آشنایی با ژانر مستند

فیلم مستند را گونه واقعگرا و غیرداستانی برشمرده‌اند. در این باره پل روتا۱ در سال ۱۹۴۸ در سندیکای مستندسازان جهان این گونه فیلم مستند را تعریف کرده است:

" منظور از فیلم مستند تمام روش‌های ضبط هرجنبه از واقعیت روی نوار خام است.چه از طریق فیلمبرداری واقعی و یا از طریق بازسازی قابل توجیه و صمیمانه؛ به قصد تاثیرگذاردن روی منطق یا عاطفه تماشاگر برای برانگیزاندن احساسات او. و گسترش دانش انسانی و تفاهم به خاطر عرضه واقعی مسائل و ارائه راه حل‌های این مسائل در زمینه‌های مختلف از جمله اقتصاد؛ فرهنگ و روابط انسانی."

همچنین جان گریرسون۲ فیلم مستند را "کاربرد خلاقانه واقعیت" توصیف کرده است.ضمن اینکه فعالیت‌های مستندسازی معدود سینماگران قدری مثل رابرت فلاهرتی۳ سبب ساز شد تا سندیکای جهانی مستند سازان تاسیس شود تا تعاریفی دقیق از این گونه‌ی سینمایی بدست آید. با تعاریف بدست آمده و قوام گونه‌ی مستند کم کم زیرشاخه‌های زیر در  این ژانر تعریف رسمی پیدا کردند.

مستند واقعی یا واقعگرا:

 این گونه فیلم مستند به تعبیری اولین نوع فیلمسازی و اولین تجربه‌ها و سیاه مشق‌ها در هنرهفتم بود. در مستند واقعگرا روایت و داستان می‌تواند جنبه بازسازی شده داشته باشد. با توجه به این مهم که این بازسازی باید از متن اصلی رویداد و آنچه قبلا به وقع پیوسته است برداشت شود.

در این باره اکثر فیلم‌هایی که در روزهای نخستین تولد سینما ساخته شدند( ورود قطار به ایستگاه و یا خروج کارگران از کارخانه) به نوعی به مستند واقعگرا نزدیک بودند.

مستند رومانتیک یا طبیعی گرا:

در این گونه باید و همواره حضور حقیقت مثلا حضور مردم در مکان و زمان حقیقی طبیعی نشان داده شود. مانند فیلم "مردی از آران" ساخته رابرت فلاهرتی.

مستند ترکیبی؛ تبلیغاتی و خبری:

استفاده از فیلم‌های مستند قبلا تولید شده و تدوین مجدد و منطقی آن برای بدست دادن ماجرایی واقعی؛ مستند ترکیبی را شکل می‌دهد. تاریخ ناگفته آمریکا ساخته اولیور استون محصول ۲۰۱۲ نمونه‌ای گویا از مستند ترکیبی است.

 فیلم‌های مستند تبلیغاتی نیز اگر نه همیشه ولی اکثرا برای معرفی یک کالا یا خدمات و به انگیزه سودمالی ساخته می‌شود. همچنین فیلم‌های خبری که در خصوص ضبط اخبار و حوادث روزمره هستند در این رده طبقه بندی می‌شوند.

آثار نیمه مستند:

اینگونه به ساخت فیلمی دارای روایت داستانی و با استفاده از روش بیان سینمایی مستند مرتبط است. رم شهر دفاع ساخته روبرتو روسیلینی بهترین نمونه در این زمینه است.

ژانر مستند توانایی خاص ارتباطی دارد. فیلم‌های مربوط به محیط زیست؛ اتفاقات جهانی؛ جنگ‌ها و بسیاری موارد دیگر؛ این توانایی را دارند که سهم موثری در جذب مخاطب داشته باشند. با ظهور و فراگیری تلویزیون از دهه ۵۰ تاکنون مستندهای تلویزیونی سهم غیرقابل انکاری در این اطلاع رسانی ایفا کرده‌اند.

۱- پل روتا (۱۹۸۴-۱۹۰۸): فیلمساز و مستندساز شهیر انگلیسی و پایه‌گذار قواعد ژانر و استاد مفاهیم سینمای مستند.

۲- جان گریرسون (۱۹۷۲-۱۸۹۸): سینماگر و مستندساز پرآوازه اسکاتلندی که سهم عمده‌ای در شکل‌گیری سینمای نوین بریتانیا داشت. گریرسون پایه گذار انستیوی فیلم کانادا و به نوعی پدر سینمای این کشور نیز خوانده می‌شود.

۳- رابرت فلاهرتی (۱۹۵۱-۱۸۸۴): فیلمساز متقدم آمریکایی در زمینه فیلم مستند. جایگاه او در تبین سینمای مستند هم‌پای سرگئی آیزنشتاین در زمینه تئوری‌های سینمای داستانی است. از مهمترین ساخته‌های‌ او نانوک شمال محصول ۱۹۲۲ و مردی از آران محصول ۱۹۳۴ قابل ذکرند.

شرح تصویر: نمایی از فیلم مستند نانوک شمالی ساخته فلاهرتی محصول ۱۹۲۲