هدف از این کار افزایش زیستگاههای گوزن زرد ایرانی و حفظ این‌گونه در معرض انقراض و همچنین تقویت موقعیت لوندویل به عنوان یک پارک وحش است. از این گونه بی‌نظیر و زیبا اکنون فقط حدود 400 راس باقی‌مانده است که همگی در شرایط حفاظت شده و تحت مراقبت ماموران محیط زیست زندگی می‌کنند. به بهانه انتقال تعدادی از گوزن‌های زرد ایرانی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم با دکتر هرمز اسدی، استاد دانشگاه وکارشناس سرشناس محیط‌زیست و مجری این طرح که فشرده‌ای از آن در پی می‌آید.
- ارزیابی شما از وضعیت گوزن‌زرد ایرانی چیست؟ آیا این حیوان در معرض خطر انقراض قرار دارد؟
- وقتی حیوانی در اسارت باشد به معنای آن است که در معرض انقراض قرار دارد، البته تعداد موجود برای رهاسازی در حیات وحش کافی‌است ولی محیط آماده نیست. در حال حاضر مناطقی مثل باغ شادی در جنوب غربی یزد در شهرستان هرات مروست منطقه مناسبی برای رهاسازی این حیوان است. این مناطق پوشیده از جنگل پسته و بادام وحشی است که بخشی از آن در اختیار سازمان محیط زیست است. در 3سال آینده به طور آزمایشی با وصل فرستنده رادیویی می‌توان آنها را استقرار داده و با کنترل جمعیت گوشتخواران و انسان با محیط سازگار می‌شوند.
- زیستگاه اصلی این گونه چه مناطقی بوده است؟
-آخرین زیستگاههای این گونه که در ایران از بین رفت مناطق حفاظت شده دز و کرخه در خوزستان بود. این گونه بعد از جنگ جهانی دوم در خاورمیانه از بین رفت و آخرین بازمانده آنها از منطقه دز و کرخه به دشت ناز ساری منتقل شدند و در اسارت تکثیر می‌شوند.
- چه فعالیت‌هایی برای بقای گونه‌ها در زیستگاههای جدید انجام می‌شود؟
- علاوه بر آماده سازی محیط برای رهاسازی، این حیوانات برای مواجهه با دشمنان طبیعی باید تعلیم ببینند چون حیوانات شکارچی را نمی‌شناسند.
آموزش دیدن مراحل مختلفی از جمله شنیدن صدای حیوانات شکارچی، دیدن شکل آنها تا مراحل شناسایی و دفاع از خودشان را شامل می‌شود. مدیریت تغذیه‌ای و مدیریت بهداشتی با کم کردن غذای دستی و جایگزین کردن گیاهان خود رو و طبیعی که جزء گیاهان خوش خوراک برای این گونه است و نهایتاً در این باره رعایت بهداشت بالاخص بهداشت آب آشامیدنی و مکان‌های تغذیه دستی قابل اشاره است.
برای جلوگیری از آلودگی آب ضرورت دارد که آب از نظر سلامت برای انسان قابل آشامیدن باشد و این آب به صورت روان با ایجاد جوی و حوضچه یا آبریز در اختیار حیوانات قرار گیرد.
در خصوص تعویض مکان‌های تغذیه دستی اولاً به علت تجمع گوزن‌ها باعث جلب دیگر شکارگران موجود در منطقه و حتی انسان‌های شکارچی متخلف می‌شود که این به خودی خود خطر بزرگی برای جمعیت گوزن‌هاست، ثانیاً ادرار و مدفوع دفع شده محیط را آ‌لوده کرده و باعث رشد انگل از جمله کنه، کک و مگس‌های زننده می‌شود.
مدیریت جمعیت حیوانات شکارچی نیز بخش مهمی را تشکیل می‌دهد. به طور مثال جمعیت راکون که یک حیوان به شدت تهاجمی و خطرناک برای این گونه است در پناهگاه حیات وحش لوندویل آستارا باید کنترل شود.
آیا این امکان وجود دارد که اکنون گونه‌های باقی‌مانده را در حیات وحش رها کنیم؟
- سازمان حفاظت محیط زیست در طول بیش از 35سال تاکنون 14مرتبه اقدام به جابه‌جایی گوزن زرد در مناطق مختلف ایران کرده است ولی هرگز نمی‌توان ادعا کرد که این اقدامات به منظور رهاسازی دوباره به حیات وحش صورت گرفته است هرچند که هدف نهایی طرح این بوده است.
- هدف از انتقال تعدادی از گوزن‌های زرد به باغ شادی و لوندویل چه بوده است؟
- دو نقل و انتقال اخیر در طول تابستان 85 از دشت‌ناز به باغ شادی و انتقال دوم از دشت ناز به پارک جانوری لوندویل در زمستان 85 و نهایتاً 4مرداد 86 از دشت ناز به پارک جانوری لوندویل آستارا صرفاً باید به منظور نگهداری در اسارت با در نظر گرفتن قلمرو مناسب به منظور تکثیر مدیریت گردد اما زیستگاه باغ شادی و کمک به جمعیت موجود گوزن در این منطقه بدون شک میتواند افق امکان رهاسازی در وحش را بازتر کند.
- زنده‌گیری و رهاسازی مجدد به چه صورت انجام می‌شود؟
- در مورد مراحل زنده‌گیری و رهاسازی گوزن زرد، باتوجه به وسعت دشت‌ناز که حداکثر به 50 هکتار می‌رسد با شناخت از رفتار گوزن‌های زرد موجود در آن، منطقه را به سه بخش مجزا از جمله حوزه زایمان، حوزه نگهداری گوساله‌ها (شیرخوارگاه) و حوزه چرای گله‌های بالغ تقسیم نموده‌اند.
حوزه چرا در محوطه‌ای قرار گرفته که در ورودی پارک و ساختمان اداری آن واقع شده که در فاصله 150متری از محل تغذیه و قرنطینه ساخته شده چوبی با وسعت 500 مترمربع است. باتوجه به این شناخت و بنابر فصل انتخابی و تعداد گوزن‌های مورد نیاز با رعایت ملاحظات سنی، جنسی و زمان زنده‌گیری میتواند متفاوت باشد ولی همیشه قابل انجام است.
زمان آن نباید پس از غروب آفتاب باشد و درجه حرارت نباید بیش از 25درجه سانتیگراد باشد. حمل و نقل در شب به دلیل خنک بودن هوا و کمتر بودن ترافیک برای ایجاد آرامش در حیوانات انجام می‌گیرد.
- تیم عملیاتی پروژه را چه کسانی تشکیل می‌دهند؟
- تیم عملیاتی شامل مسئول و محقق اجرایی پروژه، یک دستیار پروژه با سوابق و تجارب زیاد، دو دامپزشک یکی با تخصص در خصوص گاوسانان و دیگری دستیار عملیاتی دامپزشکی همراه با استفاده از 4پرسنل صحرایی به عنوان همیار تیم می‌باشد. حیوانات بعد از زنده‌گیری با برانکار مخصوص بعد از بستن دست و پا و چشم بند (حیوانات برخلاف انسان بعد از بسته شدن چشم حالت آرامش پیدا می‌کنند) به محل معاینه در جلوی پارک منتقل می‌شوند.
در این مکان اقدامات زیادی از جمله وزن کردن حیوان، اندازه‌گیری‌های حیوان، گرفتن درجه حرارت بدن و شمارش ضربان قلب، انگل‌زدایی خارجی و گوارشی، تزریق واکسن هاری، علامت‌گذاری روی گوش، خون‌گیری به منظور مطالعات ژنتیک و نهایتاً قرار دادن داخل صندوق انجام می‌گیرد. گوزن‌های صندوق‌گیری شده در محوطه انبار پارک ملی دشت‌ناز تا زمان حمل در تاریکی نگهداری می‌شوند.
صندوق‌ها توسط کامیون با محیط 20 فوت مربع به طریقی قرار می‌گیرند که در بین راه قابل بازدید و مشاهده عینی باشند. رهاسازی میتواند به صورت انفرادی یا به یکباره انجام گردد. مطمئناً گوزن‌ها که بعضاً حتی تا 30 ساعت بعد از زنده‌گیری در صندوق بوده‌اند و باتوجه به محل جدید ورودشان چند دقیقه‌ای به طول می‌انجامد تا از صندوق خارج شوند این ملاحظه در بین گوزن‌های جوان بیشتر مشاهده می‌شود.
- اگر فصل زنده‌گیری در اواخر تابستان باشد شیوه عمل چگونه است؟
- در صورتی که فصل زنده‌گیری در اواخر تابستان باشد و جنس مورد نظر گوزن نر، ضرورت دارد که شاخ‌ها از بالای شاخ بر روی جمجمه بریده شود. شاخ‌های در حال رشد که بر روی آن پرزVelvet(پوشش مخملی که بر روی شاخ ایجاد می‌شود و دارای رگ‌های خونی و رشته‌های اعصاب است) وجود دارد هرگز نباید بریده شود چون رگ‌های خونی در آن فعال بوده و از این رو باعث خونریزی و جراحات می‌گردد.
ضمناً ضرورت دارد که با تزریق یک دز پنی سیلین به گوزن‌هایی که احتمالاً زخمی بر روی بدن دارند از چرکی شدن زخم جلوگیری شود. فراموش نباید کرد که تمام مراحل زنده‌گیری، انتقال و رهاسازی باید با حداقل پرسنل با رعایت عدم ازدحام و عدم استفاده از بوهای مصنوعی انجام شود در غیر این صورت در اثر ازدحام، بالاخص بعد از مدت زمان طولانی در اسارت بودن سبب می‌شود گوزن‌ها دچار سردرگمی شوند و نهایتاً اقدام به یک عمل غیرمترقبه نمایند که میتواند برای افراد در اطراف خطری جدی بیافریند.
- شما چقدر نسبت به آینده گوزن زرد ایرانی خوش‌بین هستید؟
- امکان دوباره رهاسازی این حیوانات از لحاظ اکولوژیکی، ابزاری و مدیریتی وجود دارد.
- آیا بعید می‌دانید که روزی شاهد حضور گوزن زرد ایرانی در زیستگاه اصلی آنها یعنی بیشه‌زارهای دز و کرخه باشیم؟
- از نظر من زیستگاههای مناسب‌تری نسبت به دز و کرخه وجود دارد. به طور مثال من استان ایلام را تایید می‌کنم. ارتفاعات دنا، استان کهگیلویه و بویراحمد به دلیل وسعت جمعیت انسانی کم، زیستگاه مناسبی از نظر تغذیه است و می‌شود رها کرد و استقرار داد، باغ شادی هم در درجه سوم قراردارد ولی در نهایت تصمیم با متولیان حیات‌وحش ایران است.
