اینکه چگونه در یک فرصت کوتاه یک‌روزه بتواند با طی مسافتی نه‌چندان خسته‌کننده به مقصدی برسد که جذابیتی برای بازدید داشته باشد و بتواند پس از لذت بردن از این جاذبه و استراحتی که به روح و روانش داده به مبدأ بازگردد تا دوباره به کار و تلاش مشغول شود.این پرسشی است که برای اهالی پایتخت بسیار مطرح می‌شود و معمولا نیز جوابی به‌جز «شمال» نمی‌یابد اما می‌دانید که شمال هم یک‌روزه خیلی لذت درپی ندارد!
روزهای سرد زمستان و وضعیت نامساعدت راه‌ها، بسیاری را از پشت‌سر گذاردن و پیچ‌و‌خم‌های منتهی به شمال بازداشته است. حالا بیابید یک مقصد مناسب که بشود از یک صبح تا شب تعطیل را به آن اختصاص داد.
پیشنهاد ما برای این سفر یک‌روزه دید و بازدید از «گنبد سلطانیه» است. مقصدی که فقط با حرکت در بزرگراه می‌توانید به آن برسید. راهی هموار برای ملاقات با «بزرگترین گنبد آجری جهان».
حدود 300 کیلومتر از تهران تا سلطانیه باید طی کنیم تا به مقصدمان برسیم. این مسافت را می‌شود 4 –3 ساعته طی کرد. سلطانیه بر سر راه تهران – زنجان قرار گرفته حدود 35 کیلومتری زنجان. در دشتی وسیع می‌توانید با اثری از معماری ایرانی – ایلخانی مواجه شوید تا ببینید در آن دوره و در آن روزها که ابزار و وسایل مدرن ما را نداشتند چقدر مطمئن و چقدر با حوصله یک بنا را خلق می‌کردند.
گنبد سلطانیه گرچه به بزرگترین گنبد آجری جهان مشهور است اما تزئیناتش هم دست‌کمی از جذابیت بزرگترین گنبد بودنش ندارد.اثری که حتی زلزله هم نتوانست آن را پس از گذشت 715 سال به زیر بکشاند، زیرا هوشمندی و ظرافتی در ساخت آن به‌کار رفته که نمی‌توان به‌سادگی از کنار آن گذشت.
وقتی قطر 5/25 متری دهانه گنبد سلطانیه را در بدنه برج آن می‌پیمایید می‌توانید حوصله و ظرافت معماران ایرانی را ببینید که چگونه دو دوره، تزئینات این بنا را رقم زده‌اند.
در دیواره بنا مستطیل‌هایی در اندازه‌های 3 در 5 سانتی‌متر می‌بینید که شکل‌هایی را در خود جای‌داده‌اند و در تکرار آنها دیوارها به شکل خاص تزئین شده است. این جدای از تزئینات گنبد و ایوان‌های داخل بناست. بنابراین دیدن این ظرافت‌های معماری و حوصله معماران را از دست ندهید.
وقتی به ارتفاعی حدود 5/48 متری این بنای 8ضلعی بروید تازه می‌فهمید که «سلطان محمد خدابنده» چه لذتی از زندگی درون این بنا می‌برده است. کافی است به اطراف از همین ارتفاع نگاهی بیندازید. خواهید دید که چه دشت وسیعی را با چشمانتان می‌توانید رصد کنید.
به‌جرأت می‌توان گفت در هیچ فضای دیگری میان دو رشته کوه چنین خط افق وسیعی قابل رصد کردن نیست. اگر الان مسافر این سفر یک‌روزه باشید می‌توانید وسعت سفید شده دشت را ببنید و تا دقایقی مبهوت آن با برف‌هایی که همه‌جا را پوشانده خیالبافی کنید. اگر آسمان صاف و آفتابی بود که چه بهتر زیرا جمع این آسمان آبی که عمرا در پایتخت ببینیدش با طبیعت کمتر دست‌خورده سلطانیه مجموعه‌ای زیبا از دیدنی‌ها را حتی در زمستان تقدیم دیدگانتان می‌کنند.
دیدن بنایی که در سال 704 هجری قمری ساختش آغاز شده و در سال 713 پایان یافته حدود یک یا دو ساعت زمان می‌برد. اگر راهنمایان برایتان فیلمی در توصیف معماری این بنا در یکی از 8 ایوان آن پخش کنند بهتر می‌توانید درک کنید که چه ظرافت‌های معماگونه‌ای در تزئینات و ترسیم حروف و نوشته‌های روی دیوارها به‌کار گرفته شده است.
خلاصه آنکه رؤیای دوره ولیعهدی سلطان محمد خدابنده (ااولجاتیو) را می‌توان در تنها بنای به‌جا مانده از مجموعه سلطانیه دید زیرا او نمونه این بنا را در مرو دیده بود و همان را الگوی ساخت گنبد سلطانیه قرار داد. دیدنش در یک سفر یک‌روزه می‌تواند تلنگری به ما باشد که در خانه‌هایی بدون ظرافت زندگی می‌کنیم!
