ایتالیا یکی از هفت کشور صنعتی جهان است که از نظر صنعت داروسازی هم جزو 10کشور اول جهان است و شرکت‌های تولید داروی بسیار معتبری مثل Farmitalia دارد که در سطح جهان شناخته شده و در بسیاری از کشورهای جهان شعبه دارد.سیستم تولید و توزیع دارو بسیار منظم است، دارو در شرکت‌ها تولید شده به شرکت‌های پخش که همگی خصوصی هستند و در محدوده هرشهرستان فعالیت داشته و اکثرا توسط داروسازان منطقه تأسیس و توسط داروساز اداره می‌شوند تحویل داده می‌شود.
سپس دارو توسط شرکت‌های پخش در اختیار داروخانه قرار می‌گیرد. به داروخانه‌هایی که تا شعاع 15کیلومتر از شرکت پخش باشند، روزی دو بار و از 15کیلومتر بیشتر روزی یک بار دارو توزیع می‌شود. نماینده شرکت پخش با داروخانه تماس تلفنی برقرار کرده و درخواست می‌گیرد و به‌دلیل فراوانی تولید و سیستم توزیع راحت، داروخانه‌ها نیازی به انبار کردن دارو و در نتیجه خواباندن سرمایه ندارند و معمولا درخواست در حد مصرف چند روز داروخانه است.
سود دارو برای داروخانه حدود 35درصد و برای شرکت پخش 10درصد است. اما جالب است بدانیم داروهایی که از طریق نسخه به‌دست بیمار می‌رسند چطور پردازش می‌شوند.این فرایند به این صورت است: بارکد درج شده روی تمام داروها، در هنگام فروش به بیمار، توسط داروساز جدا شده و روی نسخه چسبانده می‌شود. در پایان هر‌ماه داروساز تمام نسخه‌های جمع‌آوری شده را به مرکز پردازش داروی وزارت بهداشت می‌برد. وظیفه این مرکز فقط پردازش اطلاعات دارویی است.
در این مرکز تمام نسخه‌ها برای بررسی اشتباهات داورساز در فروش دارو، اسکن می‌شود. اگر داروساز اشتباه کرده باشد و دارویی به بیمار داده باشد که با نسخه منطبق نباشد، وزارت بهداشت به او هشدار می‌دهد. علاوه بر اینکه دیگر پولی هم بابت نسخه اشتباهی به داروساز پرداخت نمی‌شود. در این مرکز است که می‌توان فهمید از یک دارو در ماه چقدر مصرف شده و حتی در چه رده سنی بوده است. از این طریق می‌توان فهمید که در یک‌ماه مثلا یک نوع داروی خاص بیشتر تجویز شده است.
این قضیه می‌تواند اثبات کند که ممکن است یک بیماری در یک منطقه در حال شیوع باشد. در این حالت آلارم‌های هشدار فعال می‌شود. خیلی از عوارض داروها هم از طریق همین تجزیه و تحلیل داروها مشخص می‌شود که البته این دیگر سیستم خیلی پیچیده‌ای است. مثلا داروهایی که برای پوکی‌استخوان استفاده می‌شود در یک منطقه مورد بررسی قرار می‌گیرند و مشخص می‌شود که یکی از پزشکان یک تیپ از داروی این بیماری را به همه کسانی که مبتلا به این بیماری هستند چه در سطح شدید و چه متوسط و خفیف تجویز می‌کند. البته پزشک در تجویز دارو آزاد است ولی در این مواقع حتما با او تماس گرفته شده و به او هشدار داده می‌شود.
اما ببینیم نظام اقتصادی بیماران به چه صورت است. یعنی بیماران در ازای خرید دارو پولی هم به داروساز می‌دهند یا نه؟
داروها براساس دسته‌های مختلف یا رایگان به بیمار داده می‌شوند و یا اینکه بیمار ناچار به پرداخت تمام و یا درصدی از هزینه در ازای خریداری آنها است.
در این میان یکسری از داروهایی که بیمار ناچار به استفاده از آنها است و در غیراین صورت وضعیت بیماری‌اش وخیم‌تر می‌شود، رایگان در اختیار بیمار گذاشته می‌شوند. ولی داروهایی که قیمت خیلی پایینی دارند و به اقتصاد بیمار لطمه نمی‌زنند و یا داروهای غیرضروری داروهایی هستند که بیمار یا باید کل و یا درصدی از هزینه آنها را بپردازد. مثلا یک سری از آنتی‌قارچ‌ها به‌صورت پماد هستند که قیمت آنها از هفت یا هشت یورو تجاوز نمی‌کند. پس این دارو رایگان نیست ولی آنتی‌قارچ‌های از نوع تزریقی هم هستند که به‌دلیل اینکه بسیار گران هستند به‌طور کاملا رایگان در اختیار بیمار قرار می‌گیرند.
اما همانطور که قبلا هم اشاره شد، در ایتالیا سیستم ورود دارو به داروخانه به این شکل است: دارو توسط عمده‌فروشان خریداری شده و عمده‌فروشان با درصدی از سود مشخص آن را به داروساز می‌فروشند. مثلا دارویی که 125یورو خریداری شده، 137یورو به داروساز فروخته می‌شود. البته از آنجا که تمام داروخانه‌ها دولتی هستند، عمده‌فروش این قیمت را با دولت هماهنگ کرده است.
داروساز هم هنگامی که نسخه‌ها را در پایان‌ماه به مرکز پردازش داده‌ها می‌برد چیزی نزدیک به 180یورو بابت نسخه‌ها باید پول دریافت کند که البته مالیات هم از این میزان کم شده و چیزی نزدیک به 152یورو به او پرداخت می‌شود. البته سوای اینکه پولی بابت اشتباهات داروساز به او داده نمی‌شود.
دو تا سه سال پیش کارشناسان متوجه شدند که مصرف تمام داروهای مخدر به‌شدت کم شده است. به این خاطر که هم پزشک از تجویز این داروها ترس داشت و هم داروساز در فروش آنها به بیمار بسیار محتاط است. در این صورت البته بیمار بود که از درد رنج می‌کشید.در همان سال‌ها کارشناسان از مرگ سالانه ۹۰هزار بیمار مبتلا به سرطان در ایتالیا خبر دادند، بدون اینکه درد ناشی از بیماری آنان با داروهای ضد‌درد کاهش داده شود.
روزنامه ایتالیایی کوریره دلاسرا نوشته بود: ایتالیا با اینکه سومین کشور اروپایی از نظر بیماران مبتلا به درد مزمن است، اما از نظر استفاده از داروهای مسکن مرفین‌دار در اروپا در مکان آخر قرار دارد. به‌طوری که هزینه سرانه استفاده از داروهای مسکن بر پایه تریاک در ایتالیا سالانه 52سنت است و در آلمان 25.7یورو.به عقیده کارشناسان اگر تعداد این نوع بیماران را به سایر بیماری‌های همراه با درد اضافه کنیم شمار آنهایی که از درد رنج می‌برند بین 15تا 25درصد جمعیت کل کشور است.
کارشناسان در آن زمان اعلام کردند که حدود ۶میلیون ایتالیایی از درد مزمن شدید رنج می‌برند و براساس آمار تجویز داروهای مسکن بر پایه تریاک می‌توان گفت که هر بیمار ایتالیایی با درد غیرقابل تحمل، به‌طور متوسط فقط هر‌سه‌ماه یکبار از این داروها استفاده کرده است. برای همین قوانین مربوط به تجویز و فروش این داروها را ساده‌تر کردند. به‌طوری که برای برقراری تعادل در مصرف این داروها، در عرض یک سال و نیم سه بار قوانین مربوط به داروهای مخدر عوض شد.
البته در این میان پزشکی که دارو را تجویز کرده مسئول تمام عواقب نسخه است و داروساز حق ندارد که دارویی را براساس صلاحدید خودش از نسخه حذف کرده و به بیمار ندهد. هر چند داروسازان هم کاملا قادر به درک و تشخیص بیماری هستند. به‌طوری که تا قبل از سال1980 بیماران در ایتالیا به‌خاطر صرفه‌جویی در هزینه دیگر به پزشک مراجعه نمی‌کردند بلکه مستقیم به داروخانه می‌رفتند ولی این سیستم به‌طور کامل بسته شد.
داروساز هم معمولا مشتری‌های خود را می‌شناسد و اطلاعاتی در مورد بیماری آنها دارد. مثلا می‌داند که بیماری که به او مراجعه کرده قبلا سابقه فشارخون بالا داشته ولی دارویی که الان در نسخه برایش تجویز شده این مشکل بیمار را وخیم‌تر می‌کند. داروساز در اینجا نهایتا می‌تواند با پزشک تماس گرفته و او را در جریان قرار دهد.
البته ناگفته نماند که نسخه تمام پزشکان هم برای داروساز معتبر نیستند. چون نام تمام پزشکان و تخصصشان باید علاوه بر لیست وزارت بهداشت در فهرست تخصص‌های بهداشتی قرار گرفته باشد تا نسخه آنها معتبر شود.
در این میان نسخه‌ای که برای بیمار اشتباه نوشته شود، جریمه‌های سنگین در انتظارش است. از جریمه‌های 10هزار یورویی گرفته تا باطل کردن اجازه کار کامل پزشک. البته این جریمه‌ها بعد از چندین بار هشدار اعمال می‌شوند.
اما تکلیف عوارض جانبی یک دارو چیست؟ پزشک باید جوابگو باشد و یا داروساز؟اگر بیمار بعد از مدتی دچار عوارض جانبی شود، در حالی که داروساز هم دارو را درست در اختیار بیمار قرار داده و پزشک هم آن را درست تجویز کرده، بررسی می‌شود که این عارضه برای یک بیمار خاص پیش آمده و یا برای همه مصرف‌کنندگان. البته فرایند تولید دارو هم در کارخانه مورد بررسی قرار می‌گیرد که اشکال در تولید وجود نداشته باشد. سوای ایجاد عارضه در نمونه‌های موردی، اگر بر تعداد کسانی که دچار عارضه شدند اضافه شود، فروش دارو به‌طور کامل در کشور متوقف می‌شود البته فرایند تولید متوقف نمی‌شود. چون به هر حال تمام داروهای تولیدی روی 100درصد جمعیت پاسخ نمی‌دهد و این قضیه از نظر عملی کاملا تأیید شده است.
چه کسی حق داشتن داروخانه دارد؟بر خلاف کشور ما که سرمایه‌داران بیشتر از داروسازان موقعیت تاسیس یک داروخانه را دارند، لیسانس و مجوز داشتن یک داروخانه هم فقط حق داروساز است. البته این پایان ماجرا نیست و تمام داروسازانی که منتظر تاسیس داروخانه هستند باید در یک آزمون شرکت کنند. با بررسی سوابق قبلی داروساز و مدارکش، نمره‌ای به داروساز می‌دهند که اگر مورد قبول بود، لیسانس داروخانه به داروساز داده می‌شود.
نکته قابل ذکر دیگر در مورد تامین قوانین بسیار سرسختانه برای داروخانه‌ها در ایتالیا این است که داروی تاریخ گذشته و غیرقابل مصرف اصلا در داروخانه نباشد یعنی اگر بازرسان چنین دارویی را در داروخانه پیدا کنند، داروساز دیگر نمی‌تواند آنها را مجاب کند که اصلا قصد فروش این دارو را نداشته است و حتما جریمه می‌شود. در این شرایط نهایت کاری که داروساز می‌تواند انجام دهد این است که دارو را داخل جعبه در جایی قرار دهد و روی آن نوشته باشد غیرقابل فروش.
خلاصه کلام این که حالا شاید بتوان با توصیف نظام دارویی کشوری مثل ایتالیا فهمید که چقدر برخلاف کشور ما خدماتی که داروسازان به بیمار می‌دهند، برای بیمار ملموس و قابل رویت است و حتی درصد بسیار زیادی از خطاهای پزشکی توسط داروساز است که فهمیده می‌شود. چیزی که در ایران و برای داروسازان ما حتی تعریف هم نشده است.
سمیه شرافتی
