همشهری‌آنلاین: انسان از دیرباز توجه بسیاری به آسمان داشته و یکی از پدیده‌هایی که همواره توجه او را به خود جلب نموده است گرفتگی ماه و خورشید است.
- ماه گرفتگی چیست؟
ماه گرفتگی یا خسوف زمانی اتفاق می‌افتد که ماه در فاز کامل (بدر) و در حال عبور از بخشی از سایه زمین باشد.
سایه زمین در واقع از دو قسمت مخروطی شکل درست شده است که یکی در داخل دیگری قرار دارد. بخش خارجی یا نیم سایه‌ای منطقه‌ای است که زمین فقط قسمتی از پرتوهای خورشید را مسدود می‌کند و مانع از رسیدن آنها به ماه می‌شود. در مقابل بخش درونی یا قسمت سایه، ناحیه‌ای است که زمین مانع از رسیدن تمام پرتوهایی می‌شود که از خورشید به ماه می‌رسد.
سایه زمین به شکل یک مخروط است که قاعده آن مقطع زمین و طول متوسط آن یک میلیون و 380 هزار کیلومتر است. طول این سایه، بر اثر تغییر فاصله زمین از خورشید تا حدود 40 هزار کیلومتر نسبت به مبدا متوسط تغییر می‌کند. خسوف زمانی اتفاق می‌افتد که ماه وارد مخروط سایه زمین شود.
با توجه به جابجایی ماه در مدار، همواره 2 هفته قبل یا بعد از خورشید گرفتگی امکان گرفتگی ماه هم وجود دارد.
- شرایط رخ دادن ماه‌گرفتگی
برای اینکه ماه‌گرفتگی یا خسوف رخ دهد باید دو شرط مهم هم‌زمان با یکدیگر برقرار باشند:
- ماه و خورشید و زمین در یک راستا یا خط مستقیم قرار گیرند به طوری که زمین بین ماه و خورشید قرار داشته باشد. به عبارت دیگر ماه در حالت بدر از زمین دیده شود.
- ماه در حرکت مداری خود به دور زمین در یکی از گره‌ها و یا در نزدیکی آن قرار داشته باشد.
- مدت زمان ماه‌گرفتگی
مدت دوام ماه‌گرفتگی نسبتاً زیاد است، زیرا قطر مخروط سایه زمین در نقطه‌ای که ماه از آن می‌گذرد، در حدود ۹٬۲۰۰ کیلومتر است.
اگر ماه، مخروط سایه زمین را بطور مرکزی قطع کند، حدود دو ساعت در ماه‌گرفتگی کامل خواهد بود، زیرا قطر ماه در حدود ۳٬۵۰۰ کیلومتر و سرعت متوسط آن ۳٬۲۰۰ کیلومتر در ساعت است.
- انواع ماه گرفتگی
با توجه به موقعیت‌های مختلف زمین، ماه و خورشید سه نوع متفاوت از ماه گرفتگی قابل تشخیص است:
1- خسوف نیم سایه‌ای:ماه از قسمت نیم سایه زمین عبور می‌کند. در این حالت تغییر نور سطح ماه بسیار کم بوده و مشاهده آن دشوار است. حدود 35 درصد از ماه گرفت‌ها از نوع نیم سایه‌ای است که تشخیص آن حتی به کمک تلسکوپ بسیار دشوار است.
2- خسوف جزیی:در خسوف جزیی بخشی از ماه از سایه زمین عبور می‌کند و قسمت‌هایی از آن در تاریکی فرو می‌رود. که در حدود 30 درصد ماه گرفت‌ها جزئی می‌باشد که رصد این رویداد حتی بدون استفاده از ابزار اپتیکی نیز ساده است.
3- خسوف کلی:تمام ماه از داخل سایه زمین عبور می‌کند و بطور کامل در تاریکی فرو می‌رود. این رویداد به خاطر رنگ‌های گوناگون و متغیری که ماه در لحظه گرفت کامل در سطح خود دارد بسیار برجسته و مورد توجه است. حدود 35 درصد ماه گرفت‌ها از این نوع می‌باشد.
- چرا در حالت خسوف کامل ماه قابل مشاهده است؟
سایه زمین ماه را کاملاً تاریک نمی‌کند. حتی وقتی که ماه‌گرفتگی کامل باشد ماه کاملا مرئی است.علت پرتوهای خورشید است که در مسیرشان به سمت ماه از جو زمین عبور می‌کنند. این جو مانند فیلتر اکثر طیف‌های آبی پرتوهای خورشید را پراکنده می‌کند و مابقی نور که به رنگ قرمز پررنگ و یا نارنجی است و به مراتب تیره تر از نور سفید آفتاب می‌باشد در درون آن دچار مقداری شکست شده تا اینکه کسر کوچکی از آن به سطح ماه می‌رسد و آن را پرفروغ می‌کند.
اگر زمین اتمسفری نداشت ماه در طی یک گرفت کامل، کاملا سیاه به نظر می‌رسید. در حالی که اکنون ماه می‌تواند رنگ‌های زیادی از قهوه‌ای و قرمز تیره گرفته تا نارنجی و زرد روشن، بر سطح خود داشته باشد.
- نسبت ماه گرفتگی به خورشید گرفتگی
تعداد ممکن خورشید گرفتگی در هر سال بیشتر از ماه گرفتگی است اما به دلیل اینکه در ماه گرفتگی قسمت‌های بزرگی (مثلا نیمی) از زمین می‌توانند آنرا ببینند به نظر می‌رسد که تعداد گرفتگی‌های ماه بیشتر از خورشید گرفتگی باشد. در خورشید گرفتگی تنها مناطق کوچکی از سطح زمین به صورت یک نوار باریک می‌توانند آنرا مشاهده کنند. پهنای منطقه گرفتگی خورشید بر سطح زمین از 272 کیلومتر تجاوز نمی‌کند.
- رصد ماه گرفتگی
بر خلاف خورشید گرفتگی، رصد ماه گرفتگی کاملا بی‌خطر است و برای رصد آن به هیچ فیلتر محافظی نیاز ندارید. حتی برای رصد این پدیده نیازی به استفاده از تلسکوپ نیست.
یک خسوف سوژه بسیار جذابی برای عکاسی است خوشبختانه عکاسی از خسوف آسان است به شرط آنکه امکانات مناسبی داشته باشید و از آن به خوبی استفاده کنید.
