی ایران محفوظ است به تاریخ کتابت 843 ق معروف به نسخه بادلیان (چون در آن کتابخانه محفوظ است) و یکی نسخه چاپ عکسی، متعلق به کتابخانه دانشگاه پنجاب (تاریخ کتابت 894 ق) را نیز همراه نسخه خلخالی کردم بی‌آنکه تفاوت ضبط ها را با ضبط های خلخالی درهم بیامیزم یا مزج کنم.
همچنین از هشت نسخه موثق چاپی به عنوان متون مشورتی استفاده کرده ام که عبارتند از 1) متن مصحح قزوینی – غنی 2) متن مصحح دکتر عیوضی – بهروز 3) متن مصحح استاد خانلری 4) متن مصحح دکتر جلالی یانینی – وصال 5) تصحیح و طبع دکتر نیساری- چاپ دوم و سوم 6) حافظ به سعی سایه 7) تصحیح بر مبنای قرائت گزینی انتقادی (بحث در دگرخوانی ها و دگرسانی ها)، براساس نسخه قزوینی- غنی و استفاده مشورتی از اغلب نسخه های چاپ پنجاه سال اخیر، به کوشش استاد هاشم جاوید و بهاءالدین خرمشاهی 8) تصحیح انتقادی مستند و متین دکتر رشید عیوضی (2 جلد، تهران، صدوق 1376).
تاکنون همه نسخه هایی که از دیوان حافظ با استفاده از روش جدید تصحیح متون به طبع رسید غالبا بر مبنای بیش از یک متن و مزجی و التقاطی بوده است.
از جمله نسخه قزوینی- غنی، خانلری، جلالی- وصال، حافظ به سعی سایه. تصحیح تک نسخه ای کمتر رایج است و کاری است حساس تر و در اغلب موارد چاپ عکسی نسخه منحصر به فرد به احتیاط علمی نزدیک تر است اما چون نسخه ای که غلط علمی و کتابتی و سهوالقلم و طغیان قلم، و دخالت بیجای کاتب که در اصطلاح طنزآمیز به آن «شدرسنا» می گویند نداشته باشد، بسیار اندک است، مصصحان رنج کلان را بر خود هموار می کنند، تا تصحیح انتقادی به عمل آوردند. بنده نیز د جایی مناسب از مقدمه های سه گانه خود که بر سه طبع (و در واقع سیه تصحح) متوالی خود با شیوه حروف نگاری نوشته ام، نمونه هایی از اغلاط کتابتی که ناشی از کمبود فرهنگ کاتب است و در همین نسخه اعلای بی همتای خلخالی هم رخ داده آورده ام.
کتاب «چشمه خورشید»حاصل خوشنگاری رایانه ای آقای کاوه اخوین است که به واقع اثری هنرمندانه و به تعبیر طنزآمیز اما واقع گویانه «بدون لحجه» است. این اثر بر مبنای چاپ چهارم تصحیح اینجانب از نسخه خلخالی- به شرحی که گذشت- خوشنگاری شده است.
چاپ خوشنگاشته رایانه ای در سه قطع برنامه‌ریزی شده و قطع وزیری و جیبی آن در هیاتی آراسته و پیراسته در زمستان 1384 منتشر شده است. قطع سومین از این ویراست همین نسخه ای است که در دست دارید که گزینش 94 غزل از همان خوشنگاری رایانه ای سه گانه است.
که به واقع روشنی بخش دل و دیده صاحبدلان و صاحبنظران است. دوستان ما در «نشر دوستان» با بهره‌مندی از رهنمود و پیشنهاد دوست هنرمند نامدار جناب استاد فوزی تهرانی برای آرایه و پیرایه افزایی این نسخه، نخبه ای از عکس های دلپسند و دیده نواز استاد هنرمند جناب حسین هنریاری که رایحه شعر و موسیقی از آنها بلنداست، استفاده برده‌اند.
هنر اصلی از حافظ است و هنر جنبی از استادان حسین هنر یاری و فوزی تهرانی و حمیدرضا رحمانی و تلاش برای تولید آن از برادر سختکوش کاردان جناب آقای مسعود کریمی. فقط تصحیح متن و انتخاب غزل ها از این بنده بوده است. خوشنگاری اثر هم چنانکه اشارت رفت، فرآورد تلاش و ظریف کاری جناب کاوه اخوین است. از یکایک این عزیزان سپاس صمیمانه دارم. نیز از همه اخوان کریم النفس کریمی که استادانه و صادقانه کار می کنند.
