دانشمندان همواره در پی یافتن علت رویش این دندان‌ها بوده‌اند و اکنون یک پژوهش جدید که در شماره 27 سپتامبر ژورنال نیچر به چاپ رسیده، نشان می‌دهد این دندان‌های آزار دهنده فقط به این خاطر راهشان را از فک ما به بیرون باز کرده‌اند که ضعفی در یک مکانیسم نموی ما، به آنها این اجازه را داده است.
دندان‌های آسیا عقب‌ترین دندان‌ها در دهان اغلب پستانداران هستند. انسان‌های بالغ 12 دندان آسیا دارند؛ یعنی در هر طرف فک پایین و بالا، 3دندان آسیا وجود دارد و آخرین دندان در هر یک از این دسته‌ها، دندان عقل نامیده می‌شود.
دندان‌های آسیا معمولا از جلو به عقب می‌رویند و به‌نظر می‌رسد دندان‌های عقل آخرین آنها هستند که در سنین بین 16 تا 24 سالگی ظاهر می‌شوند. البته ممکن است پیدایش آنها حتی تا سن 30 سالگی هم طول بکشد.
درصورتی که این دندان‌ها موجب شلوغ شدن بیش از حد فک شده و سایر دندان‌ها را به هم فشرده کنند، آن وقت است که نوبت به همان پدیده ترسناک دندانپزشکی یعنی درآوردن دندان‌های عقل می‌رسد. چیزی که دانشمندان می‌پرسند این است که چرا برخی از مردم دندان‌های عقل بزرگی دارند، در حالی که بعضی‌های دیگر حتی ممکن است دندان عقل نداشته باشند.
برای کمک به حل این معما پژوهشگران دانشگاه هلسینکی در فنلاند دست به پژوهشی زده و دندان‌های موش را در آزمایشگاه کشت دادند. آنها دریافتند که تعادل میان 2 مکانیسم مولکولی فعال‌سازی و مهار کنندگی، تعیین‌کننده تعداد و اندازه دندان‌هایی است که از جوانه دندانی زاده می‌شوند.
جوانه دندانی به مقدار اندکی از بافت گفته می‌شود که قرار است بعدها دندان را بسازد. وقتی این2مکانسیم با هم در تعادل باشند، هر 3 دندان آسیا تشکیل شده و تقریبا به یک اندازه در می‌آیند، اما اگر این 2 مکانیسم در تعادل نباشند، اندازه دندان‌ها تفاوت خواهد کرد.
اگر مکانیسم فعال‌سازی غلبه کند، دندان‌های آسیا با ابعاد بزرگ ظاهر می‌شوند و دندان عقل در این میان از همه بزرگ‌تر شده و درد زیادی ایجاد خواهد کرد. در موارد بسیار شدید حتی ممکن است به جای 3 دندان آسیا، سر و کله چهارمی هم پیدا شود.
در مقابل، اگر مهارکنندگی پیروز شود، دندان‌های کوچکتری درمی‌آید و دندان عقل هم کوچک خواهد بود. در موارد استثنایی ممکن است حتی هیچ دندان عقلی سر نزند.
جاکا جرنوال، یکی از پژوهشگران این پژوهش می‌گوید: اغلب انسان‌های اولیه دندان‌های عقل را به‌طور کامل داشته‌اند و این دندان‌ها در دهان آنها هم اندازه بوده است.
بنابر این می‌توان نتیجه گرفت که2 نیروی یاد شده در آن زمان با یکدیگر در تعادل بوده‌اند. وی می‌افزاید: «اما اکنون دندان‌های عقل ما به‌طور معمول کوچکتر از بقیه دندان‌های آسیا هستند و این بدان معناست که ممکن است در نهایت نیروی مهارکننده رویش دندان‌ها پیروز شود. البته این موضوع از شخصی به شخص دیگر فرق می‌کند.» این پژوهشگر همچنین می‌گوید: «حتی با کوچکتر شدن دندان‌های عقل، این دندان‌هاهنوز هم می‌توانند مشکل ساز باشند، چرا که فک انسان نیز با گذشت زمان کوچکتر شده است.
کوچک شدن فک انسان ممکن است به این دلیل باشد که همچنان که انسان‌ها پختن موادغذایی را آموختند، غذاهای آنها نرمتر شده و نیاز به جویدن کمتری دارد.»
دندان عقل به چه درد می‌خورد؟
این سؤالی است که خیلی‌ها از دندانپزشکان می‌پرسند. به راستی فایده دندان‌هایی که در بسیاری موارد باید آنها را به زور از فک خارج کرد و دور انداخت چیست؟ در پاسخ به این سؤال نظریه‌هایی وجود دارد. انسان شناسان معتقدند که اجداد ما حین تکامل برای پاسخ به نیازهای تغذیه ای‌شان، یعنی خوردن غذاهای سخت و خشک مثل برگ و ریشه گیاهان، مغز دانه‌ها و گوشت، که نیازمند نیروی زیادی برای جویده شدن بودند و منجر به فرسایش بیشتر دندان‌ها می‌شدند، صاحب دندان عقل شدند.
امروزه با مصرف غذاهای پخته شده و نرمتر و نیز استفاده از ابزارهایی نظیر چاقو و قاشق و چنگال، انسان دیگر نیازی به دندان عقل ندارد.
یکی از دلایل دیگر وجود دندان عقل را می‌توان با پیشرفت‌های اخیر در عالم پزشکی توجیه کرد و آن هم استفاده از دندان‌های عقل برای دست یافتن به سلول‌های بنیادی است.
پژوهشگران چند سال پیش دریافتند که دندان‌های عقل می‌توانند منبع خوبی از سلول‌های بنیادی باشند و از سلول‌های بنیادی نیز می‌توان برای برطرف کردن نیازهای آتی سلامت انسان نگهداری کرد. آنها می‌گویند با جمع آوری سلول‌های بنیادی از بافت نرم درون دندان عقل می‌توان در آینده نقایص لثه‌ای دندانی و شکاف کام را اصلاح کرد و حتی شاید بتوان سلول‌های عصبی از دست رفته در بیماری‌هایی نظیر پارکینسون را دوباره به‌دست آورد.
سلول‌های بنیادی این توانایی بالقوه را دارند که دندان‌های آسیب دیده را حفظ کنند و به رشد استخوان فک کمک کنند.
دانشمندان در حال بازسازی یک دندان کامل با استفاده از سلول‌های بنیادی هستند و در عرض چند سال آینده نیز قادر خواهند بود با استفاده از سلول‌های بنیادی دندان‌ها و استخوان فک، مشکل شکاف کام را درمان کنند. شکاف کام یکی از شایع‌ترین نقایض مادرزادی است که منجر به انجام چندین جراحی روی کودک می‌شود.
ممکن است روزی برسد که همه قادر باشند سلول‌های بنیادی را که از دندان عقل خود به دست آورده اند، ذخیره و نگهداری کنند. راستی اگر شما دندان عقلتان را در دهان دارید بد نیست بدانید تعدادی از سلول‌های بنیادی شما همیشه همراهتان هستند!
مشکل ما با دندان عقل چیست؟
گفتیم که به مرور زمان فک انسان‌ها کوچکتر شده است. همین موضوع باعث می‌شود تا رویش دندان‌های عقل، جا را برای دیگر دندان‌ها تنگ‌تر کرده و موجب فشرده شدن آنها به یکدیگر و بهم ریختن نظم آنها در دهان شود. از سوی دیگر در بسیاری از موارد دندان‌های عقل به درستی نمی‌رویند و با آنکه ممکن است شما آنها را نبینید، ولی می‌توانند در زیر سطح لثه به شکل‌های مختلف و حتی به فرم افقی قرار گرفته و موجب درد دهان یا فشار به ریشه سایر دندان‌ها شوند.
از طرفی، وجود این دندان‌ها در چنین موقعیتی ممکن است موجب عفونت لثه شده و به دندان‌های مجاور و استخوان فک نیز آسیب برساند. همچنین احتمال این وجود دارد که اطراف دندان عقل نهفته، کیسه‌ای پر از مایع به نام کیست تشکیل شود و باعث آسیب دایمی به دندان‌ها و استخوان‌های مجاور شود. حتی زمانی که دندان‌های عقل به‌طور کامل و درست درمی آیند هم خطر پوسیدگی و عفونت آنها زیاد است، چرا که تمیز کردن آنها با مسواک کار آسانی نیست.
کی باید دندان عقل را خارج کرد؟
اگر 16 تا 19 ساله هستید بهتر است با مراجعه به دندانپزشک، دندان‌های عقل خود را ارزیابی کنید. درصورتی که هر یک از دندان‌های عقل در دهان شما یکی از مشکلات بالا را ایجاد کرده باشد، پیشنهاد دندانپزشک خارج کردن آن است.
اگر دندان عقل شما به شکل نهفته روییده و توصیه دندانپزشک آن است که با جراحی آن را خارج کنید، برای این کار صبر نکنید. اغلب جراحان دهان معتقدند که این کار در سنین پایین‌تر راحت‌تر انجام می‌شود و در ضمن بهبودی شما بعد از جراحی نیز سریع‌تر خواهد بود. همچنان‌که سن شما بالاتر می‌رود، استخوان‌های اطراف دندان نهفته نیز رشد کرده و محکم‌تر می‌شوند. برخی از دندانپزشکان بهترین زمان را برای انجام این کار قبل از 20 سالگی می‌دانند.
پس از خارج کردن دندان عقل با جراحی، محل زخم کمی خونریزی خواهد داشت. این قضیه به راحتی با نگه داشتن یک گاز استریل در محل زخم به مدت نیم ساعت قابل کنترل است. بهتر است در 12 ساعت اول سیگار نکشید. این کار خونریزی را افزایش داده و بهبودی شما را به تعویق می‌اندازد.
لازم است تا 24 ساعت، از سمت دیگر دهان برای جویدن غذاها استفاده کنید. همچنین صورت شما ورم کرده و ممکن است کبود شود. این تورم و کبودی تا 72 ساعت اول بیشتر شده و سپس رو به کاهش می‌گذارد. در ضمن شما تا چند روز قادر نخواهید بود دهانتان را به میزان معمول باز کنید.
پس از جراحی معمولا دندانپزشک برای شما قرص‌های مسکن، آنتی بیوتیک و محلول دهان‌شویه تجویز می‌کند. همچنین لازم است برای مدتی پس از جراحی، غذاهای نرم خورده و بهداشت دهانتان را به‌طور کامل رعایت کنید.
