این در حالی است که با توجه به آن‌که خاویار یکی از مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران محسوب می‌شود، طی 15 سال گذشته به دلیل نبود توجه کافی به این مقوله و گسترش صید غیر مجاز و قاچاق، شاهد روند رو به کاهش صدور رسمی این ماده غذایی و به دنبال آن کاهش درآمد ارزی ناشی از این محل هستیم.
به عبارت دیگر هم‌اکنون مـیـزان ذخـایـر مـاهـیـان خـاویـاری دریـای خـزر به دنبال قاچاق خاویار از کشور، معادل 20 تـا 30 درصــد کــاهـش یــافــته است، به نحوی که تنها در ابتدای امسال بیش از 44 کیلوگرم خاویار قاچاق در استان گیلان کشف و ضبط شده است.
سال گذشته حدود 15 تن خاویار به ارزش حدود 17 میلیون یورو در کشور استحصال شد که از این میزان 10 تن صادر و حدود 2 تن در داخل فروخته شد.
یکی از مشکلات اساسی صید و صدور خاویار در کشور علاوه بر مقوله قاچاق و برخورد نکردن جدی با متخلفان، به نبود توافق عملی میان کشورهای حوزه دریای خزر برای حفظ ذخایر ماهیان خاویاری برمی‌گردد.
معاون وزیر جهاد کشاورزی در این باره می‌گوید: قانون صید استاندارد از چندی پیش در کشور به تصویب رسیده است.
به گفته شعبانعلی نظامی، بر اساس این قانون صیادان دارای مجوز می‌توانند اقدام به صید کنند.
وی با اشاره به وجود قایق‌های غیر مجاز در قالب تفریح در پهنه 2500 کیلومتر جنوب و یکهزار کیلومتر شمال کشور اقدام به صید غیر مجاز ماهیان خاویاری می‌کنند، می‌افزاید: این در حالی است که به طور قانونی با این افراد برخورد می‌شود، اما مشکل اساسی آن است که برای حل مشکل قاچاق به شکل جدی‌تری نیازمند همکاری قوه قضائیه هستیم، زیرا وقتی مسوولان شیلات قاچاقچیان را دستگیر می‌کنند، با توجه به داشتن قانون باید با متخلفانی که به مراجع قضایی ارجاع داده می‌شوند برخورد جدی صورت گیرد.
وی با انتقاد از اینکه هم‌اکنون حتی یکی از قاچاقچیان خاویار در زندان به سر نمی‌برد، اظهار می‌کند: اگر قوه قضائیه قاطعانه عمل کند، مشکل قاچاق ماهیان خاویاری حل می‌شود.
وی مدعی است در حال حاضر میلیون‌ها بچه ماهی خاویاری در دریا وجود دارد که اگر قوه قضائیه بخواهد قاطعانه عمل کند ، مشکلات در این باره حل می‌شود.
نظامی می‌گوید: متاسفانه میزان پرسنل موجود برای مبارزه با قاچاقچیان کم است. به عنوان مثال در سال گذشته در شمال و جنوب کشور معادل 4 هزار و 702 نفر و در 3 ماهه اول سال هم معادل 1242 نفر در این رابطه دستگیر شده‌اند. وقتی دریا بزرگ است، بر مدیران استانی فشار وارد می‌شود و نیروی کافی هم موجود نیست، پس نمی‌توان کاهش ذخایر ماهیان خاویاری و قاچاق آن را به سازمان شیلات نسبت داد.
نظامی معتقد است: فروش خاویار به دلیل فساد پذیر بودن آن مسلما توسط یک شبکه‌ای که به عمل آوری این ماده غذایی آشنایی داشته باشد و مبادی عرضه را هم خوب بشناسد صورت می‌گیرد.
صید قاچاق معادل صید قانونی
رئیس سازمان شیلات می‌گوید: سالانه بیش از 10 میلیون بچه ماهی خاویاری در دریاها رها می‌شوند که البته مقدار زیادی از آنها فقط گوشت است و خاویار ندارد.
به گفته وی این ماهیان اغلب توسط صیادان غیرمجاز صید می‌شوند . بر اساس برآوردهای سازمان‌های بین‌المللی از قاچاق ماهیان خاویاری در دریای خزر، کشور روسیه بیش از 10 برابر صید قانونی‌اش صید قاچاق و ایران نیز معادل صید قانونی‌اش صید قاچاق دارد.
این در حالی است که از آن‌جایی که بیشترین رهاسازی ماهیان خاویاری در دریای خزر توسط ایران صورت می‌گیرد، از این رو 50 درصد صید سال قبل مربوط به ایران و بقیه مربوط به 4کشور دیگر بوده است.
وی می‌افزاید: تخریب زیستگاه‌ها، کاهش آب رودخانه و قاچاق بچه ماهی باعث شده که از سال 70 به بعد میزان صید بچه ماهیان خاویاری هر ساله کاهش یابد که این امر موجب کاهش حجم خاویار استحصالی نیز شده است.
به گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی از 6 میلیارد دلار سبد غیر نفتی، حدود 50 میلیون آن مختص خاویار است.
صید غیر قانونی 14 تن خاویار
در شرایطی که در سال گذشته شاهد صدور رسمی 14 تن خاویار از کشور بوده‌ایم، به همین میزان هم صادرات غیر رسمی خاویار از داخل صورت گرفته است.
مدیرعامل شرکت مادر تخصصی خدمات کشاورزی با تاکید بر این موضوع می‌گوید: تولید رسمی و قانونی خاویار در سال 85 حدود تولید در سال 84 یعنی معادل 14هزار و 699 کیلوگرم، بوده که در همین حد 14 تن، صادرات رسمی خاویار ایرانی انجام شده است.
رضا حسینی تودشکی می‌افزاید: صادرات خاویار بر اساس هر کیلوگرم 1850 یورو، حدود 27 میلیون و 193 هزار و 150 یورو برای کشور ارز آوری در بر داشته است.
مدیر بازرگانی شرکت مادر تخصصی خدمات کشاورزی هم میزان استحصال خاویار در سال جاری را حدود 10 تن خاویار اعلام می‌کند و می‌گوید: تعیین سهمیه صادرات توسط سایتس - دبیرخانه کنوانسیون ماهیان خاویاری دریای خزر- برای سال میلادی انجام می‌شود.
از این رو از محل سهمیه‌های سال 2007 میلادی که از اوایل زمستان سال گذشته شروع شده است مقداری صادرات داشتیم، ولی میزان آن قابل توجه نیست.
به گفته سید مجتبی محمدی، قبل از اینکه تولید، توزیع و فروش خاویار به شرکت مادر تخصصی خدمات کشاورزی واگذار شود، به خاویار بیشتر نگاه صادراتی می‌شد، ولی در حال حاضر تلاش آن است که مراکز عرضه شناسایی شوند و برای مصرف داخلی هم فرهنگ‌سازی صورت گیرد.
وی با اشاره به بهای بالای صادرات خاویار، اظهار می‌کند: در تلاشیم تا قیمت‌های فروش داخل کشور را به گونه‌ای تنظیم کنیم که تا حدودی قابل تامل باشد.
وی با تاکید بر کاهش ذخایر خاویاری دریای خزر، می‌گوید: البته باز هم وضعیت ایران نسبت به 4 کشور حوزه خزر مناسب‌تر است، با این حال نباید به خاویار به عنوان یک کالای صرفاً اقتصادی توجه شود، چراکه خاویار یکی از اقلام مهم صادراتی ایران و به نوعی آبروی صادراتی ماست.
ادامه روند صید بی‌رویه
رئیس انستیتو تحقیقات بین‌المللی ماهیان خاویاری شهید دادمان منطقه خزر نیز می‌گوید: سیر نزولی ذخایر ماهیان خاویاری همچنان ادامه دارد.
به عبارت دیگر با وجود اینکه حدود 47 درصد صادرات خاویار دریای خزر به ایران تعلق دارد، ولی به علت صید بی‌رویه ماهیان خاویاری در دریا به ویژه توسط کشورهای حاشیه خزر و جدیت نداشتن آن کشورها در حفظ ذخایر و مقابله با صید غیرمجاز، ذخایر همچنان روند کاهشی دارند.
به گفته محمد پور کاظمی ، با ادامه این روند تا سال 1400، ذخایر خاویار دریای خزر به صفر خواهد رسید.
وی درباره راهکارهای حفظ ذخایر ماهیان خاویاری یادآور می‌شود: برای حفظ ذخایر خاویاری دریای خزر باید ریشه صید غیرمجاز کنده شود، همچنین برخورد جدی بدون هیچگونه اغماضی با متخلفانی که این ثروت ملی را بر باد می‌دهند، انجام گیرد.
وی بر این باور است که اگر قانونگذاران و مجلس خاویار را در زمره کالاهای قاچاق قرار دهند و در برخورد با متخلفان مانند برخورد با قاچاقچیان ، جریمه‌های سنگینی در نظر گرفته شود، مشکل حل خواهد شد.
وی تاکید می‌کند: در سال‌های اخیر میزان رهاسازی بچه ماهی از 24 میلیون به حدود 14 میلیون عدد رسیده است، ولی در شرایط کنونی تنها راه باقی‌مانده برای حفظ و احیای ذخایر ماهیان خاویاری در ایران سرمایه‌گذاری جدی در امر احیای مناطق تخم‌ریزی طبیعی و افزایش کیفی و کمی رهاسازی بچه ماهیان خاویاری است.
پور کاظمی می‌گوید: با توجه به سیاست‌های اجرایی، بیش از 95 تا 98 درصد خاویار ایران به خارج از کشور صادر می‌شود.
این کارشناس ماهیان خاویاری خاطرنشان می‌کند: با توجه به تولید حداکثر 300 تن خاویار در سال‌های اوج تولید خاویار دریای خزر -1368- و همچنین 15 تن در سال‌های اخیر، مقدار مصرف سرانه خاویار بسیار ناچیز است و حتی به گرم هم نمی‌رسد.
از طرف دیگر با توجه به کاهش تولید خاویار طبیعی دریای خزر و افزایش قیمت در بازار‌های جهانی معادل هر کیلو خاویار فیل ماهی 2 هزار یورو، تمایل به صادرات برای کسب درآمد‌های ارزی بیشتر برای کشور افزایش یافته و از طرف دیگر توانایی خرید در داخل کشور کاهش یافته است.
وی می‌گوید: تلاش سازمان شیلات طی یک برنامه 5ساله، تولید حدود 50 تن خاویار پرورشی است.
