پیامد این کاهش مصرف در 2سال نخست اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، تشدید بیماری‌های ناشی از کمبود ریزمغذی‌ها در سبد مصرفی خانوارها بوده است.آمار بانک مرکزی از دخل و خرج خانوارهای شهری حاکی از کاهش 18درصدی سهم مصرف مواد غذایی در سبد هزینه خانوارهای شهری است؛ به‌نحوی که در سال91 مصرف هر خانوار از مجموع این اقلام 3درصد و مصرف هر فرد به‌طور متوسط یک درصد کاهش یافته است. این کاهش مصرف در حالی صورت می‌گیرد که تخصیص بهینه یارانه پرداختی به کالاهای اساسی از تکالیف اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها بوده است.
در مرحله نخست اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها نبود تناسب بین هزینه تمام‌شده تولید یا واردات کالاهای اساسی با برخی سیاست‌های حمایتی دولت مانند تأمین نهاده‌های تولید، تخصیص ارز مرجع یا مبادله‌ای منجر به رشد 3 تا 5برابری قیمت و کاهش سهم این اقلام در سبد مصرفی خانوارها شده است؛ چراکه میزان درآمد مردم متناسب با این گرانی افزایش نیافته است. گرچه هنوز آمار دقیقی از روند مصرف مواد غذایی در نیمه دوم مرحله نخست قانون هدفمندی یارانه‌ها و آثار و تبعات آن بر تأمین امنیت غذایی و سلامت شهروندان ارائه نشده، آنچه مسلم است طی 5سال گذشته با حذف برخی مواد غذایی ضروری، سفره‌های خانوارهای شهری و روستایی هر روز کوچک‌تر شده و سلامت مردم به خطر افتاده است.
هشدار نسبت به کاهش مصرف مواد غذایی
کاهش برخی اقلام ضروری غذایی در شرایطی صورت گرفته که براساس آمار بانک جهانی، سالانه بیش از 0.5درصد تولید ناخالص داخلی کشورها (GDP) صرف هزینه درمان بیماری‌های ناشی از کمبود ریزمغذی‌های موجود در برخی اقلام غذایی به‌دلیل کاهش سهم این اقلام در سبد مصرفی خانوارها می‌شود اما می‌توان با تخصیص کامل و مستمر 0.3درصد تولید ناخالص ملی هر کشور از این روند پیشگیری کرد که با توجه به میزان تولید ناخالص داخلی کشورمان پیشگیری از سوءتغذیه مردم کشورمان نیازمند تخصیص سالانه حدود 15 تا 20هزار میلیارد تومان اعتبار است.
به گفته مسئولان وزارت بهداشت نیز اکنون 70درصد مردم کشورمان با فقر پروتئین مواجه بوده و مصرف گوشت قرمز فقرا تنها یک پنجم ثروتمندان است. همچنین طبق آمار 23درصد مردم کشورمان دچار کمبود دریافت کالری بوده و 48درصد بیش از حد کالری دریافت می‌کنند. سرانه مصرف گوشت قرمز در خانوارهای کم‌درآمد به ازای هر نفر 3کیلوگرم و در خانواده پردرآمد 15کیلوگرم، سرانه مصرف مرغ در خانوارهای کم‌درآمد 11.6کیلوگرم و در خانواده پردرآمد 29کیلوگرم و میزان سرانه مصرف شیر در خانواده کم‌درآمد 12کیلوگرم و در خانواده پردرآمد 23.8کیلوگرم است.
کمبود مواد مغذی ازجمله مواد معدنی نیز موجب شده تا 70درصد خانوارها دچار کمبود آهن و80درصد دانش‌آموزان کشور با کمبود کلسیم مواجه باشند. در بین ریزمغذی‌های مهم مورد نیاز بدن، کلسیم جزو ضروری‌ترین نیاز هر فرد است به‌طوری که متوسط نیاز روزانه یک فرد به کلسیم 1200 تا 1500 میلی‌گرم است اما این میزان در مورد آهن 15میلی‌گرم است. با وجود این کاهش 42درصدی مصرف شیر و برخی اقلام غذایی حاوی این ریزمغذی موجب شده تا اکنون 90درصد مردم ایران با کمبود کلسیم مواجه شوند.
آمارها سخن می‌گویند
آمارهای رسمی نیز از تأثیر سوء کاهش مصرف مواد غذایی بر سلامت خانوارها حکایت دارد به‌نحوی که آخرین آمارهای ارائه شده توسط مرکز تحقیقات استئوپروز کشور حاکی از آن است که میزان ابتلای جمعیت بالای 50سال کشور که در سال1380 تنها 15.5بوده در سال1390 به 33.9درصد افزایش و رشد بیش از 2.2برابری داشته است. بنا بر اعلام همین مرکز طی دهه جاری حداکثر تراکم استخوانی ایرانیان بین 6 تا 14درصد کاهش یافته است.
به این آمارها باید 51هزار مورد شکستگی لگن خاصره در سال91 را اضافه کرد که حدود نیمی از مبتلایان به این بیماری مدتی پس از شکستگی فوت و بقیه تقریبا برای تمام عمر زمین‌گیر شده‌اند. میزان دندان‌های پوسیده کودکان و بزرگسالان، کوتاهی قد، کاهش بهره هوشی و ده‌ها عارضه منفی دیگر ازجمله عوارض اثبات‌شده کمبود مصرف شیر و برخی دیگر از اقلام غذایی در جامعه است. همچنین براساس آمار‌گیری سال1390 جمعیت سالمندان کشور حدود 5.6 میلیون نفر (8درصد جمعیت کل کشور) بوده و این جمعیت طی 40سال آینده به حدود 26میلیون نفر افزایش خواهد یافت.
به‌دلیل اهمیت غیرقابل انکار شیر در سلامتی مردم، در همه کشورها شیوه‌های مختلفی مانند اجرای طرح شیر مدرسه در بیش از 100کشور، عرضه شیر رایگان به افراد سالمند و خانم‌های باردار، پرداخت تسهیلات بانکی کم‌بهره و درازمدت، جوایز صادراتی، حذف عوارض گمرکی و پرداخت هزینه حمل‌ونقل به تولید‌کنندگان شیر و لبنیات اجرا می‌شود. با وجود این در کشورمان پرداخت یارانه کالاهای اساسی یا شیر خام همواره با اما و اگرهایی همراه بوده که پیامد آن افزایش بی‌رویه قیمت‌ها و کاهش مصرف این اقلام است.
امنیت غذایی در دستور کار
معاون امور دام وزیر جهادکشاورزی با پذیرش تأثیر افزایش قیمت برخی مواد غذایی مانند شیر، گوشت قرمز و مرغ بر کاهش مصرف خانوارها به خبرنگار ما گفت: در زمینه شیر با تولید 8میلیون‌و500 هزار تنی اکنون مشکلی برای تأمین نیاز مردم وجود ندارد اما باید بپذیریم که هزینه تمام‌شده تولید این اقلام افزایش یافته که باید یا قیمت‌ها افزایش یابد و یا یارانه‌ای برای مصرف پرداخت شود که اکنون پرداخت یارانه‌ها به شیر و برخی مواد غذایی در دستور کار هیأت دولت و ستاد تنظیم بازار قرار دارد.
حسن رکنی با اشاره به اینکه متوسط مصرف جهانی گوشت مرغ در سال2013 حدود 13کیلوگرم بوده اما در کشورمان حدود بیش از 25کیلوگرم است اما در زمینه گوشت گاو و گوسفند میانگین مصرف جهانی 12کیلوگرم و در ایران 11.5کیلوگرم است که بخشی از این نیاز با گوشت مرغ جایگزین شده است. با وجود این وظیفه وزارت جهاد افزایش تولید این اقلام است که محقق شده و سیاستگذاری برای افزایش مصرف و رفاه مردم بر عهده سایر دستگاه‌هاست.
از سوی دیگر، با تشکیل شورای‌عالی رفاه، بارقه‌های امید برای تأمین امنیت غذایی مردم در حالی شکل گرفته که وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی شناسایی800هزار کودک برای مقابله با فقر، عرضه سبد کالایی و قرارگرفتن پنیر در مرحله دوم این سبد را ازجمله برنامه‌های دولت برای تأمین امنیت غذایی می‌داند؛ گرچه علی ربیعی، آماری در زمینه میزان کاهش مصرف مواد غذایی در نیمه دوم فاز نخست هدفمندی یارانه‌ها ارائه نکرده و تنها بر تشکیل کمیته‌های تخصصی برای اتخاذ تصمیمات مهم و قرار گرفتن امنیت غذایی و مقابله با فقر در دستور کار دولت تأکید کرد.
