در گزارشی که خانه ملت با عنوان "انتخابات مجلس شورای اسلامی از گذشته تا امروز" منتشر کرده آمده است: قدر و منزلتی که مجلس در نظام جمهوری اسلامی داراست و در کلام بزرگان نظام همواره بر آن تاکید و تصریح شده به خودی خود بیانگر اهمیت و حساسیت انتخابات مجلس نسبت به انتخابات سایر ارکانی است که با رای مردم شکل می گیرند.
در میان نهادها و ارکانی که به واسطه رای مستقیم ملت هویت می یابند، این مجلس بود که از سوی معمار انقلاب "خانه ملت" لقب گرفت یا با عنوان "عصاره ملت" توصیف شد.
از سوی دیگر با وجود اینکه انقلاب اسلامی از بدو تولد راه پر فراز و نشیبی را طی کرده است و دوره های پر تلاطمی را پشت سر نهاده، ولی انتخابات های مجلس شورای اسلامی را می توان نقاط عطفی در تاریخ جمهوری اسلامی دانست. به گونه ای که تقریبا همه این انتخابات ها در مراحل حساس و تعیین کننده ای برای کشور ما صورت گرفت؛ از این رو باز خوانی پیشینه انتخابات های مجلس شورای اسلامی به نوعی بازخوانی تاریخ انقلاب و نظام جمهوری اسلامی است.
بازخوانی پرونده انتخابات های پیشین خانه ملت اگر چه برای آنانی که در روزگاران این انقلاب موی سفید کرده اند حدیثی مکرر است اما برای نسل های پسین انقلاب به ویژه نسل تازه به سن رای رسیده آن می تواند روایتی مختصر از تاریخ انقلاب باشد.
انتخابات مجلس اول
اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی در روز ۲۴ اسفند ماه سال ۱۳۵۸ برگزار شد. سال ۱۳۵۸ برای کشور ما سالی پر انتخابات بود و از این رو نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی به شمار می آید. در اولین روزهای این سال، در دهم یازدهم فروردین ماه مردم با شرکت در همه پرسی جمهوری اسلامی ایران، به برقراری این نظام در کشورشان مهر تایید زدند؛ در روز پنجم مرداد ماه این سال انتخابات خبرگان بررسی نهایی قانون اساسی برگزار شد و در روزهای یازدهم و دوازدهم آذر ماه قانون اساسی جمهوری اسلامی به تصویب مردم رسید. روز پانزدهم بهمن ماه روز برگزاری نخستین انتخابات ریاست جمهوری بود و بالاخره در روزهای پایانی سال ۱۳۵۸ مردم برای انتخاب نمایندگان خود در اولین دوره مجلس شورای اسلامی به پای صندوق های رای رفتند.
در واقع سال ۱۳۵۸ را با برگزاری پنج انتخابات پیاپی در اولین سال تولد انقلاب اسلامی، می توان هنگامه تبلور یافتن اراده ملت ایران در تثبیت نظام، قانون اساسی و شکل گیری مهمترین نهادهای آن دانست.
در نخستین انتخابات مجلس در نظام تازه تأسیس جمهوری اسلامی، بسیاری از نیروهای شناخته شده انقلاب آمادگی خود را برای بر عهده گرفتن نمایندگی ملت در خانه ملت اعلام کردند.
اولین انتخابات مجلس با حضور جریان ها و گروه های سیاسی متعددی برگزار شد چنانکه انتخابات این دوره مجلس شورای اسلامی از حیث تعدد گروه ها و دسته های سیاسی از انتخابات های دیگر دوره ها متمایز می نماید.
در این دور از انتخابات مجلس حزب جمهوری اسلامی و جامعه روحانیت بعد از رایزنی های فراوان برسر ارائه فهرست مشترک با هم به توافق رسیده و با امضای بیانیه ای به امضای آیت الله "سیدعلی خامنه ای" از طرف حزب جمهوری اسلامی و "مهدی شاه آبادی" از سوی جامعه روحانیت مبارز ائتلاف خود را با عنوان ائتلاف بزرگ اعلام کردند.
در این ائتلاف علاوه بر گروه های همسو با دو تشکل یاد شده، گروه هایی نظیر "سازمان مجاهدین"، "سازمان فجر اسلام"، "نهضت زنان مسلمان"، "اتحادیه انجمن های اسلامی" و "بنیاد الهادی" نیز شرکت کردند.
گروه های دیگری نیز که در انتخابات حضور داشتند از جمله "دفتر هماهنگی مردم با رئیس جمهور" (ابوالحسن بنی صدر)، "نهضت آزادی" و گروه های اقماری آن نیز لیست های جداگانه ای ارائه کردند.
نهضت آزادی با وجود استعفای دولت موقت و جریان اشغال سفارت آمریکا فهرست انتخاباتی خود را ذیل عنوان "کاندیداهای همگام" منتشر کرد. منافقین (مجاهدین خلق) نیز که از روز های نخستین انقلاب مسیر سهم خواهی از قدرت را می پیمودند، در این دور از انتخابات حاضر شدند.
جمعیت واجدین شرایط رای دادن در این دوره انتخابات بیست میلیون و ۸۵۷ هزار و ۳۹۱ نفر اعلام شده بود که از این تعداد ۱۰ میلیون و ۵۷۵ هزار و ۹۶۹ نفر برابر با ۱۴/۵۲ درصد در کل کشور شرکت کردند. در اولین مرحله انتخابات ۹۷ نفر از سراسر کشور موفق به کسب اکثریت مطلق آرا شدند و در مرحله دوم انتخابات نیز ۱۳۷ نفر به مجلس راه یافتند.
انتخابات مجلس دوم
انتخابات دومین دوره مجلس در روز ۲۶ فروردین ماه سال ۱۳۶۳ برگزارشد. برگزاری این دوره با دوران پر تلاطمی از انقلاب اسلامی مصادف بود. انتخابات این دوره شدیداً تحت‌الشعاع جنگ قرار داشت. جنگ تحمیلی با فتح خرمشهر وارد مرحله حساسی شده بود. تصرف بخش‌هایی از مناطق مرزی کشور توسط نیروهای عراق عملا برگزاری انتخابات در این مناطق را غیرممکن ساخته بود اما انتخابات حوزه‌های جنگ زده برای مهاجرین آن شهرها در حوزه‌های مجاور برگزار شد.
تصویب طرح عدم کفایت سیاسی رییس جمهور در مجلس اول و عزل بنی صدر از ریاست جمهوری، حادثه انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت دکتر بهشتی و ۷۲تن از یاران انقلاب از دیگر حوادثی بود که فضای کشورمان را در روزهای پیش از انخابات تحت تاثیر قرار می داد.
در این دور از مجموعاً ۲۴میلیون و ۱۴۳هزار و ۴۹۸ نفر واجدشرایط بودند که ۱۵میلیون و ۶۰۷هزار و ۳۰۶نفر شرکت کردند. میزان مشارکت مردم در این انتخابات ۶۴/۶۴ درصد بود.
درمرحله دوم این انتخابات نیز ۶میلیون و ۶۷۹هزار و ۳۲۴ نفر شرکت کردند.
این انتخابات آغاز رقابت نیروهای انقلاب بود و سرآغازی برای ارائه دیدگاهها و فهرست های فرعی از چپ و راست و بروز تمایلات تمایزطلبانه ای بود که در انتخابات های بعد به شکل آشکارتری خود را نشان داد.
انتخابات مجلس سوم
روز نوزدهم فروردین ماه ۱۳۶۷ روز برگزاری انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی بود. انتخابات این دوره در حالی برگزار شد که جامعه ایران پیش از انتخابات حوادث مهمی را تجربه کرده بود. جمعه خونین مکه، انتخاب آیت الله خامنه ای به عنوان رئیس جمهور درچهارمین دوره ریاست جمهوری، انتخاب میرحسین موسوی به عنوان نخست وزیر و نیز تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام به فرمان امام خمینی(ره).
انحلال سازمان مجاهدین در مهرماه ۱۳۶۵ و حزب جمهوری اسلامی در اول خرداد۶۶ که هر دو با موافقت حضرت امام خمینی(ره) صورت گرفت و انشعاب مجمع روحانیون از جامعه روحانیت از جمله حوادث تاثیرگذار در این دور از انتخابات مجلس بودند.
در این انتخابات ۲۷ میلیون و ۹۸۶ هزار و ۷۳۶ نفر جمعیت واجد شرایط رای دادن را تشکیل می دادند که از این تعداد ١٦ میلیون و ٧١٤ هزار و ٢٨١ نفر به عبارتی ۷۲/۵۹ درصد در انتخابات شرکت کردند.
یکی از وقایع قابل توجه مرتبط با این انتخابات این بود که اکبر هاشمی رفسنجانی که در این انتخابات در ۲۴ مرداد ۱۳۶۸ از سمت نمایندگی تهران و ریاست مجلس استعفا کرد و به ریاست جمهوری ایران برگزیده شد.
انتخابات مجلس چهارم
در فاصله انتخابات دوره سوم و انتخابات دوره چهارم مجلس شورای اسلامی کشور ما حوادثی را شاهد بود که از آغاز دوران جدیدی در تاریخ انقلاب اسلامی حکایت داشت.
پایان جنگ تحمیلی در تابستان سال ۱۳۶۷، ارتحال امام خمینی (ره) در روز چهاردهم خرداد ماه سال ۱۳۶۸ و برگزیده شدن آیت الله خامنه ای به رهبری انقلاب، آغاز دوران سازندگی با ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی رویدادهای بزرگ و تاثیرگذاری بودند که انتخابات چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی را تحت الشعاع قرار می داد.
در انتخابات چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی جامعه روحانیت مبارز در سطحی گسترده با شعار پیروی از خط امام، اطاعت از رهبری و حمایت از هاشمی به صحنه انتخابات آمد. گروههای همسو این تشکل همچون جمعیت مؤتلفه، جامعه وعاظ، جامعه اسلامی مهندسین و جامعه اسلامی فرهنگیان، دانشگاهیان و جامعه زینب و جامعه اصناف و بازار نیز از فهرست جامعه روحانیت مبارز حمایت کردند.
انتخابات در روز ۲۱ فروردین ماه سال ۱۳۷۱ برگزار شد. جمعیت واجد شرایط رای دادن در این انتخابات ٣٢ میلیون و ٤٦٥ هزار و ٥٥٨ نفر بود که از این تعداد در مرحله اول ۱۸ میلیون و ۷۶۷ هزار و ۴۲ نفر در سراسر کشور در انتخابات شرکت کردند. میزان مشارکت مردم در این انتخابات ۸۱/۵۷ درصد بود.
مرحله دوم این انتخابات ۱۸ اردیبهشت همان سال برگزار شد.
انتخابات مجلس پنجم
انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی با حضور چهار گروه عمده "ائتلاف خط امام"، "جامعه روحانیت مبارز"، "کارگزاران" و "جمعیت دفاع از ارزشهای انقلاب" در روز هجدهم اسفندماه سال ۱۳۷۴ برگزار شد.
تعداد واجدین شرایط شرکت در انتخابات در این دوره ٣٤ میلیون و ٧١٦ هزار نفر بود که از این تعداد ٢٤ میلیون و ٦٨٢ هزار و ٣٨٦ نفر به پای صندوق های رای رفتند. نکته قابل توجه در انتخابات این دوره میزان حضور مردم ۱/۷۱ درصد واجدین شرایط بود که بالاترین میزان شرکت در تمامی انتخابات های مجلس شورای اسلامی است.
انتخابات مجلس ششم
انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی در زمان دولت اول "سید محمد خاتمی" برگزار شد. پیش از زمان برگزاری انتخابات کشورمان حوادثی چون قتل های زنجیره ای، صعود تیم فوتبال ایران به جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه و پیروزی بر تیم ملی کشور آمریکا در این مسابقات، تشکیل اولین دوره شوراهای شهر و روستا را تجربه می کرد.
ویژگی خاص انتخابات مجلس ششم این بود که بنابر قانونی که در مجلس پنجم به تصویب رسید، تعداد نمایندگان مجلس شورای اسلامی از ۲۷۰ نفر به ۲۹۰ نفر افزایش می یافت.
انتخابات در روز سی ام بهمن ماه سال ۱۳۷۸ برگزار شد. واجدین شرایط رای دادن در این انتخابات ۳۸ میلیون و ۷۲۶ هزار و ۴۳۱ نفر بودند که از این تعداد ٢٦ میلیون و ۸۲ هزار و ۱۵۷ نفر در پای صندوق های رای حضور یافتند. میزان مشارکت مردم در این انتخابات ۳۵/۶۷ درصد بود.
انتخابات مجلس هفتم
انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی در شرایطی برگزار شد که واکنش های غیرمتعارف کشورهای غربی به استفاده صلح آمیز جمهوری اسلامی از انرژی هسته ای و پافشاری ایران بر این حق مسلم خود به یکی از مسایل عمده در سطح جهان تبدیل شده بود.
از سوی دیگر مجلس ششم روزهای پایانی خود را در التهابات ناشی از استعفا و تحصن برخی نمایندگان این دوره می گذراند.
روز اول اسفند ماه سال ۱۳۸۲ روز برگزاری انتخابات بود. واجدین شرایط شرکت در این انتخابات ۴۶ میلیون و ۳۵۱ هزار و ۳۲ نفر بودند که از این تعداد ٢٣ میلیون و ۷۳۴ هزار و ٦٧٧ نفر در انتخابات شرکت کردند. میزان حضور مردم ۵۱/۲۱ درصد بود.
اینک شمارش معکوس برای روز سرنوشت ساز دیگری در تقویم انقلاب اسلامی آغاز گشته است. بار دیگر در آستانه انتخاباتی دیگر برای تعیین نمایندگان مردم در دوره دیگری از فعالیت مجلس شورای اسلامی قرار داریم و مردم ایران در حالی مهیای هشتمین انتخاب خود در عرصه قانونگذاری می شوند که کشورمان همچون دوره های پیشین با مسائلی کم و بیش از جنس مواردی که در این نوشتار به اختصار به آنها اشاره کردیم مواجه است.
انتخابات مجلس هشتم
انتخابات هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی، در تاریخ ۲۴ اسفند سال ۱۳۸۶ در سراسر ایران برگزار شد. در مرحله اول انتخابات، از ۲۰۵ کرسی مورد تایید مجلس شورای نگهبان (آرای ۳ حوزه انتخابیه باطل شد) ۲۹ نامزد انتخاباتی اصلاح طلب (معادل ۱۴ درصد)، ۱۵۳ نامزد انتخاباتی اصولگرا (کاندیداهای جبهه متحد اصولگرایان و ائتلاف فراگیر اصولگرایان) (معادل ۷۴٫۵ درصد)و ۲۳ نامزد انتخاباتی مستقل (معادل ۱۱٫۵ درصد)، به مجلس هشتم راه یافتند.
در این دوره از انتخابات، بیش از ۷ هزار نفر از شهروندان ایرانی، در مهلت قانونی ثبت نام نامزدهای انتخابات مذکور، به مراکز دولتی مربوطه، مراجعه و نامزد تصدی این مسئولیت شدند. از این تعداد، ۴٬۵۰۰ نفر، تایید صلاحیت شدند. بر اساس آمارهای ارائه شده، میزان مشارکت مردم در انتخابات حدود ۶۵ درصد بوده‌است.
انتخابات مجلس نهم
انتخابات دوره نهم مجلس شورای اسلامی در ۱۲ اسفند ۱۳۹۰ برگزار شد. در این دوره رقابت بر سر تمامی ۲۹۰ کرسی مجلس بود.
در ۱۲ اسفند ۱۳۹۰ تکلیف ۲۲۳ کرسی مشخص شد و رقابت بر سر ۶۵ کرسی به مرحله دوم کشید. مرحله دوم این انتخابات در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۱ برگزار شد.
انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس نهم به منظور تعیین تکلیف ۴ کرسی باقیمانده، در ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ همزمان با یازدهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران برگزار گردید. این انتخابات در چهار حوزهٔ شهرستان دماوند، شهرستان ایلام، شهرستان تویسرکان و شهرستان تنکابن برگزار گردید.
انتخابات مجلس دهم
انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی در دو دور در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۹۴ و ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۵ برای تعیین ۲۹۰ کرسی دوره دهم مجلس شورای اسلامی برگزار شد.
مرحلهٔ نخست این انتخابات همزمان با انتخابات پنجمین دورهٔ مجلس خبرگان رهبری بود.
جناح‌های مختلف کشور در این انتخابات حضوری فعال داشتند. جناح اصلاح طلبان و جناح اصولگرا توانستند بخش قابل توجهی از کرسی‌های مجلس دهم را تصاحب کنند و در نهایت لیست امید با ۱۲۲ کرسی اکثریت نسبی مجلس دهم را در مرحله اول و دوم انتخابات بدست آورد. از نظر گرایش سیاسی نیز اصلاح طلبان و اعتدالگرایان با کسب ۱۳۷ کرسی در مقابل ۱۲۰ کرسی اصولگرایان اکثریت نسبی مجلس دهم را از آن خود نمودند.
انتخابات مجلس یازدهم
انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۹۸ برای تعیین ۲۹۰ کرسی دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی و همزمان با نخستین انتخابات میان‌دوره‌ای دورهٔ پنجم مجلس خبرگان رهبری برگزار شد.
داوطلبانی که نتوانستند حداقل ۲۰٪ آرای صحیح حوزهٔ انتخابیهٔ خود را کسب کنند، در دور دوم انتخابات مجلس شورای اسلامی که در تاریخ ۲۱ شهریور ۱۳۹۹ برگزار شد، به رقابت پرداختند. در این دوره، با ۴۲٫۵٪، کمترین میزان مشارکت در یازده دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی رقم خورد.
انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی و نخستین میان‌دوره‌ای پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری همزمان در ۲۰۸ حوزهٔ انتخابیه شامل ۶ هزار و ۱۱۲ شعبهٔ شهری، ۵۷۷ شعبهٔ روستایی و ۴۶۱ شعبهٔ سیار اخذ رأی برای تعیین ۲۹۰ نمایندهٔ مجلس شورای اسلامی و تعیین ۷ نمایندهٔ مجلس خبرگان رهبری در ۵ حوزهٔ انتخابیهٔ تهران، خراسان شمالی، خراسان رضوی، فارس و قم از ساعت ۸ صبح روز جمعه دوم اسفند آغاز و تا ساعت ۲۴ جمعه ادامه داشت.
در این دوره از انتخابات ۵۷ میلیون و ۹۱۸ هزار و ۱۵۹ نفر واجد شرایط رأی دادن و ۲ میلیون و ۹۳۱ هزار و ۷۶۶ نفر رأی اولی بودند.
*آخرین بروز رسانی ۴ اسفند ۱۴۰۰
