گزارش نشست ریتم در آواز ایرانی

به گزارش همشهری‌آنلاین شیرازی در ابتدای بحث ضمن معرفی و توضیح درباره موضوع سخنرانی گفت: «در حالی که بسیاری از شنوندگان عام موسیقی و آواز ایرانی از وجود عنصر ریتم در آواز به کلی بی‌خبرند. شنوندگان جدی و پیگیر آواز به همراه کسانی که دستی بر هنر آواز یا موسیقی ملی دارند بر بسیاری از دقایق و ظرایف این هنر از جمله ریتم و ضرباهنگ اشراف دارند.»

وی  با اشاره به اینکه حرف زدن ما فارسی زبان‌ها نیز دارای ریتم خاصی است گفت:« من ترجیح می‌دهم این ریتم را ترکیبی و بسته به احساس و مقصود گوینده و حس و حال و عواطفش در حال بیان هر جمله و عبارت دارای ریتم متغیر بنامم.»
شیرازی در ادامه کوشید تعریفی از ریتم به دست دهد و گفت: «ریتم همان ضرباهنگ اجرای هر قطعه موسیقایی از جمله آواز است که البته در خصوص تصنیف و چهارمضراب و قطعات ضربی این ریتم برای همه شنوندگان از جمله شنونده غیرمتخصص واضح و کاملاً آشکار است اما ریتم آواز را ترجیح می‌دهم برای شنونده عام دارای ریتم ناواضح بنامم که درک آن بالطبع دقت بیشتری می‌طلبد.»
شیرازی که در تمام طول سخنرانی صحبت‌هایش را با مثال‌های آوازی از طریق خواندن همراه کرده بود لابلای این مباحث تئوریک با ویولون حسین مختاری در تکمیل این نکات، هربار گوشه‌ای از مایه بیات ترک را با مطلع شعری «تو سوز آه من ای مرغ شب چه می‌دانی...» سروده زنده‌یاد رهی معیری اجرا می‌کرد.
او ریتم آواز را در ارتباط مستقیم با وزن عروضی شعر دانست و یادآور شد: «البته اینگونه نیست که آوازخوان کاملاً دست و پا بسته وزن شعر باشد. اصلاً تفاوت شیوه‌های آواز از همین تفاوت نگاه به ریتم و نوع تلفیق شعر و موسیقی و جنس تحریر و سایر مؤلفه‌ها می‌آید.»
کارشناس مجری مجموعه برنامه‌های آیین آوز  سپس با برشمردن عواملی از قبیل قدرت صدا و توان و انعطاف حنجره به همراه ذوق، دانش، تکنیک، عواطف و حس و حال موجود در آواز هر خواننده موسیقی ایرانی، ریتم آوازهای او را هم تحت تأثیر این عوامل دانست و گفت: «حتی احساسات و عواطف و وضع و حال فعلی یک آوازخوان و اینکه اکنون در چه عوالمی سیر می‌کند، بر ریتم آوازش و اینکه چه حس و حالی از آن برخواهد آمد سخت مؤثر است. اینگونه است که هر خواننده خوب، مسلط و خلاق تقریباً نمی‌تواند یک آواز بخصوص را دو بار به‌ صورت صددرصد شبیه به هم اجرا کند. حال خواننده هربار در کیفیت و نحوه ریتم‌سازی و ریتم‌دهیِ آوازش مؤثر و دخیل است.»

او در ادامه با اجرای «فیلی» و «شکسته» که جزو گوشه‌های اوج در مایه بیات ترک به شمار می‌روند توضیح داد: «گوشه‌های اوج در تمام مایه‌ها و دستگاه‌های آوازی ریتم سریعتری نسبت به گوشه‌هایی که معمولاً در قسمت بم یا صدای میان خودشان اجرا می‌شوند دارند. این، تقریباً جزو ذات ریتم این بخش‌هاست. شاید یکی از عوامل جذابیت قسمت‌های اوج هم علاوه بر اینکه کار خوانندگانی با صداهای پروسعت در این قسمت بهتر و شنیدنی‌تر به نظر می‌رسد همین سرعت اجرای آن‌ باشد. همچنان که نوعی وقار و طمأنینه در سرعت اجرای گوشه‌های بم به ویژه در زمان فرود خواننده دیده می‌شود.»
شیرازی سپس همین صحبت‌ها را با اجرای فرود در بیات ترک به شکل عملی نشان داد و صحبت‌هایش را اینگونه جمع‌بندی کرد: «امیدوارم این شیوه ارائه مباحث تئوریک آوازی همراه با اجرا و مثال‌های عینی در آواز از طریق بیان نکته همراه با خواندن و ارائه مثالی همان مطلب به شیوه‌ای فراگیر توسط استادان فن در برنامه‌های رسمی رواج پیدا کند تا بالاخره پس از این همه مدت، ما شاهد گنجینه تئوریک خوبی در هنر آواز بشویم. به نظرم اسباب همه گونه فراهم است و فقط همت و پشتکار لازم است تا ما بتوانیم بر فقر تئوریک در زمینه گنجینه غنی آوازی‌مان چیره شویم.»

امید داورزنی (آهنگساز و نوازنده سنتور)، علیرضا عابدی (آوازخوان)، حمید داورزنی (تمبک‌نواز)، شفیع شجاعی ادیب (حافظ پژوه و مولوی پژوه)، مرتضی شفیع (آهنگساز و نوازنده)، عباس معینی (سنتورنواز) و علیرضا قدیری (خواننده و نوازنده سه‌تار) از هنرمندان حاضر در این برنامه بودند.