که عصر سه‌شنبه (بیستم آذر) پیرامون اندیشه‌های فلسفی، دیدگاه‌ها و آثار لودویگ ویتگنشتاین، یکی از فیلسوفان قرن بیستم، برگزار شد.
فیلسوفی که آثارش در فلسفه زبان و فلسفه تحلیلی از جمله قدرتمندترین منابع اندیشه‌های فلسفی است که تأثیرات بسیار عمیقی را میان فیلسوفان هم‌عصر و بعد از وی برجای گذاشته است. نشست لودویگ ویتگنشتاین در ایران که با حضور دکتر مینو حجت، بابک عباسی و مترجم آثار ویتگنشتاین؛ مالک حسینی پیرامون اندیشه‌های فلسفی ویتگنشتاین در بستر آثارش به ویژه «درباب یقین»، «کتاب آبی» و «برگه‌ها» برگزار شد، مجموعه آرا و اندیشه‌های ویتگنشتاین را مورد نقد و بررسی قرار داد.
لودویگ ویتگنشتاین در طول حیاتش تنها موفق به نشررساله منطقی – فلسفی خود در سال 1922 شد. ویتگنشتاین معتقد بود که رساله‌هایش آخرین راه‌حل مسائل فلسفی خواهد بود اما پس از پذیرفته شدن این اثر به‌عنوان رساله قابل ارائه برای دریافت دکترایش از دانشگاه کمبریج دوره دیگری از زندگی وی آغاز شد. او از همان سال – 1922- مطالعاتش را برای رد نتایج کتاب «رساله منطقی – فلسفی» آغاز کرد و اندیشه‌هایش را در این زمینه در اثر بعدی خود تحت عنوان پژوهش‌های فلسفی ارائه داد. انتشار این اثر سال‌ها بعد از مرگ ویتگنشتاین تحسین و تصدیق بسیاری از اندیشمندان و صاحب‌نظران حوزه فلسفه را به همراه داشت.
به این ترتیب ویتگنشتاین را می‌توان از جمله فیلسوفانی دانست که در اندیشه‌های فلسفی انقلاب‌ها ایجاد کرده است. او در رساله فلسفی – منطقی (ویتگنشتاین متقدم) معتقد بود که مقصود فلسفه، توضیح اندیشه است و در اثر دیگر خود؛ یعنی پژوهش‌های فلسفی (ویتگنشتاین متاخر) این دیدگاه را دنبال می‌کرد که فلسفه ابزاری برای غلبه بر سرگردانی بشر از طریق زبان است. در ابتدای این نشست مالک حسینی مترجم آثار ویتگنشتاین، گزارشی ازشکل‌گیری توجهات به ویتگنشتاین در ایران قبل و بعد از سال 1370 ارائه کرد و گفت: قبل از سال 70 ، آثاری از ویتگنشتاین توسط شرف‌الدین خراسانی و
منوچهر بزرگمهر ترجمه و رساله‌هایی توسط دکتر شمس‌الدین ادیب سلطانی و دکتر شاپوراعتماد ارائه شد که در این آثار وجه غالب اندیشه‌های مطرح شده، دیدگاه‌ها و اندیشه‌های فلسفی ویتگنشتاین متقدم را در بر می‌گرفت.
از سال 1370 به بعد مرحله دوم توجهات به ویتگنشتاین و اندیشه‌هایش در ایران شکل گرفت. در این زمان طبیعی بود که با پایان جنگ و دور شدن از پس‌لرزه‌های آن شاهد تجربه‌های جدید، بحث‌های روشنفکری، مناقشات کلامی و... باشیم. البته موازی با این فضاها تالیف و ترجمه کتاب به ویژه آثار فلسفی اهمیت زیادی پیدا کرد و ویتگنشتاین یکی از فلاسفه‌ای بود که در آن دوره نه تنها آثارش مورد بحث بود بلکه مجموعه آثاری که درباره او وجود داشت نیز محل توجه قرار گرفت تا حدی که در دهه70، 40 عنوان کتاب و بالغ بر 100 مقاله در مورد ویتگنشتاین و مرور آثار او منتشر شد.
حسینی، عضو هیات علمی دانشنامه جهان اسلام، بخش عمده توجهات به ویتگنشتاین را به‌دلیل اندیشه‌های او در فلسفه دین دانست و گفت: زمانی که موضوعات معرفت‌شناختی مطرح شدند، ویتگنشتاین به‌عنوان یکی از اسم‌های مطرح در این حوزه بر سر زبان‌ها بود. هر چند ویتگنشتاین برای برخی از روشنفکران دینی در مناقشات مطرح شده صاحب‌نظر بود اما در گروه مخالفان روشنفکری دینی مثل پست‌مدرن‌ها نیز علاقه‌مندانی داشت.
البته در این میان روشنفکران دیگری نیز وجود داشتند که دیدگاه‌ها و آرای کارل پوپر را بر او ارجح می‌دانستند. مسئله این است که دلیل توجه و اهمیت ویتگنشتاین فقط وابسته به این عوامل نیست. برای برخی، شخصیت فکری ویتگنشتاین حائز اهمیت بوده و برای برخی زندگی او، زیرا به واقع جنبه‌های آموزنده‌ای در زندگی وی وجود داشته و البته عده‌ای هم به ضرورت برنامه‌های دانشگاهی، علاقه‌مند به بررسی آراء و اندیشه‌های او بوده و هستند.
حسینی در ادامه بحث، توجه به ویتگنشتاین را در دهه 70 به ویژه سال‌های 71 و 72، انتشار ترجمه رساله منطقی – فلسفی وی توسط دکتر محمود عبادیان و بعدتر توسط دکتر ادیب سلطانی می‌داند و معتقد است بعد از این جریان دوره رکودی در بررسی و ترجمه آثار ویتگنشتاین وجود داشت که موجب کامل شدن و جاافتادن دیدگاه‌ها و اندیشه‌های ویتگنشتاین برای مترجمان و مخاطبانش بوده است.
بعد از این سال‌ها تا به امروز آثار متعددی از جمله خطابه‌ای در باب اخلاق، رنگ‌ها، درباب یقین، پژوهش‌های فلسفی، درس‌ها و گفتارهایی در باب روانشناسی، زیبایی‌شناسی و باوردینی، کتاب‌آبی، کتاب قهوه‌ای و... توسط مترجمان مورد ترجمه قرار گرفته است.
مترجم کتاب آبی در ادامه صحبت‌هایش کتاب برگه‌ها را یکی از آثار موفق و خواندنی ویتگنشتاین معرفی کرد و گفت: این کتاب مجموعه‌ای از یادداشت‌های منتخب ویتگنشتاین است که توسط خود او انتخاب شده و قطعا دارای ویژگی و ارزش خاصی است.
وی در خاتمه صحبت‌هایش با قرائت آخرین بند و درواقع یکی از جذاب‌ترین بندهای کتاب برگه‌ها با این مضمون که نمی‌توانی حرف زدن خدا با کسی دیگر را بشنوی، مگر آنکه خودت همان کس باشی، گفت: در این بند و برخی دیگر از بندهای مطرح شده در این کتاب اندیشه‌های ویتگنشتاین در مورد باورهای دینی را خواهیم دید که در کنار دیگر اندیشه‌های او در مباحث هرمنوتیک و... فوق‌العاده جذاب و قابل تامل است.
شاه‌کلید فهم باور دینی از منظر ویتگنشتاین
در خاتمه این نشست، بابک عباسی دانشجوی دکترای فلسفه که در حال حاضر مشغول ترجمه اثری از ویتگنشتاین تحت عنوان «درس‌گفتارهایی در باور دینی» است، در باب اهمیت کتاب« درباب یقین» برای فهم بهتر این اثر ویتگنشتاین می‌گوید: «درس‌گفتارهایی در باور دینی» تنها اثر مستقل ویتگنشتاین است که بسیار مورد استناد و ارجاع قرار می‌گیرد.
این اثر شاید مهم‌ترین منبع و نظریه او در باب دین به شمار می‌رود.
این اثر برخی از جریان‌های معاصر فلسفه را نقل می‌کند و شرحی همدلانه بر این گفتارها می‌نویسد. قطعا فهم این درس‌گفتارها مانند دیگر آرای ویتگنشتاین سخت و دشوار است، اما خوانش و فهم صحیح از کتاب درباب یقین به درک و فهم راحت‌تر این اثر کمک قابل ملاحظه‌ای می‌کند. در حقیقت درباب یقین را می‌توان به‌عنوان کلید و سرنخی برای گشایش سختی‌ها و دشواری فهم «درس‌گفتارهایی در باور دینی» به‌کار گرفت.
عباسی درس‌گفتارهایی در باور دینی را مجموعه‌ای گردآوری شده از یادداشت‌های شاگردان ویتگنشتاین معرفی کرد و افزود: این مجموعه در حقیقت یادداشت‌هایی است که شاگردان ویتگنشتاین از کلاس‌های درس وی در باب زبان‌شناسی، روانشناسی، زیبایی‌شناسی و... جمع‌آوری کرده‌اند. این درس‌ها حالت گفت‌وگو دارند و در این گفت‌و‌گوها ویتگنشتاین، شاگردان و مخاطب فرضی او با یکدیگر در مورد مباحث مطرح شده به گفت‌وگو می‌پردازند. در این اثر تنها مسئله‌ای که موجب دشواری درک و فهم موضوعات می‌شود، مشخص نبودن روای‌هاست که در هر دیالوگ مشخص نیست کدام‌یک از این اشخاص مطلبی را مطرح می‌کند.
وی حلقه مفقوده این2 اثر؛ «درباب یقین» و «درس‌گفتارهایی در باور دینی» را با اشاره به بخشی از مقدمه کتاب درس‌گفتارهایی در باور دینی این‌گونه تعبیر می‌کند: با مطالعه درباب یقین، تصویر ما از باور کامل خواهد شد، چرا که ویتگنشتاین در هیچ‌یک از آثارش به اندازه این کتاب در مورد باور، مباحثی این‌چنین مفصل را بیان نکرده است. همه تلاش ویتگنشتاین در راستای روشن کردن سرشت باور دینی است؛ اول از آن جهت که باور است و دوم از آن جهت که باور دینی است. او معتقد است وقتی معنای باور مشخص شود، معنی باور دینی نیز نمایان می‌شود. او در درس‌گفتارهایی در باور دینی مدام از روز جزا، حیات پس از مرگ و... صحبت می‌کند؛ اما تصویر اجمالی از باور و چگونگی و چیستی آن را در کتاب در باب یقین به تحریر درمی‌آورد.
وی در ادامه صحبت‌هایش گفت: باورهای دینی را با هیچ‌کدام از ابزارهای پیرامونمان نمی‌توان تجربه کرد. پس نمی‌توان همان‌طور که با باورهای دیگر برخورد می‌شود با باور دینی مواجه شد. به همین جهت ویتگنشتاین قصد دارد تفسیر تازه‌ای از باورهای دینی ارائه دهد. از نظر او مفهوم باور دینی یا ایمان در بازی زبانی دینی یا گفتمان دینی، جایگاه باور یقینی در گفتمان‌های فلسفی است.
